Mavzu; Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida korxonalarda marketing faoliyatini tashkil etish Reja

Faol marketing bosqichida strategik marketing rivojlanadi va
lining roli kuchayib boradi. Bu rivojlanishning zamirida uchta
omil yotadi:
- texnologik taraqqiyot tarqalish tezligining ortishi;
— bozorlarning yetukligi va asosiy bozor ehtiyojlarining progressiv to‘yinishi;
^ xalqaro savdo yo‘lidagi to‘siqlarning birin-ketin bekor qilinislii oqibatida bozorlarning yanada baynalminallashuvi.
O’zgarishlarning uchta omilini ko‘rib chiqamiz. Texnologik taniqqiyotga kelsak, bu davrni ixtirolar davridan ko‘ra innovatsiyalar davri deyish to‘g‘riroq bo‘ladi. Innovatsiya bilan ixtiro o'rtasidagi I'urqni ajratib olish muhim. Ixtiro innovatsiyaning zamirida yoluvchi ijodiy ishdir. Innovatsiya esa konsepsiya, kashfiyot yoki Ixtironing ijodiy va muvaffaqiyatli ro‘yobga chiqarilishidir. Innovulsiya oddiy omadning kelishi emas, balki o‘zgarishlar yashashgii bo'lgan kuchli istakning natijasidir. Texnologik taraqqiyotning tarrqalishi ilmiy tadqiqotlarning tezlashishi, kengayishi va tizimli yondashuv natijasidir.
Texnologik taraqqiyotning tezlashishi deganda innovatsiyalarning tobora tezlashib borayotganligini hamda ishlab chiqishdan tijorat asosida keng miqyosda amalga oshirishgacha bo‘lgan muddatlarning qisqarishini tushunamiz. Bunday rivojlanish tovarlar texnologik hayot davrining qisqarishini hamda buning natijasida IITTI xarajatlarini qoplashga ketadigan vaqtning qisqarishini ko‘zda tutadi.
Texnologik innovatsiya endi tasodifan yuz beradigan ixtirolarga bog‘liq emas. Endilikda u m a’lum bir nazariy tasavvurlar tomonidan yo‘naltirilgan rejalashtirilgan va muvofiqlashtirilgan tadqiqotlar natijasidir. Tovar va xizmatlarni ishlab chiqarishda bevosita qo‘llanilishi mumkin boigan nazariy vositalarni ishlab
chiqish (bu faqat fundamental tadqiqotlargagina xos edi) hamda usullarni ro‘yobga chiqarishda izchillik mavjud. Tadqiqotlarning o‘zi esa sinalgan usullarga asosan rejalashtiriladi va avvaldan ilgari surilgan maqsadlarga mos keladi.
Texnologik rivojlanish bevosita tovar siyosatiga ta’sir ko‘rsatadi va firmaning tovarlar portfelining tizimini avvalgidan ko‘ra tezroq o‘zgartirib turishga undaydi. Texnologik muhitga bogiiqlikning kuchayganligi bozorni tahlil qilish va muhitni kuzatib borishning ahamiyatini oshirishni taqozo etadi.
Bozor tomonidan boshqariladigan tashkilot. Ko‘rib chiqilgan
uchta o‘zgarishlar guruhining barchasi firmada strategik marketingning roli kuchayishini ko‘zda tutadi. Firmaning «faol marketing»ga qaratilgan tashkiliy tuzilishiga kelsak, bu yerda katta o‘zgarishlar tovarga oid qarorlarga taalluqli boiadi. Bu qarorlar tadqiqot va ishlab chiqarish boiinm alari bilan yaqin hamkorlikdagi marketing boiim ining vakolatiga ega boiadi. Bu esa strategik marketing amaldagi tovar sohasidagi siyosatni belgilashini va tovarlarning iqtisodiy layoqati masalasini hal qilishini anglatadi. Yangi tovarlar g‘oyasi istalgan joydan — ishlab chiqarish,
IITTI va boshqa manbalardan kelib chiqishi mumkin, biroq odatda u rasmda ko‘rsatilganidek qabul qilinib, ishlab chiqishga o‘tkazilishdan avval strategik marketing nazoratidan o‘tishi kerak.

Marketing konsepsiyasiga rioya qiladigan firmalarda marketing direksiyasi mavjud bo‘lib, uning funksiyalari strategik va operatsion marketingni, shu jum ladan bozorlarni tanlash kabi vazifalarni hal qilishni o‘z ichiga oladi.
Tez o'zgaruvchan bozor sharoitida uzoq muddatli marketingli
qarorlar qabul qilish yetakchi o‘ringa kiradi. Bu marketing xarajatlari kapital xarajat sifatida va uzoq muddatda o‘z samarasini berayotgan vaqtda bozorga yondashuv global yondashuv zaruratidan kelib chiqadi. Eng muhimi, korxona maqsadli bozorning vujudga kelgan tarkibi sharoitida korxona uchun ham , iste’molchi uchun ham sotishdan keyingi xizmat ko‘rsatish xarajatlarining bir
texnologiyasini ishlab chiqarishdir. Iste’molchi mahsulotni sotib olish va foydalanishda to ‘liq xarajatlar qiymatini bilishi zarur bo’lsa , korxona uzoq muddatga m o‘ljallangan marketing xarajatini to iiq o ‘z -o ‘zini qoplashini bilishi zarur.
Marketing strategiyasini tashkil qiluvchi qaror qabul qilishning maqsadi iste’mol talabiga ta ’sir qilishdir. Uning vositalari esa tovarning sifati va assortimenti, baholar, ustama va chegirmalar, xizm atlar to ‘plamlari yetkazib berish tizimi va boshqalardir.
Yangi tovarlar ishlab chiqarishga qo‘yiladigan asosiy talablardan biri, ularni ekologiyaga, atrof-muhitga va inson salomatligiga ziyon yetkazmasligini bilishdir. Bunday tovarlar ishlab chiqarish yuzasidan butun dunyoda marketing tadqiqot- lari olib boriladi. Rivojlangan mamlakatlarda bu tadqiqotlar katta kompaniyalar, korporatsiyalar va firmalar homiyligida o‘tkaziladi va ularning natijalari korxonalar tom onidan qo‘llaniladi. llmiy izlanishlar ham katta mehnat unumdorligini oshirishga xizmat qilsa, jamiyat va alohida iste’molchilarning
talablariga har tom onlam a javob beradigan tovarlar miqdori va
sifatini oshiradi. Marketing ham butun bozor iqtisodiyoti kabi har bir aniq
sharoit, har bir firma, har bir mahsulot turi yoki xizmat sohasiga
alohida yondashishni, ijodiy izlanishni talab qiladi.
Mamlakatim izda yalpi ichki mahsulot, mahsulot va xizmatlar ishlab chiqarishning yuqori sur’atlarda barqaror o‘sib borishi, budjet sohasi xodim larining ish haqi, pensiya, nafaqa va stipendiyalar miqdorining m untazam qayta ko‘rib chiqilishi, ta ’lim, sog‘liqni saqlash va ilm-fan sohalari xizmatchilarining mehnatini rag‘batlantirish, aholi turm ush darajasini tubdan yaxshilashga qaratilgan boshqa chora-tadbirlar, ayniqsa, oxirgi yillarda xalqimizning hayot sifati izchil yuksalib borishini ta ’minlamoqda.
Ayni vaqtda iste’mol tarkibi ancha sifatli oziq-ovqat m ahsulotlarini ko‘proq iste’mol qilish hisobidan o‘zgarmoqda. Bunda uglevodlarga boy oziq-ovqatlarni iste’mol qilishning barqarorlashgani m uhim ahamiyat kasb etmoqda. Mustaqillik yillarida aholi tom onidan iste’mol qilinayotgan oziq-ovqat mahsulotlarining soni, turi o‘nlab barobar oshdi.
Aholining xarid qobiliyati, ya’ni uning oylik maosh va pensiya hisobidan eng zarur iste’mol mahsulotlarini sotib olish va xizmatlardan foydalanish imkoniyatlari aholining iste’mol tovarlariga bo‘lgan talab va ehtiyojlarining ta’minlanishi sezilarli darajada yaxshilanib borayotganini aks ettiradi.
Mamlakatimizda yildan-yilga chakana tovar aylanmasining hajmi ortib bormoqda. 1.1-jadval m aium otlaridan ko‘rinib tulibdiki, 2012-yilda chakana tovar aylanmasi, ovqatlanish korxonalarini qo‘shgan holda barcha savdo tarmoqlarida sotish hajmi 36946,4 mlrd so‘mni tashkil etib, shu jum ladan, oziq-ovqat va buyum bozorlarini savdosini hisobga olmaganda 13781,2 mlrd
so‘m ni tashkil etdi. Davlat mulkchilik shakllari bo‘yicha chakana tovar aylanmasining ovqatlanish korxonalarini qo‘shgan holda 0,2 foizni, nodavlat mulkchilik shakli asosida faoliyat yuritayotgan korxonalarning ulushi 99,8 foizni tashkil etdi. Chakana savdo tarmoqlarida tovar zaxiralari 2012-yil oxiriga 993,7 mlrd so‘mni tashkil etib, 2012-yilda tovar aylanmasi 26 kunni tashkil
etdi. 2003-yilda davlat mulkchiligi asosida faoliyat yuritayotgan korxonalar ulushi 1,4 foizni tashkil etgan boisa, 2012-yilda nodavlat mulkchiligi asosida faoliyat yuritgan korxonalar ulushi 0,2 foizni tashkil etdi. Umumovqatlanish va chakana savdo xodimlarining ro‘yxatdagi yiliik o‘rtacha soni 2003-yilda 149,1 ming kishini, 2012-yilda 192,9 ming kishini tashkil etdi. Chakana savdo korxonalari soni 2003-yil oxiriga 54,1 ming tani tashkil etgan bo‘lsa, 2012-yil oxiriga kelib ularning soni ‘>8,6 mingtaga yetdi. Chakana savdo korxonalari o‘n yil ichida
44,5 mingtaga ko‘paygan, chakana savdo korxonalarining sonini ortishi aholiga xizmat ko‘rsatish hajmi va darajasini ortishiga olib keladi. Demak, xizmat ko‘rsatish darajasini oshirishda marketingni o‘rni benihoya kattadir.
Mamlakatimizda vujudga kelgan iqtisodiy, m a’naviy, ekologik vaziyatni hisobga oladigan bo‘lsak, yurtimizni kelajakda farovon, xalqimizni tinch va sog‘lom bo‘lishini istasak, har qanday darajadagi marketing faoliyati faqat foyda va talabni qondirish emas, balki inson, jamiyat va tabiatning sog‘lig‘ini ham hisobga olish shart. Shunday ekan, ijtimoiy-axloqiy marketingni shakllantirishiii tezlashtirish, bozor iqtisodiyotiga o'ta borgan sari uni yuksakroq pog‘onaga ko‘tarib borish — mamlakatimizning hozirgi va kelajagi uchun obyektiv zaruratdir.