Mavzu; is-lm modeli vositasida byudjet soliq siyosati taxlili Mundarija Kirish Reja

chizma. IS – LM modelidagi iqtisodiy muvozanat

Bu erda : R* -muvozanatli foiz stavkasi; Y*- muvozanatli daromad hajmi.

IS va LM egri chiziqlarining o’zaro kesishishi pul taklifi investitsiyalar va jamg’armalarni o’zaro tenglashtiruvchi foiz stavkasi shakllanishi uchun etarli ekanligini anglatadi.

IS egri chizig’i rejalashtirilgan xarajatlarga bog’liq bo’lganligi uchun uning o’zgarishi fiskal siyosatidagi o’zgarishlarni xarakterlaydi. LM pul taklifiga bog’liq bo’lganligi uchun undagi o’zgarish monetar siyosat tadbirlari natijasini ko’rsatadi.

Bundan xulosa shuki IS-LM modeli fiskal va monetar siyosatning iqtisodiyotga birgalikda ko’rsatadigan ta’sirini baholash imkonini beradi. Davlat xarajatlarining o’sishi yoki soliqlarning kamayishi IS egri chizig’ini o’ngga siljitadi. Davlat xarajatlarining kamayishi va soliqlarning oshishi esa bu egri chiziqni chapga siljitadi. Xuddi shuningdek pul taklifining oshishi LM egri chizig’ini o’ngga, kamayishi esa chapga siljitadi. IS-LM modeli ma’lum makroiqtisodiy natijalarga erishishning turli variantlarni ko’rib chiqish imkoniyatini beradi. Bir bozorda bo’lgan o’zgarish ikkinchi bozorga ham ta’sir etadi. Masalan Markaziy bank ochiq bozordan obligatsiyalar sotib ola boshladi. Natijada pul taklifining ko’payishi (LM egri chizig’ini o’ngga siljishi da aks etib) foiz stavkasining pasayishini keltirb chiqaradi. Monetar impuls ta’sirida, ya’ni, foiz stavkasining pasayishi oqibatida investitsiya xarajatlari ko’payadi va IS egri chizig’i ham o’ngga siljib yangi nuqtada muvozanat o’rnatiladi.

Agar modelda muvozanati LM egri chizig’ining gorizontal(keyns) kesmasida yuzaga kelsa pul massasining ko’paytirilishi investitsiyalar, ishlab chiqarish va bandlilikning o’sishiga olib kelmaydi. Bu iqtisodiy tizimda aloqalar buzilganligidan dalolat beradi. Bunda pul taklifining o’sishi tovarlar bozoriga ta’sir ko’rsata olmaydi, chunki pul bozorida foiz stavkasini kamaytirish imkoniyati qolmaydi. Bunday vaziyat likvidlilik tuzog’i nomini olgan.

“Likvidlilik tuzog’i vaziyatida kredit (monetar) siyosat yalpi talab va milliy daromadni rag’batlantirish vositasi sifatida kutilgan samarani keltirib chiqarmaydi va shu sababli, keynschilar fikriga ko’ra, (ixtiyorimizda) faqat bir dastak - soliqlar va hukumat xarajatlari orqali yalpi talabga bevosita ta’sir ko’rsatadigan fiskal siyosatgina qoladi”.

Agar modelda IS egri chizig’i LM egri chizig’ining vertikal kesmasidan kesib o’tganda yuz bergan bo’lsa pul taklifini oshirish milliy daromadning o’sishigava foiz stavkasining pasayishiga olib keladi. Aksinsa davlat xarajatlarining oshirilishi esa, keynschilar fikriga ko’ra, bu kesmada yalpi talabga va milliy daromar hajmiga ta’sir ko’rsatmaydi.

Agar IS egri chizig’i vertikal ko’rinishda bo’lsa, ya’ni investitsiyalarga talab foiz stakasi o’zgarishiga ta’sirchan (elastik) bo’lmagan, masalan investorlar kelajakdagi bozor konyukturasining noaniqligi sababli o’z investitsiyalari istiqboliga tushkun baho bersalar investitsion tuzoq yuzaga keladi. Investitsion tuzoq shuni anglatadiki IS egri chizig’i vertikal bo’lganda LM egri chizig’ining siljishlari real daromad miqdorini o’gartirmaydi. Bu holatda pul-kredit siyosati yalpi talalab va milliy daromad hajmiga hech qanday ta’sir ko’rsatmaydi, fiskal siyosat esa samarali bo’ladi.

Demak pul- kredit siyosati foiz stavkalari yuqori bo’lganda samarali bo’ladi. Fiskal siyosat esa foiz stavkasi minimal, ya’ni LM egri chizig’i gorizontal, IS egri chizig’i esa vertikal bo’lganda samaraliroq bo’ladi. Model yordamida makoiqtisodiy siyosat variantlarini tanlash, shuningdek usullarini muvofiqlashtirilgan holda qo’llash va siqib chiqarish samaralarini kamaytirish yo’llarini tahlil etish mumkin.

Iqtisodiy nazariya metodologiyasi - bu iqtisodiy hayotni, iqtisodiy hodisalarni o'rganish usullari haqidagi fan.

Metodlar - bu vositalar, fandagi tadqiqot metodlari va ularni iqtisodiy toifalar va qonunlar tizimida takror ishlab chiqarish.

Umumiy mafkuraviy usul materialistik dialektika - barcha fanlar uchun bir xil bo'lgan usul. Biroq, har bir fan predmetining o'ziga xosligi, uni ob'ektiv dunyo haqidagi bilimlarga tatbiq etishning o'ziga xosligini belgilaydi. Xususan, jamiyatning tarixiy taraqqiyoti masalalarini o'ziga xos xilma-xilligida ko'rib chiqadigan tarixshunoslik tomonidan qo'llaniladigan usullar, iqtisodiy nazariyani jamiyatning iqtisodiy tuzilishini o'rganishda foydalanadigan usullar bilan har jihatdan bir xil bo'lishi mumkin emas. Tabiatshunoslikka kelsak, ular tabiat qonunlarini o'rganish jarayonida eksperimentlardan, hodisani sof shaklda ko'paytirish uchun sun'iy ravishda yaratilgan laboratoriya sharoitida o'tkaziladigan tajribalardan keng foydalanadilar.

Birinchidan, dialektik usul tabiat va jamiyatda barcha hodisalar va munosabatlar bir umrga va abadiy mavjud bo'lib berilmasligidan kelib chiqadi. Ular rivojlanish va o'zgarish jarayonida. Iqtisodiy nazariyaga nisbatan bu biz iqtisodiy toifalar va qonuniyatlarni, jarayonlarni va hodisalarni muzlatilgan, harakatsiz, abadiy emas, balki o'zgaruvchan, rivojlanayotgan deb hisoblashimiz kerakligini anglatadi. Iqtisodiy hodisalar qanday, nima uchun va qanday sabablarga ko'ra paydo bo'lishi, ularning rivojlanishi qanday, qanday va nima uchun yo'q bo'lib ketishini qat'iyan aniqlashtirish kerak.

Ikkinchidan, dialektik usul shundan kelib chiqadiki, tabiatda ham, jamiyatda ham rivojlanish oddiydan murakkabga, pastdan yuqoriga qarab boradi. Murakkab munosabatlar avvalgi oddiy rivojlangandan keyingina paydo bo'lishi mumkin. Iqtisodiy nazariyaga tatbiq etilsa, bu shuni anglatadiki, ular mavhumlikdan konkretga ko'tarilayotganda, iqtisodiy kategoriyalar eng sodda iqtisodiy munosabatlardan tobora murakkabroqlarga o'tish jarayonini ifodalaydigan ketma-ketlikda joylashtirilgan. Oddiydan murakkabga o'tish - bu yangi sifatga o'tish. Va shu bilan birga, murakkab munosabatlar sifat jihatidan yangi bo'lib, avvalgi oddiy munosabatlarda sodir bo'lgan xususiyatlarni ham o'z ichiga oladi.

Uchinchidan, dialektik usul taraqqiyotning harakatlantiruvchi kuchi qarama-qarshi tomonlarning birligi va kurashi, u yoki bu hodisaning ichki qarama-qarshiliklari ekanligidan kelib chiqadi. Iqtisodiy "nazariyada iqtisodiy taraqqiyotning harakatlantiruvchi kuchlari ishlab chiqarish va iste'mol o'rtasidagi, manfaatlarning har xil turlari o'rtasidagi qarama-qarshiliklardir.

Iqtisodiy nazariya bilimlarning umumiy ilmiy usullaridan foydalanadi, masalan:ilmiy abstraktsiya usulitahlil va sintezinduksiya va deduksiya

tarixiy va mantiqiy usullar

Ushbu usul va vositalarning barchasi birdamlikda qo'llaniladi.Iqtisodiy hodisalarni o'rganishda ko'plab soddalashtirishlar amalga oshiriladi, ular odatda quyidagicha ta'riflanadi ilmiy abstraktsiya usuli.

Bunday holda, tadqiqotchi hodisalarning eng muhim tomonlarini, takrorlanadigan xususiyatlarini aniqlash uchun ikkilamchi narsalardan chalg'itadi. Mana shunday tushunchalar paydo bo'ladi: umuman ishlab chiqarish, ehtiyojlar, taqsimlash, almashtirish va hk. Jamiyat iqtisodiy hayotining eng umumiy va muhim tomonlarini aks ettiruvchi mantiqiy tushunchalar iqtisodiy kategoriyalar deyiladi.

Iqtisodiyotda tashqi betartiblik va imkoniyatlarga qaramay, ma'lum, tipik, xarakterli aloqalar ishlaydi.

Iqtisodiy hodisalar va jarayonlar o'rtasidagi ichki muhim, takrorlanadigan, barqaror, zarur, doimiy, sifat va miqdoriy jihatdan aniqlangan sabab-ta'sir munosabatlari iqtisodiy qonunlar deb ataladi. Iqtisodiy nazariya ushbu sababiy aloqalarni o'rnatishga mo'ljallangan.

Tahlil - o'rganilayotgan hodisani uning tarkibiy qismlariga ruhiy ajratish va ushbu qismlarning har birini alohida o'rganish.

Bu sintez jarayon yoki hodisaning yaxlit surati qayta yaratiladi. Masalan, bozor narxlash mexanizmini o'rganayotganda, avvalo, bozor mexanizmining individual jihatlari: talab va taklifni o'rganamiz, so'ngra ushbu qismlarni sintez qilishga va bozor narxining shakllanish jarayonini o'rganishga o'tamiz.

Orqali induksiya individual faktlarni o'rganishdan umumiy qoidalar va xulosalarga o'tish ta'minlanadi.

Chegirma - umumiydan xususiyga o'tish.

Ikkala usul ham iqtisodiy tadqiqotlarda bir xil ahamiyatga ega va bir-birini to'ldiradi. Ta'kidlanishicha, an'anaviy ichki iqtisodiy nazariya deduktiv xulosalarni faolroq ishlatishga intilish bilan ajralib turadi: ichki yoki tashqi iqtisodiy tarixda va iqtisodiy amaliyotda sodir bo'lgan iqtisodiy jarayonlarning rivojlanishidagi umumiy qonuniyatlarni o'rganib, tadqiqotchilar tavsiyalar va xulosalarni shakllantiradi. G'arb iqtisodchilari induksiyani bilim usuli sifatida qo'llashda faolroq. Ular iqtisodiy jarayonlarni shaxs tomonidan: iste'molchi yoki tadbirkor nuqtai nazaridan baholash bilan tavsiflanadi.

Tarixiy metoddan foydalangan holda iqtisodiy nazariya iqtisodiy hodisalar va jarayonlarni hayotning o'zida paydo bo'lgan, rivojlangan va bir-birini almashtirgan ketma-ketlikda o'rganadi. Tarixiy usul shuni ko'rsatadiki, tabiat va jamiyatda rivojlanish oddiydan murakkabga qarab boradi. Mantiqiy (nazariy) tahlil ham oddiydan murakkabga ko'tarilishdir. Ya'ni, tarixiy va mantiqiy birlik mavjud, ammo bu ularning to'liq tasodifiyligini anglatmaydi.

Iqtisodiy haqiqatni o'rganish imkon beradi tajribalarammo, tabiiy va aniq fanlar bilan taqqoslaganda ularning imkoniyatlari sezilarli darajada cheklangan. Mikro darajadagi ongli ravishda ommaviy eksperimentlar R. Ouen, F. Teylor faoliyati bilan, makro darajada - J.M.ning ismlari bilan bog'liq. Keyns va M. Fridman. Mamlakatimizda makro va mikro darajalarda takroriy tajribalar o'tkazildi.

Tez-tez eksperimentlar o'tkazishni istalmaganligi sababli, iqtisodiy tadqiqotlarda alohida o'rin tutadi modellashtirish.

Xulosa

Iqtisodiy tizimlardagi og’ish tovarlar va xizmatlar taqchilligini yoki ortiqcha ishlab chiqarilganligini, inflyatsiya, ishsizlik va shunga o’xshash boshqa salbiy hodisalar sifatida namoyon bo’ladi. Ular iqtisodiyot samaradorligining pasayishiga va aholi turmush tarzini tushib ketishiga olib keladi. Shu sababli ham iqtisodiy muvozanat muammolarini tadqiq qilish eng muhim vazifalardan biri bo’lib hisoblanadi.

Tovar va pul bozorida umumiy muvozanatga erishish shartlari va makroiqtisodiy siyosat tadbirlarining bu ikki bozorga ta’sirini umumlashtirib tadqiq qilish IS - LM modeli yordamida bajariladi. IS - LM modeli birinchi marta 1937 yilda J.Xiks tomonidan keynsning makroiqtisodiy kontseptsiyasini izohlash uchun taklif etildi hamda 1949 yilda A. Xansenning “Monetar nazariya va fiskal siyosat” nomli kitobi nashr qilinganidan so’ng keng yoyildi. Shu sababli bu model Xiks modeli yoki Xiks-Xansen modeli deb ham yuritiladi.

IS - LM modeli qisqa muddatli davrga ham tovarlar ham pul bozorida birgalikda muvozanat o’rnatilishi mexanizmini xarakterlaydi. Bunda tovarlar bozori deganda ham iste’mol, ham investitsion tovarlar bozori tushuniladi.