Mavzu: Ishchi jism ko‘rsatkichlarini aniqlash asboblari va usullari

Q = U +L
Bu tajribada tizim ish bajarmaydi shuning uchun L=0, ya’ni


Q = U
yoki


IU=C_Pim_it
4. Q va U qiymatlarini taqqoslab tajribaning absolyut xatosini toping:
 = Q -U
5. Tajribaning nisbiy xatosini toping:
=
6. ISH BO‘YICHA HISOBOT:
U quyidagilardan iborat:
a) Ishning qisqacha ta’rifi.
b) Ishlatilgan dastgohning chizmasi.
v) Tajriba natijalarini hisoblab va ularni jadvalga kiritish.

Jadval 2.1

№	, s	I, A	U, V	Q, J	t1, ^0S	t2, ^0S	U, J	, J	, %
1
2
3

7. NAZORAT SAVOLLARI:

1. 
   Ichki energiya deganda nimani tushunasiz?
   
2. 
   Ishchi jarayonlarni sanab o‘ting?
   
3. 
   Termodinamikaning birinchi qonunini ta’riflang?
   
4. 
   Bajariladigan ish, ishga aylangan issiqlik miqdorlari, mexanik ishlarni o‘lchov birliklari sanab o‘ting?
   
5. 
   Ish bo‘yicha o‘lchov birliklarini bir-biriga taqqoslang?
   
6. 
   Sistemaning ichki energiyasi, ish, issiqlik va ularning o‘zaro bog‘lanishi?
   
7. 
   Entalpiya deganda nimani tushunasiz va u nimani anglatadi?
   
8. 
   Ish birligi qanday kattalik bilan o‘lchanadi?
   
9. 
   Mexanik ish birligi qanday kattalik bilan o‘lchanadi?
   
10. 
    Issiqlik qurilmalarini FIK ini birliklarini yozing?
    

3 - Amaliy ishi
Mavzu:Xavoning adiabatik ko‘rsatkichlarni tajribada aniqlash


1. ISHNING MAQSADI:
Talabalarni termodinamik jarayonlar bilan yaqindan tanishtirish va havoning adiabatik ko‘rsatkichini aniqlash.


2. NAZARIY QISM:
Ma’lumki, termodinamik jarayonlar deb, asosiy termodinamik kattaliklar -solishtirma hajm , absolyut bosim r va absolyut harorat T larga mos ravishda ideal gaz holatining o‘zgarishiga aytiladi. SHunday jarayonlar borki, bularda gaz holatini belgilab beruvchi kattaliklardan bittasi o‘zgarmay qoladi. Ular izojarayonlar deb ataladi:
izoxorik -hajm o‘zgarmas, =const;
izobarik -bosim o‘zgarmas, r=const;
izotermik -harorat o‘zgarmas, T=const.
Bulardan tashqari gaz holatining o‘zgarishi jarayonning qanday kechuviga ham bog‘liq bo‘ladi:
- adiabatik dq=0 -tizim tashqi muhit bilan issiqlik almashmaydi;
- politropik pⁿ⁼const, ya’ni issiqlik sig‘imi o‘zgarmas jarayonlar.
IZOXORIK JARAYoN -bu SHarl qonunidan kelib chiqqan bo‘lib, hajmdan boshqa ko‘rsatkichlar o‘zgaradi. Bunga misol qilib ko‘pincha berk idishlar ichidagi jarayonlar keltiriladi.

Izoxorik jarayonda absolyut bosimning o‘zgarishi absolyut haroratning o‘zgarishiga to‘g‘ri proportsionaldir.

Izoxorik jarayon p va Ts koordinatalarda quyidagi ko‘rinishiga ega (3.1-rasm).

3.1-rasm
Bu jarayonda tizimga berilgan issiqlik ichki energiyaning o‘zgarishiga olib keladi.

dq_=dU
q_=C_(T₂ -T₁).
IZOBARIK JARAYoN -Gey-Lyussak qonuni orqali ifodalanib, o‘zgarmas bosimda sodir bo‘ladi.

Izobarik jarayonda solishtirma hajmning o‘zgarishi absolyut haroratning o‘zgarishiga to‘g‘ri proportsionaldir.

Izobarik jarayon p va Ts koordinatalarda quyidagicha ko‘rinishiga ega (3.2-rasm).

3.2-rasm
Izobarik jarayonda tizimga berilgan issiqlik miqdori entalьpiya o‘zgarishiga sarf bo‘ladi.

dq_p= di
q_p=C_p (T₂ -T₁).
IZOTERMIK JARAYoN Boyl-Mariott qonuni orqali ifodalanib, o‘zgarmas haroratda o‘tadi.

3.3-rasm

O‘zgarmas haroratda bosimning o‘zgarishi hajmning o‘zgarishiga teskari proportsionaldir.

Izotermik jarayon p va Ts koordinatalarida quyidagicha ko‘rinishga ega (3.3-rasm).
Izotermik jarayonda berilgan issiqlik tashqi ish bajarishga sarf bo‘ladi.
dq_T=pd

ADIABATIK JARAYoN -tashqi muhit bilan issiqlik almashmasdan sodir bo‘luvchi jarayondir.

3.4-rasm

Yuqorida ko‘rilgan jarayonlardan farqli bu holda p,  va T lar o‘zgaruvchan.
Adiabatik jarayon p va Ts koordinatalar tizimida quyidagi ko‘rinishiga ega (3.4-rasm).
Bu jarayonning matematik tenglamasi quyidagi ko‘rinishda ifodalanadi:


p^k = const
bu yerda: k -adiabata ko‘rsatkichi bo‘lib, quyidagicha aniqlanadi:


k = C_P/C_
k-ning qiymati gazning atom soniga bog‘liq va uni nazariy yo‘l bilan hisoblash mumkin.
Bir atomli gazlar (He, Ar, …) uchun k =1,66;
ikki atomli gazlar (O₂, N₂, CO, …) uchun k =1,40;
uch va undan ko‘p atomlik gazlar (CO₂, H₂S, …) uchun k =1,33.
Adiabatik jarayonning tenglamalari:

POLITROPIK JARAYoNDA tizimning issiqlik sig‘imi o‘zgarmasdir.

Jarayon tenglamasi quyidagicha yoziladi:

pⁿ = const
bu yerda: n -shu jarayon uchun o‘zgarmas bo‘lib, politropik ko‘rsatgich deyiladi.
3.5-rasm

O‘z-o‘zidan ma’lumki n ga turli qiymatlar berib, yuqorida o‘rganilgan jarayonlarning matematik tenglamalarini keltirib chiqarish mumkin (3.5-rasm).