Мавзу: Ишлаб чиқариш ва унинг тармоқларида метрологик хизмат ва таъминот

Такрорлаш учун саволлар
1. Илм-фан ва иқтисодиѐтнинг ривожланишида шарқ метрологиясининг тутган ўрни.
2. Қандай сабабларга кўра тарихда худудимиздаги бўлган ўлчовлар ва ўлчаш бирликлари бошқа давлатлардаги ўлчашлар учун асос бўлиб хизмат қилган?
3. Республикамизнинг метрология, стандартлаштириш ва сертификатлаштириш бўйича миллий идораси ҳақида нималарни биласиз?
4. Метрологик хизмат билан метрологик таъминотнинг тафовутлари.
5. Метрологик таъминотнинг қандай асослари мавжуд?
6. Метрология, стандартлаштириш ва сертификатлаштириш бўйича қандай халқаро ташкилотларни биласиз?
Таянч иборалар
Давлат метрологик хизмати; маҳкамавий метрологик хизмат; метрологик тафтиш; метрологик назорат; метрологик таъминот.
Мавзу: Метрология ва стандартлаштириш бўйича халқаро ташкилотлар.
Режа.
1.Халқаро стандартлаштириш ташкилоти./ИСО/
2.Халқаро электротехника комиссияси./МЭК/
3.Метрология сохасида қонунлаштирувчи халқаро ташкилот/МОЗМ /
4.Сифат бўйича Европа ташкилоти /ЕОК/ вазифалари.
5.Синов лабораторияларини аккредитлаш бўйича Халқаро Конференцияси /ИЛАК/
6.Европадаги иқтисодий уюшма /ЕЭС/
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР.
1.П. Р. Исматуллаев, А. Н. Мақсудов, А. Х. Абдуллаев, Б. М. Ахмедов, А. А. Аъзамов. Метрология стандартлаштириш ва сертификатлаштириш. “Ўзбекистон” Тошкент 2001й.
2.ЎзРСТ 5.0-92. Ўзбекистон Республикаси миллий сертификатлаш тизими. Асосий қоидалар.
3.ISO 9000-1-94. Стандарти по общему руководству качеством и обеспечению качества.
4.Метрология тўғрисида. Ўзбекистон Республикаси қонуни. 28 декабрь, 19993 йил.
5.Стандартлаштириш тўғрисида. Ўзбекистон Республикаси қонуни. 28 декабрь, 19993 йил.
1.Халқаро стандартлаштириш ташкилоти./ИСО/
Турли халқаро ташкилотлар стандартлаштириш, метрология, сертификатлаштириш сохаларида меъѐрий ҳужжатларини ишлаб чиқиш, дунѐ мамлакатларини шу сохалардаги илгор ютуқларини умумлаштириш ва бу сохалар бўйича ҳар хил ѐрдам кўрсатиш Халқаро электротехника комиссияси, метрология сохасида қонунлаштирувчи Халқаро ташкилот, сифат бўйича 20

Европа ташкилоти, синов лабораторияларини аккредитлаш бўйича Халқаро конференция, Ғарбий Европа минтакавий ва иқтисодий ташкилотлари, стандартлаштириш ва метрология бўйича араб ташкилоти ва бошқалари фаол ишлаб турибди.

Ана шу ташкилотларда амалга оширилаѐтган ишларни бироз бўлсада тасаввур қилиш, уларнинг шу сохалардаги ишлари билан қисқача танишиш мақсадида Халқаро ташкилотларнинг фаолиятлари тўғрисида фикр юритмокликни лозим топдик.
Биринчи стандартлаштириш миллий ташкилоти-Британия Ассоциацияси Britich Enginezing Standards Accociation 1901 йилда ташкил этилган бўлиб, бироз кейинрок, биринчи жахон уруши даврида Дания бюроси, Германия қўмитаси (1918 й), Америка қўмитаси (1918 й) ва бошқалар ташкил топди.
Стандартлаштириш сохасидаги ишлар халқаро марказ кераклигини тақозо қилди. Шу мақсадда 1926 йили стандартлаштириш бўйича миллий ташкилотларнинг Халқаро Ассоциацияси (ИСА) пайдо бўлди. ИСА нинг таркибига 20 мамлакат вакиллари кирди.
1938 йили Берлин шахрида стандартлаштириш бўйича 32 та катта-кичик қўмиталари тузилди. 1939 йили бошланган иккинчи жахон уруши ИСА нинг фаолиятини тўхтатиб куйди.
Ҳозирги Халқаро стандартлаштириш ташкилоти (International Standards Organization) 1946-1947 йиллари ташкил топди, уни қисқача ИСО деб юритилади. Бу нуфузли ташкилот Бирлашган Миллатлар Бош Ассамблеяси таркибида фаолият курсатиб, ривож топмокда.ИСОнинг тузилишидан кўзда тутилган асосий мақсад – халқаро микѐсдаги мол алмашинувида ва ўзаро ѐрдамни енгиллаштириш учун дунѐ кўламида стандартлаштиришни ривожлантиришга кўмаклашиш ҳамда аклий, илмий, техникавий ва иқтисодий фаолиятлар сохасида ҳамдустликни ривожлантиришдир.
Бу мақсадларни амалга ошириш учун:
- дунѐ кўламида стандартларни ва улар билан боғлиқ бўлган сохаларни уйгунлаштириш чораларини кўриш;
- халқаро стандартларни ишлаб чиқиш ва чоп этиш (агар ҳар бир стандарт учун унинг фаол ташкилий ва кичик қўмиталарининг иккидан уч қисми мақуллаб овоз берса ва умумий овоз берувчиларнинг тўртдан уч қисми ѐклаб чиқилса, стандарт маъкулланиши мумкин);
- ўз қўмита аъзоларининг ва техникавий қўмиталарниннг ишлари ҳақида ахборотлар алмашинувини ташкил қилиш;
- сохавий масалалар бўйича манфаатдор бўлган бошқа халқаро ташкилотлар билан ҳамкорлик қилиш кўзда тутилади.
- ИСО рахбар ва ишчи қўмита идораларидан ташкил топган. Рахбар идоралари таркибига Кенгашнинг юқори идораси – бош Ассамблея, Кенгаш, ижроия бюроси, техникавий бюро, кенгашнинг техникавий қўмиталари ва марказий секретариати киради.
21
- ИСО да президент, вице-президент, газначи ва бош котиб лавозимлари мавжуд. Бош Ассемблея – ИСОнинг Олий рахбари бўлиб, ОСИнинг йигилиши уч бир марта ўтади. Унинг сессиясида президент уч муддат билан сайланади.

Бош Ассамблея ўтказиш вақтида саноат сохасида етакчи мутахассислар иштирокида халқаро стандартлаштиришнинг муҳим муаммолари ва йуналишлари мухокама килинади.

ИСО кенгаши йилига бир марта утказилиб, унда ташкилотнинг фаолияти, хусусан, техникавий идораларнинг тузилиши, халқаро стандартларнинг чоп этилиши мухокама этилади, кенгаш идораларининг аъзоларини ҳамда техникавий қўмиталарнинг раисларини тайинлайди ва бошқа масалалар кўрилади.
Маҳсулот сифатини яхшилаш, бошқариш ва таъминлаш бўйича охирги вақтда қилинган ишларни мужассамлаб, ИСО ўзининг бир қатор меъѐрий ҳужжатларини ишлаб чиққан.
Бу ҳужжатларга мисол тарикасида ИСО 9000, 10011, 10012 ва 14000 сериясидаги стандартларни кўрсатиш мумкин.
2.Халқаро электротехника комиссияси./МЭК/
Электротехника сохасидаги халқаро ишлар бўйича 1881 йилдан бошланган бўлиб, бунга уша йили бўлиб ўтган электр бўйича биринчи Халқаро конгресс туртки бўлган эди. Кейинрок 1906 йили Лондонда 13 мамлакат вакилларининг конференциясида махсус идора халқаро электротехника комиссияси тузиш тўғрисида бир фикрга келинди. Бу идора электр машиналари сохаси бўйича атамалар ва параметрларни стандартлаштириш масалалари билан шугуллана бошлади. МЭК низомига кўра, бу ташкилотнинг мақсадлари электротехника ва радиотехника ҳамда уларга қўшни тармоқлардаги муаммолар соҳаларидаги стандартлаштириш масалаларини ҳал қилишдир.
ИСО в МЭК фаолиятлари бўйича фарқланади, МЭК электротехника, электроника, радиоалоқа, асбобсозлик сохалари бўйича шугулланса, ИСО эса қолган бошқа ҳамма соҳалар бўйича стандартлаштириш билан шуғулланади.
Ҳозирги вақтда 41-та миллий қўмиталар МЭКнинг аъзолари ҳисобланади. Бу мамлакатларда ер куррасининг 80% аҳолиси яшаб, дунѐдаги ишлаб чиқарилаѐтган электр кувватининг 95% истеъмолчиси ҳисобланади. Булар асосан саноати ривожланган ҳамда ривожланаѐтган мамлакатлардир. МЭК инглиз, француз ва рус тилларида иш олиб боради.
МЭКнинг Олий раҳбар идораси МЭК кенгашидир, у ерда ҳамма мамлакатларнинг миллий қўмиталари такдим этилган. Унда энг юқори лавозим президент бўлиб, у 3 йил муддатга сайланади. Бундан ташқари вице-президент, газначи, бош секретар лавозимлари ҳам бор. МЭК ҳар йили бир марта ўз кенгашига йиғилади ва ўз фаолияти доирасидаги масалаларни ҳал қилади.
1972 йилга кадар МЭК ва ИСОлар томонидан такдим этилган ҳужжатлардан тавсия сифатида фойдаланилар эди. 1972 йили эса МЭК ИСОларнинг тавсиялари халқаро стандартларига айлантирилиш ҳақида қарор қабул қилинди. 22