Mavzu: Ishlab chiqarishni modernizatsiya qilishning mazmuni va ahamiyati Reja: Modernizatsiya nima

Modernizatsiya jarayonini tavsiflashdagi turlicha yondashuvlar³

Yondashuv yo‘nalishlari	Modernizatsiya jarayonining qisqacha tavsifi
Klassik sotsiologiya (E.Dyurkgeym, M.Veber)	Ijtimoiy mehnat taqsimotini amalga oshiruvchi ijtimoiy tabaqalanish jarayoni
	Xo’jalik subyektlarining o’z faoliyatlari iqtisodiy samarasini eng yuqori darajada oshirish imkoniyatini beruvchi ratsionalizatsiya jarayoni
Neoklassik maktab	Xususiy mulkchilik va demokratiyani mustahkamlash vositasi
Keynschilar maktabi	Zamonaviy tarmoqlarni barpo etish maqsadida xo’jalikning asosiy tarmoqlarini qamrab oluvchi tarkibiy o’zgarishlar

Jadvalga ko’ra, modernizatsiya jarayoni mazmunini klassik sotsiologiya vakillari “ijtimoiy tabaqalanish” hamda “ratsionalizatsiya” jarayonlari, neoklassik maktab vakillari “xususiy mulkchilik va demokratiyani mustahkamlash vositasi”, keynschilar maktabi vakillari esa “xo’jalikning asosiy tarmoqlarini qamrab oluvchi tarkibiy o’zgarishlar” sifatida talqin etadilar.

Keng ma’nodagi modernizatsiyani tavsiflovchi turli jihatlar ham ushbu ijtimoiy jarayon mazmunining turli-tuman va serqirraligini ko’rsatadi (1-rasm). Keng ma’nodagi modernizatsiya jarayonining tavsiflari qatorida shuningdek, uning quyidagi tamoyillarini ham ajratib ko’rsatish mumkin:

1-rasm. Keng ma’noli modernizatsiyani tavsiflovchi turli jihatlar⁴

• 
  uning majmuaviyligi, ya’ni jamiyat hayotining barcha sohalarini qamrab olishi; uning tizimiyligi, ya’ni jamiyat hayoti har qanday tarkibiy qismi yoki yaxlit sohasining o’zgarishi boshqalarining o’zgarishiga olib kelishi. Masalan, madaniy va siyosiy o’zgarishlar iqtisodiyotdagi o’zgarishlarga olib keladi va aksincha;
  
• 
  uning global tavsifi – u dastlab bir necha ilg’or mamlakatlarda boshlanib, keyinchalik butun dunyoga tarqalmoqda;
  
• 
  uning davomiylik tavsifi – modernizatsiya qisqa davrda ro’y bermaydi, balki u bosqichlarga bo’linadi (islohotlarni amalga oshiruvchi yetakchi guruhning paydo bo’lishi, o’zgarishlarni ilgari surish, ular natijalarining tarqalishi va mustahkamlanishi);
  
• 
  tabaqalashganlik tavsifi – modernizatsiya turli mamlakatlarda turlicha ro’y berib, u yoki bu xolda milliy madaniyat va ahloq an’analariga tayanadi (masalan, “yapon iqtisodiy mo’jizasi”), G’arb va Yevropa qadriyatlari foydasiga ulardan to’liq voz kechishni taqozo etmaydi.
  

Shu o’rinda, fikrimizcha, modernizatsiyalashning innovatsion tavsifi, ya’ni u orqali jamiyatning turli darajadagi ijtimoiy-iqtisodiy hayotining turli jabhalariga yangi usul va vositalarni tatbiq etish nuqtai nazaridan yondashish tamoyilini kiritish ham mantiqiy, ham ilmiy jihatdan to’g’ri hisoblanadi.