Mavzu: Islom dini iqtisodiy g`oyalari. Uyg`onish davrida O`rta Osiyodagi iqtisodiy g`oyalar


Download 231.9 Kb.
bet3/3
Sana03.02.2023
Hajmi231.9 Kb.
#1150355
1   2   3
Bog'liq
2-mavzu (2)

«Дил ба ёру, даст ба кор», яъни «дил ёр (Аллох ) билан, қўл иш билан (банд бўлсин)» деган тезиси ўша давр учун мухим эди, чунки илгари худога факат эътикод килишнинг узи кифоя деб билинган.
Низомулмулк (1018-1092) «Сиесатнома» асарида хукмдорлар, амирлар, амалдорлар ва козиларнинг мансабни суиистеъмол қилишини, солиқпарнинг оғирлиги, давлат маблағларини сақлаш ва сарфлашда ҳисоб-китоб зарурлигини қайд этган. Салжукийлар давлати арбоби сифатида иқтоъни танқид килган. Иктоъ — Ўрта асрларда Урта Шарк, шу жумладан, ўрта Осиёда хукмдор томонидан айрим шахсларга катта хизматлари эвазига чек ер инъом килинган .
Берунийнипг иқтисодии гоялари. Буюк комусий олим Абу Райхон Беруний (973-1048) 150 лан ортик, асар яратган бўлиб, уларда мехмат бойликнинг асоси эканлиги тўғрисидаги ғоя асосийлир. Унинг купгина фикр ва карашлари бурунги кун учун ҳам ахамиятини йўқотмаган. Олим яшаган даврлаги муносабатлар, ишлаб чиқаришнинг юксалганлиги, савдо-сотикиинг ривожланиши , суғориш иншоотларининг ишга туширилиши ана шу давр учун хос эди. Шу асосда Бсрунийда кишилик эхтиежларининг пайло бўлиши ва уни кондириш асослари, меҳнат ва хунарга муносабатлари уйгунлашиб кетади. Унинг фикрига кўра, кишилар уз зарурий эхтиёжларини кондириш учун уюшган ҳолда яшаш ва ишлашга мажбурдирлар. Эҳтиёжлар турли-туман ва кўп бўлганлиги учун инсонлар бирлашган ҳолда турар жой на шахарлар яратишга интиладилар, деб ҳисоблайди.
Шунингдек, у давлатнинг пайдо бўлишиии хам эхгиёж туфайли деб уйлаган. Энг муҳим ғоя шуки, барча қиимматли нарсалар инсон мехнати билан яратилади ва инсоннинг кадр-киммаги унинг авлод-аждодларининг ким бўлганлиги эмас, балки унинг мехнати, ақлий ва жисмоний махорати билан белгиланади. Ҳар бир даврнинг урф-одатлари ўзига хос бўлади ва инсон аҳли уларга риоя килмоги даркордир, акс холда низом ва бир хиллик йуколса, тартиб хам йук, булади, деб уқтиради буюк донишманд.
кчадаги «тамю» сузидан олипгаилиги маълум. Ьерунийнипг ицтисодии гоялари. Буюк комусий олим Абу Рай\ок Беруний (973-1048) 150 лан ортик, асар иратган булиб, уларда мехмат бойликшшг асоси эканлиги тугрисидаги р о я асосийлир. Унинг купгина фикр ва карашлари бурунги кун учуй \ам ахамиятини йукртмаган. Олим яшаган даврлаги муносабатлар, ишлаб чик,аришнинг юксалганлиги, савдо-сотикиинг ривожламиши, сугориш иншоотларининг ишга туширилиши ана шу давр учун хос эди. Uly асосда Бсрунийда кишилик эхтиежларининг пайло булиши ва уни к°ндириш асослари, ме\иаг ва хунарга муносабатлари уйгунлашиб кетади. Унинг фикрига кура, кишилар уз зарурий эхтиёжларини крндириш учун уюшган \олда яшаш ва ишлашга мажбурдирлар. Э\тиёжлар турли-туман ва куп булганлиги учун инсонлар бирлашган \олда турар жой на шахарлар яратишга интиладилар, деб \исоблайди. Шунингдек, у давлатнинг пайдо булишиии хам эхгиёж туфайли деб уйлагап. Энг му\им ро я шуки, барча к^имматли марсалар инсон мехнати билан яратилади ва инсонпинг кадр-киммаги унинг авлод-аждодларининг ким булганлиги эмас, балки унинг мехнати, аедий ва жисмоний махорати билан белгиланади. \а р бир даврнинг урф-одатлари узига хос булади ва инсон а\пи уларга риоя килмоги даркордир, акс холда низом ва бир хиллик йуколса, тартиб хам йук, булади, деб убирали буюк донишманд. Олимнинг фикрларига таяниб шундай мухим хулоса чик^ариш мумкинки, инсон ердаги бунёдкор ва яратувчи кучдир. Инсон аввало, Х ал о л мехнати билан улурланади, кишилик жамиятининг асл ибтидоси \ам мехнатдандир. Беруиийнинг к^йд этишпча, билимларни эгалламок, ва хунар урганмок, учун мс\нат килиш зарур, бу эса доим давом этадиган ва такомиллашиб борадиган жараёндир. У ме\натни турларга ажратиб, уларнинг Хар к,айсисп ало\ида талаб ва эхтиёжлар асосида вужудга келишинп курсатиб бсрди. Бннокор, кумир цазувчи, хунарманд, фан Ьсруний со\иблари ме^натини огир ме\нат деб билади. Илм, маърифат за\маткашлари ме\натига таъриф бериш, илм олиш, Ук,иш энг керакли ме\нат эканлигини исботлайди. Шунга кура олимларнинг ме^натини еддрлаш турли илмлар к^пайишига олиб келади. Олим жамиягнинг асосини моддий неъматлар учун булган ^аракатларда, ме^натда деб билади. Кул ме^нати ва мажбурий ме\натдан эркин кишиларнинг фаолияти устунлиги исботлаб берилади (эркин бозор муносабатларининг асоси). Ме^наткашларнинг хо\иш-иродасига царши, уларии мажбурлаб ишлатишга царши булган, чунки бундай ме\нат самараси пастдир. Мерос булиб авлодданавлодга утиб келадиган хунарлар юцори ба\оланган. Беруний огир жисмоний ме^нат цилувчилар, яъни конда ишловчилар, ер остида гав\ар кидирувчилар, де\к;онлар туррисита, уларга берилиши керак булган имтиёзлар ва иш \ак,и х^-ЬчИДа «Минералогия* асарида кенг муло\аза юритади. Айни^са, очи*; ва ер осгидаги кон ишларига ало\ида эътибор берилади, ер ости конларини муста^камлаш (фалокат олдини олиш учун), ер ости сувларини чикариб ташлаш, олинган рудани юкорига олиб чик^иш учун махсус мосламалардан фойдаланиш тавсия этилади. Кон атрофида кончилар кишлорини барпо этиш зарурлиги курсатилади.
Олимнинг фикрларига таяниб шундай мухим хулоса чиқариш мумкинки, инсон ердаги бунёдкор ва яратувчи кучдир. Инсон аввало, халол мехнати билан улуғланади,кишилик жамиятининг асл ибтидоси ҳам мехнатдандир. Берунийнинг қайд этишича, билимларни эгалламок, ва хунар урганмок, учун меҳнат килиш зарур, бу эса доим давом этадиган ва такомиллашиб борадиган жараёндир. У меҳнатни турларга ажратиб, уларнинг ҳар кайсиси алоҳида талаб ва эхтиёжлар асосида вужудга келишини курсатиб борди. Бинокор, кумир қазувчи, хунарманд, фан сохиблари меҳнатини оғир меҳнат деб билади. Илм, маърифат заҳматкашлари меҳнатига таъриф бериш, илм олиш, Укиш энг керакли меҳнат эканлигини исботлайди. Шунга кура олимларнинг меҳнатини қадрлаш турли илмлар кўпайишига олиб келади. Олим жамиятнинг асосини моддий неъматлар учун булган харакатларда, меҳнатда деб билади. Қўл меҳнати ва мажбурий меҳнатдан эркин кишиларнинг фаолияти устунлиги исботлаб берилади (эркин бозор муносабатларининг асоси). Меҳнаткашларнинг хоҳиш-иродасига қарши, уларни мажбурлаб ишлатишга қарши булган, чунки бундай меҳнат самараси пастдир. Мерос бўлиб авлоддан авлодга ўтиб келадиган хунарлар юқори бахоланган. Беруний огир жисмоний меҳнат қилувчилар, яъни конда ишловчилар, ер остида гавҳар кидирувчилар, деҳконлар га берилиши керак булган имтиёзлар ва иш ҳаки ҳақида кўплаб асарида кенг мулоҳаза юритади.
Download 231.9 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling