Mavzu: iste’mol, jamg’arma va investitsiyalar 1

Axoli daromadining iste’molga sarflanadigan ulushi iste’molga o’rtacha moyilllik (I.O’.M.) deyiladi:
Axoli daromadining jamg’armaga ketadigan ulushi esa jamg’arma o’ratacha moyillik (J.O’.M.) deyiladi:
I.O’.M. = =
Daromad hajmining o‘zgarishi natijasida iste'mol sarflari hajmining o‘zgarishi darajasi iste'molga keyingi qo‘shilgan moyillik (I.Q.M.) deyiladi,
Daromad hajmining o‘zgarishi natijasida jamg‘arma hajmining o‘zgarishi darajasi jamg‘armaga keyingi qo‘shilgan moyillik (J.Q.M.) deyiladi
I.Q.M.=
=
2. Jamg‘arishning mohiyati, omillari va samaradorligi
JAMG’ARISH

• – milliy daromad bir qismining asosiy va aylanma kapitallarni, shuningdek, ehtiyot zaxiralarini ko‘paytirish uchun sarflanishidir.

Jamg‘arish turlari

• Jamg‘arilgan mablag‘larning moddiy ishlab chiqarish sohasining asosiy kapitallarini va aylanma mablag‘larini kengaytirishga ketadigan qismi ishlab chiqarish sohasidagi jamg‘arish summasini hosil qiladi. Ishlab chiqarish sohasidagi jamg‘arish iqtisodiy o‘sishning muhim omilidir.

Ishlab chiqarish maqsadidagi jamg‘arish

• Ijtimoiy-madaniy sohadagi jamg‘arish (noishlab chiqarish jamg‘arishi) uy-joy fondini, kasalxonalar, o‘quv muassasalari, madaniyat, sog‘liqni saqlash, sport muassasalari, ya'ni nomoddiy ishlab chiqarish tarmoqlarini kengaytirish, rekonstruksiyalash, yangilashga sarflanadi.

Noishlab chiqarish maqsadidagi jamg‘arish
Jamg‘arish normasi bevosita jamg‘arish summasining butun milliy daromad hajmiga nisbati bilan aniqlanadi:

• -jamg’arish normasi;

J.N.

• -jamg’arish summasi;

J.S.

• -milliy daromad.

M.D.
J.N. = (J.S. / M.D.) x 100%
3. Investisiyalar va uning darajasini belgilovchi omillar
INVESTITSIYALAR

• – Asosiy va aylanma kapitalni qayta tiklash va ko‘paytirishga, ishlab chiqarish quvvatlarini kengaytirishga qilingan sarflarning pul shaklidagi ko‘rinishidir

• Pul mablag’lari ko’rinishidagi investitsiya

Nominal investitsiya

• pul mablag‘lariga sotib olish mumkin bo‘lgan investision resurslar

Real investitsiya
Investisiyalarni ro‘yobga chiqarish bo‘yicha amaliy harakatlar – investision faoliyat, investisiyalarni amalga oshiruvchi shaxs – investor deyiladi.
1

• investorlarning o‘z moliyaviy resurslari (foyda, amortizasiya ajratmalari, pul jamg‘armalari va h.k.);

2

• qarz olingan moliyaviy mablag‘lar (obligasiya zayomlari, bank kreditlari);

3

• jalb qilingan moliyaviy mablag‘lar (aksiyalarni sotishdan olingan mablag‘lar, jismoniy va huquqiy shaxslarning pay va boshqa to‘lovlari);

4

• davlat byudjeti mablag‘lari;

5

• chet elliklar mablag‘lari.

Investisiya faoliyati quyidagi manbalar hisobiga amalga oshirilishi mumkin:
Asosiy kapitalga investisiyalar va ularning moliyalashtirish manbalari bo‘yicha tarkibi (foizda)

Ko’rsatgichlar	Yillar
	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008
Asosiy kapitalga investisiyalar, mln. so‘m	744,5	1320,9	1442,4	1867,4	2473,2	3012,9	3838,3	5479,7	8483,7
Jami	100	100	100	100	100	100	100	100	100
Davlat byudjeti	29,2	21,5	25,0	17,7	14,9	12,8	10,7	9,0	9,0
Korxonalar mablag’lari	27,1	31,0	40,0	41,8	43,2	48,5	48,3	47,6	44,1
Axoli mablag’lari	12,0	10,3	12,0	11,1	12,4	11,8	11,7	11,3	9,8
Hukumat tomonidan kafolatlangan xorijiy investisiyalar	19,8	23,2	15,7	19,2	14,5	6,0	4,9	5,0	5,0
To‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investisiyalar	3,4	4,8	4,7	7,1	10,0	13,2	14,1	17,8	20,9
Bankning markazlashgan kreditlari	5,2	5,9	0,1	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0
Tijorat banklari kreditlari	1,7	2,2	1,5	1,9	2,3	2,9	3,4	3,1	5,0
Nobyudjet fondlar mablag’lari	1,2	0,5	0,3	0,4	2,4	4,7	6,9	6,1	6,3
Boshqa qarz mablag’lari	0,4	0,6	0,7	0,8	0,3	0,2	0,0	0,0	0,0

Инвестиция даражасига қуйидаги омиллар ҳам таъсир кўрсатади:
1

• Investitsiya sarflaridan kutilayotgan foyda normasi

2

• Foiz stavkasi

3

• Mashina va uskunalarni xarid qilish, ishlatish va ularga xizmat ko’rsatish xarajatlari

4

• Tadbirkorlardan olinadigan soliq miqdori

5

• Texnologik o’zgarishlar

4. Jamg‘arma va investisiya o‘rtasidagi nisbatni ta'minlash muammolari
Jamg‘arma va investisiya o‘rtasidagi makroiqtisodiy muvozanatga erishish barqaror iqtisodiy o‘sishning sharti hisoblanadi. Biroq, bu muvozanatga erishish doimo oson kechavermaydi. Bunga sabab investisiya darajasi hamda jamg‘arma darajasining boshqa-boshqa jarayon va holatlarga bog‘liqligi hisoblanadi. Investisiya va jamg‘arma o‘rtasidagi muvozanatni ta'minlash borasida bir qator nazariy qarashlar farqlanadi. Bu borada eng avvalo klassik iqtisodchilarning qarashlarini ko‘rib chiqamiz. Klassik iqtisodchilar nuqtai nazaridagi eng markaziy holat – bu ular tomonidan foiz stavkasining ham investisiyaning, ham jamg‘armaning funksiyasi sifatida qaralishi hisoblanadi
Jamg’arma va investitsiya o’rtasidagi muvozanatning klassik modeli
S=S(r)
I=I(r)
E
r1
r0
r2
r
S, I
S0=I0