Mavzu. Jismoniy shaxslardan soliqlar bo’yicha soliq yig’iluvchanligini
Davlat byudjeti daromadlari tarkibida jismoniy shaxslardan
Download 438.11 Kb. Pdf ko'rish
|
Курс иши (НАМУНА-СОЛИҚ НАЗАРИЯСИ)
- Bu sahifa navigatsiya:
- Summa %
- Davlat budjeti daromadlari tarkibida yer solig’ining dinamikasi 10
- Summa %
- 3-jadval Davlat byudjeti daromadlari tarkibida mol-mulk solig’ining dinamikasi 11
- Summa % Summa %
- 3. Jismoniy shaxslar daromadlarini soliqqa tortish tartibi
- Jismoniy shaxslarning daromadlariga solinadigan soliq stavkalari 12 Soliq solinadigan daromad
- 4. Jismoniy shaxslardan olinadigan yer solig’ini undirishning amaldagi holati tahlili
|
Davlat byudjeti daromadlari tarkibida jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’ining dinamikasi 9 mln. so’mda Ko’rsatkishlar 2014 yil 2015 yil
Summa % Summa %
Davlat
byudjetining jami
soliqli daromadlari 25104900,0 100 30160800,0 100 36184900 100 Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i 2769700,0 11,0 3313900,0 10,9 3 648800 10,1
Jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, jami soliqli tushumlarga nisbatan daromad solig’ining salmog’i 2014 yilda 11,0 % ni tashkil etgan bo’lsa, 2015 yilda kelib ham 10,9 foizni 2016 yilga klib esa 10,1 foizni tashkil etmoqda. Bu tahlillardan ayon bo’lmoqdaki, 2013 yilga qadar daromad solig’i salmog’i biroz yuqori bo’lgan, lekin 2014-2016 yillarda esa pasayish kuzatilgan. Buning sababi jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i bo’yicha soliq stavkalarining kamaytirilishi hamda soliq imtiyozlarining taqdim etilayotganligi bilan izohlanadi. Jismoniy shaxslarning er solig’i - O’zbekiston Respublikasida yerga egalik qilish va yerdan foydalanish pullidir. Yer uchun haq yillik yer solig’i sifatida undiriladi. «Yer to’g’risida»gi qonunga muvofiq, yerga egalik qiluvchi yoki undan foydalanuvchi yuridik va jismoniy shaxslar yillik yer solig’i to’laydilar. Uning hajmi mazkur uchastkadagi yer sifatiga, qayerda joylashganiga hamda suv bilan ta’minlanish darajasiga qarab belgilanadi. O’zbekiston soliq qonunchiligida yerlar o’z mulkida, egaligida yoki foydalanishda degan tushunchalar mavjud. Amaliyotda esa jismoniy shaxslar
9 Byudjet parametrlari to’g’risidagi Prezident qarorlar asosida tayyorlandi. 14
yerlari, tomorqa yerlari va qo’shimcha ya’ni tashqaridan olingan yerlarga bo’linadi. 2-jadval
mln. so’mda Ko’rsatkishlar 2014 yil 2015 yil
Summa % Summa %
%
Davlat byudjetining jami soliqli daromadlari
25104900,0 100 30160800,0 100 36184900,0 100 Yer solig’i
646300,0 2,6 665200,0 2,2 929600,0 2,6
Jadvaldan ko’rinib turibdiki, umumiy tushumga nisbatan yer solig’ining salmog’i 2014 yilda 2,6 % ni tashkil etgan bo’lsa, 2015 yilda 2,2 % ni ko’rsatib turibdi. Bu ko’rsatkich esa 2016 yilga kelib 2,6 % ni tashkil etgan. Yer solig’i bo’yicha soliq summalari miqdorining oshib borishiga asosiy sabab sifatida 2015 yilning 1 yanvaridan boshlab jismoniy shaxslardan olinadigan er solig’i solig’i bo’yicha soliqni hisoblash tartibiga o’zgartirish kiritilganligi hisoblanadi. Yer solig’i stavkalari har yili yangi yil uchun byudjet parametrlari tasdiqlanayotganda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan belgilanadi va O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Davlat soliq qo’mitasi tomonidan soliq to’lovchilarga belgilangan tartibda yetkaziladi. Budjet daromadlarida yer solig’ining diamikasini tahlil qilganimizda ushbu soliqning har yili absolyut summada o’sib borayotganligini kuzatishimiz mumkin. Bu holatga yer solig’i bo’yicha soliq stavkalarining har yili qaytadan
10 Budjet parametrlari to’g’risidagi Prezident qarorlar asosida tayyorlandi. 15
indeksatsiya qilinayotgani va qo’shimcha soliqqa tortiladigan yer obyektlarining aniqlanayotganligi bilan izohlaymiz. Yer uchastkasi jismoniy shaxsga ajratilgandan so’ng yerning sifati soliq to’lovchi jismoniy shaxsning aybi bilan yomonlashganda soliq yil boshida belgilangan (ya’ni yer ajratilgan davrdagi) stavka bilan hisoblab chiqariladi va undiriladi. Jismoniy shaxslarning mol-mulk solig’i - jismoniy shaxslar mol-mulkiga solinadigan soliq to’lovchilarning hisobi davlat soliq xizmati organlari har bir yilning 1 yanvardagi holati bo’yicha davlat kommunal xo’jalik organlari (texnik inventarlash byurolari (BTI))da mavjud bo’lgan imoratlar va mol-mulk egalari to’g’risidagi ma’lumotlarga binoan amalga oshiriladi. Mulkchiligida soliq solinadigan mol-mulkka ega bo’lgan jismoniy shaxslar mol-mulk solig’ini to’lovshilar hisoblanadi.
mln. so’mda Ko’rsatkishlar 2014 yil 2015 yil 2016 yil
% Summa % Summa %
Davlat byudjetining jami soliqli daromadlari 25104900,0 100 30160800,0 100 36184900 100 Mol-mulk solig’i 831400,0 3,3 1135000,0 3,8 1717000,0 4,7
Jadvaldan ko’rinib turibdiki, umumiy tushumga nisbatan mol-mulk solig’ining salmog’i 2014 yilda 3,3 % ni tashkil etgan bo’lsa, 2015 yilda 3,8 % ni ko’rsatib turibdi. Bu ko’rsatkich esa 2016 yilga kelib 4,7 % ni tashkil qilgan. Soliq summasining 0,9 foizga oshishiga ta’sir etuvchi asosiy omil sifatida mol-
11 Byudjet parametrlari to’g’risidagi Prezident qarorlar asosida tayyorlandi. 16
mulk solig’i stavkalarining oshishini keltirishimiz maqsadga muvofiq hisoblanadi. Budjet daromadlarida mol-mulk solig’ining salmog’ini tahlil qilganimizda ushbu soliqning har yili absolyut summada ham foiz ko’rinishida ham o’sib borayotganligini kuzatish mumkin. Bu holatga mol-mulklar inventarizatsiya baholarining indeksatsiya qilinayotgani, soliq stavkalarining tabaqalashtirilganligi va
qo’shimcha soliqqa
tortiladigan mol-mulk obyektlarining hisobga olinayotganligi sabab bo’lmoqda.
Bugungi kunda soliq yuki o’z mohiyati va uning to’lovchisining shakliga ko’ra yuridik yoki jismoniy shaxs zimmasida turishini inobatga olgan holda, birgina bilvosita soliqlarning undirilishi jarayonlarida soliq to’lovchilarning har ikkalasi ham ishtirok etishini kuzatish mumkin. Lekin soliq yuki so’nggi iste’molchi jismoniy shaxs ya’ni aholi zimmasiga tushayotganligi hech kimga sir emas. Aholi real daromadining ehtiyoj uchun etarli ta’minlanganligi darajasi bilvosita soliqlar yukining oshishi hamda inflyatsiyaning o’sishi natijasida sekin astalik bilan xarid qobiliyatini pasaytirib boradi. Agar soliqlarni to’plashda faqat byudjet daromadi asosiy ahamiyatni tashkil qilsa, tabiiyki ushbu holat aholi real daromadlarining sezilarli qismini byudjetga olib qo’yish asosida tashkil etiladi va natijada aholi orasida kambag’allar soni ortib boradi. Bu o’rinda aholi real daromadlarini o’zida ko’proq saqlab qoldimi yoki kamroq saqlamoqdami, bu o’z-o’zidan soliq yukining ko’p yoki kam ekanligi bilan belgilanadi. Bugungi kunda aholi real daromadlarini oshirib borishga qaratilgan soliq ma’murchiligida olib borilayotgan islohotlar soliq yukining kamaytirish masalasi o’z muhim ahamiyatini saqlab kelayotgan bir vaqtda quyidagilarni amalga oshirishni maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz. 17
Bozor iqtisodiyoti sharoitida jismoniy shaxslardan olinadigan soliqlar davlat byudjetining muhim daromad manbai bo’lishi bilan birga millionlab aholi turmush tarziga ta’sir ko’rsatishning muhim dastagi hisoblanadi. Aholining jami turdagi daromadlari manbai - ish haqi, pensiya, stipendiya, nafaqalar, mukofot, foyda, dividend, zayom va lotereya yutug’i, bank to’lagan foiz puli, ko’chmas mulkdan kelgan renta to’lovi va ijara puli, sug’urta qoplamalari va boshqalardan iborat. Sanab o’tilgan daromadlarning pensiya, nafaqa va stipendiyadan tashqari barchasi soliqqa tortiladigan daromadlar hisoblanadi. Bugungi kunda bu boradagi xar bir o’zgarish nafaqat iqtisodchi, olim va amaliyotchilar balki keng xalq ommasi tomonidan muhokama qilib kelinmoqda. Aksariyat hollarda asosiy e’tibor daromadning soliqqa tortiladigan miqdori, ya’ni, soliq yuki masalasiga borib taqalmoqda. Chunki soliq yuki muayyan mamlakatda mavjud soliq tizimi hamda davlat soliq siyosati mazmunini ifodalovchi asosiy ko’rsatkichlardan biri hisoblanadi. Jismoniy shaxslardan olinadigan soliq yukiga baho berar ekanmiz, shu o’rinda biz daromad solig’ini yetakchi ahamiyat kasb etishini anglashimiz zarur. Jismoniy shaxslarga xo’jalik mehnat shartnomasi, fuqarolik – huquqiy shartnomalari bo’yicha ish haqi, mukofot va boshqa qator daromadlar to’lovchi korxona, tashkilot, muassasa soliqlarni to’liq, to’g’ri hisoblash va o’z vaqtida byudjetga o’tkazib berish javobgarligini o’z zimmalariga oladilar. Fuqarolarning olgan daromadlari to’g’risida soliq idoralariga, fuqaroga bildirish va ma’lumotnoma yozib berish vazifasi ham yuridik shaxslarga yuklatilgan. Jismoniy shaxslardan olinadigan soliq yukiga baho berish ancha murakkab, chunki u yuridik shaxs tomonidan to’lanadigan soliqlarni ham o’z ichiga olishi bilan ifodalanadi.
18
4-jadval Jismoniy shaxslarning daromadlariga solinadigan soliq stavkalari 12
Soliq stavkasi Eng kam ish haqining birbaravarigasha miqdorda 0 darajali stavka Eng kam ish haqining besh baravarigasha miqdorda Daromad summasining 7,5 foizi
Eng kam ish haqining besh baravaridan (+1 so’m) o’n baravarigasha miqdorda besh baravar miqdordan soliq + eng kam ish haqi miqdorining besh baravaridan oshadigan summadan 16,5 foiz Eng kam ish haqining o’n baravari (+1 so’m) va undan yuqori miqdorda
O’n baravar miqdordan soliq + eng kam ish haqi miqdorining o’n baravaridan oshadigan summadan 22,5 foiz
Bunda soliq solinadigan daromadlar guruhlari bo’yicha soliq solish shkalasi yil boshiga 2018 yil 1 yanvarga belgilangan eng kam ish haqi (170 240 so’m) miqdoridan kelib chiqib aniqlanadi va yil davomida eng kam ish haqi miqdori o’zgarganda qayta ko’rib chiqilmaydi. Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i summasini hisoblab chiqarish maqsadida eng kam ish haqi miqdori yil boshidan ortib boruvchi yakun bilan (yil boshidan boshlab tegishli davrning har bir oyi uchun eng kam ish haqi summasi) hisobga olinadi. Belgilangan stavkatardan kelib chiqib hisoblangan va byudjetga to’lanishi lozim bo’lgan jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i summasi, soliq solinadigan daromadlardan 2 foiz miqdorida hisoblab chiqarilib fuqarolarning
19
shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga o’tkaziladigan har oylik majburiy badallar summasiga kamaytiriladi. Jismoniy shaxslar ayrim toifalari daromadlariga, ya’ni o’ta zararli, o’ta og’ir, zararli va og’ir mehnat sharoitidagi ishlab chiqarishda band bo’lgan xodimlarning daromadlarini soliqqa tortishda imtiyozli soliq stavkalari qo’llaniladi. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi zararli va og’ir sharoitli ishlarda band bo`lgan jismoniy shaxslarning ayrim toifalari uchun, shuningdek, tabiiy iqlim sharoitlari yomon joylarda ishlash bilan band bo’lganda qo’shimcha to’lovlar bo’yicha imtiyozli daromad solig’i stavkalarini belgilashga haqlidir. Soliq kodeksinig 184-moddasiga asosan
jismoniy shaxslarning daromadlariga solinadigan soliqni to’lov manbaida hisoblab chiqarish, ushlab qolish va to’lash majburiyati yuridik shaxslar, faoliyatni O’zbekiston Respublikasida doimiy muassasa orqali amalga oshirayotgan O’zbekiston Respublikasi norezidentlari hamda chet el yuridik shaxslarining vakolatxonalari zimmasiga yuklatiladi. Jismoniy shaxslarning daromadlariga to’lov manbaida soliq solinadigan daromadlariga quyidagilar kiradi: 1) amaldagi soliq kodeksining 172-moddasiga muvofiq jismoniy shaxslarning mehnatga haq to’lash tarzidagi daromadlari; 2) jismoniy shaxslarning bir martalik ishlarni bajarishdan oladigan daromadlari; 3) jismoniy shaxslarning dividendlar, foizlar, pul mukofotlari tariqasida olgan daromadlari; 4) jismoniy shaxslarning bepul berilgan aksiyalar yoki yuridik shaxslar mol-mulkining ulushi tariqasidagi daromadlari; 5) O’zbekiston Respublikasi norezidentlariga to’lanadigan daromadlar; 6) jismoniy shaxslarning mol-mulkni yuridik shaxsga ijaraga berishdan oladigan daromadlari;
12 O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 29 dekabrdagi PQ-3454-son qaroridan olingan. 20
7) royalti; 8) jismoniy shaxslarning tanlovlar va musobaqalar yakunlari bo’yicha sovrinlar, yutuqlar tariqasida oladigan daromadlari; 9) yuridik shaxs – grant oluvchi tomonidan jismoniy shaxsga beriladigan grantlarning summalari; 10) jismoniy shaxslarga yaratilgan fan, adabiyot va san’at asarlari (predmetlari) uchun yuridik shaxslar tomonidan to’lanadigan daromadlar; 11) jismoniy shaxsga yuridik shaxs tomonidan moddiy naf tariqasida to’lanadigan daromadlar. Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’ini hisoblab chiqarish uchun soliq stavkasini qo’llash maqsadida eng kam ish haqi miqdori yil boshidan ortib boruvchi yakun bo’yicha (yil boshidan tegishli davrning har bir oyi uchun eng kam ish haqlarining summasi) hisobga olinadi. Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’ini hisoblab chiqarish va ushlab qolish belgilangan soliq solinadigan baza hamda stavkalardan kelib chiqqan holda daromad hisoblanishiga qarab, yil boshidan ortib boruvchi yakun bo’yicha har oyda jismoniy shaxsning asosiy ish joyi bo’yicha soliq agenti tomonidan amalga oshiriladi. Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’ining hisoblab chiqarilgan summasi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda jismoniy shaxslarning shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga o’tkaziladigan har oylik majburiy badallar summasiga kamaytiriladi. O’z xodimlariga moddiy yordam ko’rsatgan va qimmatbaho sovg’alar bergan soliq agentlari jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’ini soliq davrining oxirida amalda bo’lgan eng kam ish haqi miqdoridan kelib chiqqan holda qayta hisob-kitob qiladi. 21
4. Jismoniy shaxslardan olinadigan yer solig’ini undirishning amaldagi holati tahlili Hozirgi kunda mamlakatimizda jismoniy shaxslar yer solig’i mahalliy byudjetga undiriladigan asosiy soliqlardan biri hisoblanadi. Yer solig’ining iqtisodiy mohiyati va undirilishning asosiy sabablaridan biri yerning cheklangan resurs ekanligi, shuningdek, yer egalarini yerdan unumli foydalanishga majbur etish. Jismoniy shaxslar yer solig’i mahalliy byudjet daromadlarini doimiy shakllantirib turuvchi barqaror manba bo’lganligi uchun ham undiriladi. U fiskal funksiyani bajarib davlat byudjet daromadlarini to’ldiradi va bundan davlat byudjeti manfaatdordir. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga ko’ra, mahalliy hokimiyat organlari ixtiyoriga “Mahalliy byudjetni shakllantirish va uni ijro etish, mahalliy soliqlar, yig’imlarni belgilash, byudjetdan tashqari jamg’armalarni hosil qilishi vakolati berilgan” 13 . Shu bilan mahalliy hokimiyat organlarining byudjet sohasidagi faoliyatining konstituttsiyaviy asosi o’rnatilgan. Mahalliy joylardagi vakillik hokimiyati va ijro hokimiyati organlarining bu sohadagi vazifalari, vakolatlari turlicha bo’lib, ular avvalo “Mahalliy davlat hokimiyati to’g’risida”gi qonunda belgilangan. Xalq deputatlari Kengashlari o’z hududining byudjetini va uning ijrosi xaqidagi hisobotni tasdiqlaydi 14 . Budjet loyihasi (ko’rsatkichlari) hokim tomonidan taqdim qilinadi. Shuningdek, qonunning shu moddasiga binoan mahalliy kengashlar, mahalliy soliqlar, yig’imlar, boj miqdorini belgilaydi va mahalliy byudjetga tushadigan mahalliy soliqlar, yig’imlar va to’lovlar bo’yicha imtiyozlar beradi. Yer solig’ining joriy etilishi bilan mamlakatda yer munosabatlarini tartibga solishning chinakam iqtisodiy vositalari paydo bo’ldi. Yerdan pulli foydalanishni joriy etishning asosiy maqsadi yerdan oqilona foydalanishni ta’minlash, ya’ni, yer resurslarini, ayniqsa sug’oriladigan yerlarni iqtisodiy usullar yordamida asrash hisoblanadi. Shuning ushun ham
13 O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 100-moddasi 4 bandi. 14 "Mahalliy davlat hokimiyati to’g’risida"gi qonun 24-moddasi. 22
yerdan samarali foydalanishni kuchaytirishda yer solig’ining o’ziga xos ta’siri mavjud. Jismoniy shaxslar yer solig’ida ham soliq solish obyekti qat’iydir. Bunda soliqqa tortish maqsadida uni qiymatini aniqlash soliq to’lovchining xoxishidan kelib chiqmaydi va bundan shunday xulosa qilish mumkinki, soliq to’lashdan qochish maqsadida soliq obyektini yashirish qiyin. Yerdan foydalanishni, egalik qilish, yer uchastkalariga bo’lgan mulk huquqi va boshqa shu kabi mulkiy huquqiy munosabatlarni tartibga soluvchi asosiy qonun-hujjatlarga O’zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi hamda O’zbekiston Respublikasining Yer kodeksi kiradi. Soliq kodeksining 287-moddasiga asosan mulk huquqi, egalik qilish huquqi, foydalanish huquqi yoki ijara huquqi asosida yer uchastkalariga ega bo’lgan jismoniy shaxslar, shuningdek yuridik shaxs tashkil etgan va tashkil etmagan holda tuzilgan dehqon xo’jaliklari yer solig’ini to’lovchilardir. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan ijaraga berilgan yer uchastkalari uchun to’lanadigan ijara haqi yer solig’iga tenglashtiriladi. Yer uchastkalarini ijaraga olgan jismoniy shaxslarga yer solig’ini to’lovchilar uchun belgilangan imtiyozlar, soliqni hisoblab chiqarish, soliq hisob-kitoblarni taqdim etish va soliqni to’lash tartibi tatbiq etiladi. Uy-joy, yashash uchun mo’ljallanmagan imorat va inshootlar meros bo’yicha o’tishi bilan birgalikda mulk huquqi, egalik qilish huquqi va foydalanish huquqi o’tgan yer uchastkalari uchun yer solig’i meros qoldiruvchining soliq majburiyatlari hisobga olingan holda merosxo’rlardan undiriladi. Jismoniy shaxslar yer solig’i uchun quyidagi yer uchastkalari soliq solinadigan obyekt hisoblanadi: 1) dehqon xo’jaligi yuritish uchun meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilishga berilgan yer uchastkalari; 23
2) yakka tartibda uy-joy qurilishi uchun meros qilib qoldiriladigan, umrbod egalik qilishga berilgan yer uchastkalari; 3) jamoa bog’dorchiligi, uzumchiligi va polizchiligini yuritish uchun berilgan, shuningdek yakka tartibdagi garajlar egallagan yer ushastkalari; 4) xizmat yuzasidan berilgan chek yerlar; 5) meros bo’yicha, hadya qilinishi yoki olinishi natijasida uy-joy va imoratlar bilan birgalikda mulk huquqi, egalik qilish va foydalanish huquqi ham o’tgan yer uchastkalari; 6) qonun hujjatlarida belgilangan tartibda mulk qilib olingan yer uchastkalari; 7) tadbirkorlik faoliyati yuritish uchun foydalanishga yoki ijaraga berilgan yer uchastkalari. Jismoniy shaxslardan undiriladigan yer solig’i stavkalari viloyat, shahar va shaharlar bo’yicha tabaqalashtirilgan hamda maxsus zonalarga bo’linadi. Yer solig’i stavkalarini ishlab chiqishda shaharlar va shahar qo’rg’onlari hududini, shahar ayrim shaharlari yerlari hamda infratuzilmasini iqtisodiy baholash qiymati bo’yicha kompleks tarzda baholash asos qilib olingan. Ma’lumki, shahar hududining qimmati markazdan chekka joylarga qarab nafaqat hududning infratuzilma bilan ta’minlashdagi tafovutlar, balki boshqa omillar ta’siri tufayli ham kamayib boradi. Shunga ko’ra yer solig’i stavkalari ham kamayib boradi. Shu sababli yer solig’i stavkalarini tabaqalashtirish uchun shahar va qo’rg’onlar hududi zonalarga bo’linadi, bunda yerlarni kompleks baholashning qiymati umum tomonidan qabul qilingan, zonaning shahar hosil qiluvchilik rolini, transport bilan ta’minlanganligi, muhitni jozibadorligi, ekologik holati, yer tebranishlari bo’lish-bo’lmasligi, shahar ayrim shaharlarining funktsional vazifalarini hisobga oladigan, yer uchastkalarining iste’mol qiymatiga ta’sir ko’rsatadigan koeffitsentlarni qo’llagan holda belgilanadi. Ta’kidlash joizki, yer solig’i stavkalari soliq to’lovchilarning yerdan foydalanishining samarasiga muvofiq, ya’ni yer uchastkalaridan yomon foydalanishligiga qarab oshirilgan tartibda qo’llaniladi. Masalan, berilgan 24
yerlardan ikki yil davomida foydalanmagan jismoniy shaxslardan yer solig’i, uch barovar stavkada qo’llaniladi. Bundan tashqari yer uchastkalarining ma’muriy va sanoat markazlariga nisbatan joylashishiga qarab qishloq joylari uchun belgilangan yer solig’i stavkalariga oshiruvchi koeffitsientlar ham qo’llaniladi. Soliq kodeksining 290-moddasiga binoan quyidagi jismoniy shaxslar yer solig’idan ozod qilinadilar: 1) yaylov chorvachiligining sho’ponlari, yilqiboqarlari, mexanizatorlari, veterinariya vrashlari va texniklari, boshqa mutaxassislari va ishchilari; 2) «O’zbekiston Qahramoni», Sovet Ittifoqi Qahramoni, Mehnat Qahramoni unvonlariga sazovor bo’lgan, uchala darajadagi Shuhrat ordeni bilan taqdirlangan fuqarolar. Mazkur imtiyoz «O’zbekiston Qahramoni» unvoni berilganligi to’g’risidagi guvohnoma, Sovet Ittifoqi Qahramoni va Mehnat Qahramoni daftarchalari, orden daftarchasi yoki mudofaa ishlari bo’limining ma’lumotnomasi asosida beriladi; 3) 1941–1945 yillardagi urush nogironlari va qatnashchilari hamda qonun hujjatlarida belgilanadigan doiradagi ularga tenglashtirilgan shaxslar. Mazkur imtiyoz urush nogironining tegishli guvohnomasi yoki mudofaa ishlari bo’limining yoxud boshqa vakolatli organning ma’lumotnomasi asosida, boshqa nogironlarga – Nogironning imtiyozlarga bo’lgan huquqi to’g’risidagi guvohnoma asosida beriladi; 4) I va II guruh nogironlari. Mazkur imtiyoz pensiya guvohnomasi yoki tibbiy-mehnat ekspert komissiyasining ma’lumotnomasi asosida beriladi; 5) yolg’iz pensionerlar. Yolg’iz yoki voyaga yetmagan bolalari bilan yoxud nogiron bolasi bilan alohida uyda, kvartirada yoki yotoqxonada birga yashovchi pensionerlar soliq solish maqsadida yolg’iz pensionerlar deb tushuniladi. Mazkur imtiyoz pensiya guvohnomasi va (yoki) shahar (shahar) ijtimoiy ta’minot bo’limining ma’lumotnomasi asosida beriladi; 6) boquvchisini yo’qotgan ko’p bolali oilalar. Ota-onasidan biri yoki ota- onasi vafot etgan hamda oilada o’n olti yoshga to’lmagan beshta va undan ortiq 25
bolalari bo’lgan oilalar soliq solish maqsadida boquvchisini yo’qotgan ko’p bolali oilalardir. Mazkur imtiyoz shahar (shahar) ijtimoiy ta’minot bo’limining ma’lumotnomasi asosida beriladi; 7) Chernobil AESdagi avariya oqibatlarini tugatishda ishtirok etgan shaxslar. Mazkur
imtiyoz tibbiy-mehnat ekspert komissiyasining ma’lumotnomasi, nogironning maxsus guvohnomasi, Chernobil AESdagi avariya oqibatlarini tugatish ishtirokshisining guvohnomasi, shuningdek vakolatli organlar tomonidan berilgan va imtiyozlar berish ushun asos bo’ladigan boshqa hujjatlar asosida beriladi; 8) shaxsiy pensiya tayinlangan shaxslar; 9) ko’chirib keltirilgan fuqarolar kelib joylashgan yer uchastkalari bo’yisha – yer uchastkalari berilgan paytdan e’tiboran besh yilgacha; 10) shaxslar – ularga yakka tartibdagi uy-joy qurilishi va dehqon xo’jaligi yuritish ushun qonun hujjatlarida belgilangan normalar doirasida berilgan yer uchastkalari bo’yicha – yer uchastkasi berilgan oydan keyingi oydan e’tiboran ikki yil muddatga. Imtiyoz huquqi yer solig’ini to’lashdan ozod etilgan shaxslar yashaydigan va birgalikda xo’jalik yuritadigan butun oilaga tatbiq etiladi. Jismoniy shaxslar uchun yer solig’ini davlat soliq organlari hisoblab chiqaradi. Davlat soliq xizmati organlari yer uchastkalari mulkdorlari, yer egalari yoki yerdan foydalanuvchilar yoki ijarachilar bo’lgan jismoniy shaxslarning muntazam hisobini yuritadilar. Agar jismoniy shaxs yakka tartibda uy-joy qurilishi yoki shaxsiy yordamchi xo’jalik (dehqon xo’jaligi) yuritish uchun berilgan yer uchastkasida tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullansa yoki yerdan maqsadli foydalanishni o’zgartirmasdan o’z uyini ofis sifatida rasmiylashtirsa, bunda undan yer solig’i yakka tartibda uy- joy qurilishi yoki dehqon xo’jaligini yuritish uchun berilgan yerlar uchun belgilangan stavkalar bo’yicha undiriladi. Jismoniy shaxslar yer solig’ini 15 oktyabrdan kechiktirmay to’laydilar.
|
