Maktabgacha ta’lim psixologiyasi va pedagogikasi yo’nalishi
__ kurs ____-guruh talabasi __________________________________________________ning “Pedagogika nazariyasi va tarixi ” fanidan tayyorlagan MUSTAQIL ISHI
Mavzu: Jon Lokk va Jan-Jak Russolarning ilmiy merosida pedagogik qarashlar tahlili.
Topshirdi: _______________________
Qabul qildi: _______________________
Reja:
1 Jon Lokk ilmiy merosi
2. Jan – Jak Russo ta’limotining asosiy g’oyalari
3. Jon Lokk va Jan-Jak Russolarning ilmiy merosida pedagogik qarashlar tahlili.
4. Xulosa
5 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati
Jon Lokk (1632-1704) ingliz burjua inqilobi davrining ko’zga ko’ringan faylasufi, pedagogi bo’lgan. O’sha vaqtlarda ingliz burjuaziyasi o’z mustamlakachilik hukumronligini kengaytirib borar va metropoliyalardagi siyosiy hokimiyat uchun kurashar edi. Ingliz burjuaziyasi faqat o’z metropoliyalaridagina emas, balki chet el mamlakatlarida ham faol harakat qilishga o’z mollarini zo’rlik bilan o’tkazishga, zarur bo’lganda esa, kam taraqqiy etgan mamlakat xalqlarini bostirishga va o’ziga bo’ysundirishga qodir bo’lgan.
Lokk o’z falsafiy va pedagogik ta’limotida ingliz burjuaziyasi va unga qo’shilgan dvoryanlarning manfaatini ifoda qildi. U kishining ichki va tashqi tajribasini bilish manbai deb hisobladi. Uningcha, tashqi tajriba bevosita mavjud bo’lgan tashqi moddiy dunyo bo’lib, u kishi tomonidan sezgi a’zolari (tasavvuri) orqali idrok qilinadi. Ichki tajriba esa inson qalbining faoliyati (refleksi) demak, «Bu ikki manba sezgi obyekti sifatida yagona mohiyatni tashkil etadi, barcha g’oyalarimiz ana shu mohiyatdan boshlanadi», - deb e’tirof etgan Lokk. Sezish a’zolarini (sezish, hid bilish, ko’rish, eshitish) takomillashtirish, harakat a’zolarini (qul, oyoq) o’stirish, tanani chiniqtirish, foydali amaliy ko’nikmalar (suzish, otda yurish, eshkak eshish, qilichbozlik, o’q otish) hosil qilish, jismoniy kuchlarni yuqori darajada ishga solish uchun iroda kuchi va qobiliyatni kamol toptirish zarurligini ishonchli dalillar bilan isbotlab bergan. Bu g’oyalar o’sha davr ingliz maktablaridagi jismoniy tarbiyaga kuchli ta’sir etgan.
XVIII asrda fransuz ma’rifatchilari Didro, Gelvesiy, Golbax, Russo va boshqalar inson shaxsining shakllanishida tashqi muhitning hal qiluvchi roli to’g’risidagi ta’limotni taraqqiy ettirishdi.
Jan Jak Russo (1712-1778) hususiy mulkni kishilar tengsizligining asosiy sababi deb hisobladi. Shu sababdan u bu sohada mulkchilikni cheklash tarafdori edi. Russoning «Emil yoki tarbiya» kitobida kishini tabiatga muvofiq ravishda individual tarbiyalash g’oyasi olg’a suriladi. Bu fransuz burjuaziyasi xohishiga muvofiq kelar edi.
Russoning fikricha, inson erkin bo’lib to’g’iladi, lekin u yo’rgakdalik chog’idayoq, dastlab o’z odatlarining quliga, so’ngra esa jamiyat quliga aylanadi. Hyech qanday odatlarga ega bo’lmaslik – eng yaxshi odatdir. «Tana jondan ilgari tug’iladi, shuning uchun dastlab tana to’g’risida g’amxo’rlik qilish kerak, bu har ikala jins uchun ham umumiy bo’lgan tartibdir»,- deydi u.
Russo jismoniy tarbiyani tabiiy ozod insonni tarkib toptirishning asosi, deb hisobladi. Bunda aqliy va mehnat tarbiyasini qo’shib olib borish zururligini o’qtiradi. U keng xalq ommasining emas, balki mayda burjua sinfining tarbiyasi to’g’risida g’amxo’rlik qildi.
Shveysariyalik buyuk pedagog-demokrat Iogann Pestalotsi (1776-1827) xalq maorifi g’oyasini quvvatladi. U tarbiya asosini odamning tabiiy qobiliyatlarini o’stirishdan, tarbiya maqsadini odamning ma’naviy qiyofasini tarkib toptirishdan iborat, deb bildi. Uning fikricha, tana faoliyati harakatlarda namoyon bo’ladi, harakatlar esa bo’g’inlar tuzilishi va harakatchanligiga bog’liqdir. U bo’g’inlar uchun gimnastika elementlarini ishlab chiqdi. Bunda barcha harakatlar o’z mazmunini topgan edi. Pestalotsi elementar gimnastikani o’ziga xos «mehnat malakalari alifbosi» deb hisobladi, ya’ni ko’tarish, irg’itish yoki uloqtirish, aylantirish, urish va h.k. qilishga o’rgatish zarur deb topdi. Lokk fikricha, boshqaruv – bu hech istisnosiz barcha tashkilot a’zolarining faoliyat yo‘nalishini ta’minlaydigan, butun tashkilot va uning ayrim qismlarini belgilangan maqsad doirasida ushlab turadigan ushbu tashkilotning spetsifik, ya’ni o‘ziga xos xususiyatga ega bo‘lgan idorasining vazifasi. Masalan, davlat musassasasidagi bo‘lim xodimlar ish vaqti, ular mehnatining miqdori va sifatini, boshqa bo‘limlar bilan munosabatlar va boshqa holatlarni nazorat qiladigan me’yor va qoidalarga ega. Bu bo‘lim rahbariyati, boshqaruv vazifasini bajarar ekan, mukofotlash yoki jazolash usullarini qo‘llagan holda, amalda bu me’yor va qoidalarga qanchalik rioya etilayotganini nazorat qiladi. Lokk fikricha, boshqaruvning umumiy xususiyatlari quyidagilar: 1. Harakat va bashoratlarning umumiy yo‘nalishlarini rejalashtirish. 2. Insoniy va moddiy resurslarni tashkil qilish. 3. Xodimlar harakatini qulay holatda ushlab turish uchun farmoyish va ko‘rsatmalar berish. 4. Umumiy maqsadlarga erishish uchun turli harakatlarni muvofiqlashtirish hamda tashkilot a’zolari xattiharakatlarini mavjud qoida va me’yorlarga muvofiq holda nazorat qilish. Aytish kerakki, bular boshqaruv bo‘yicha mutaxassis amalga oshirishi mumkin bo‘lgan harakatlarning barchasi emas. Tajriba shuni ko‘rsatmoqdaki, bunday mutaxassisning reklama ishlari, qo‘shimcha mablag‘lar undirish va ko‘pgina boshqa faoliyat turlari bilan shug‘ullanishiga to‘g‘ri keladi. Haqiqiy boshqaruvchi yuksak malakali xodim bo‘lishi o‘z-o‘zidan ravshan. Tashkilotda boshqaruv vazifalarini bajarish bilan shug‘ullanadiganlar byurokratik ma’muriyat deb ataladigan alohida guruhga kiradi. Lokk, biz boshqaruv tegishli ijtimoiy ahamiyatga molik maqsadlarga erishish yo‘lida amalga oshiriladigan faoliyatlarni o‘zida mujassam etadi, degan xulosaga kelamiz deydi. Insonning turli hayot sohalariga ta’sir ko‘rsatishi nuqtai nazaridan quyidagi boshqaruv turlari ajratib ko‘rsatiladi: 1. Hayvonot va o‘simlik dunyosiga zarur shaklda ta’sir ko‘rsatish yo‘lini tanlash bilan bog‘liq bo‘lgan biologik boshqaruv. 2. Texnologik jarayonlar, mexanizmlar va shunga o‘xshash holatlarni boshqarish bilan bog‘liq texnologik boshqaruv. 3. Insonning insonga ta’sir qilish vositalarini shakllantiradigan, insoniy jamiyat boshqaruvini nazarda tutadigan ijtimoiy boshqaruv. O‘z navbatida Lokkning e’tiroficha, ijtimoiy boshqaruvning o‘zi quyidagi xususiyatlarga ega: 1. Bu boshqaruv turi odamlar birgalikda yashaydigan joyda bo‘ladi. 2. Insonlarning hamkorlikdagi faoliyatini tashkil etishni bosh maqsad qilib qo‘yadi. 3. Asosiy elementi boshqaruv sub’ekti (boshqaradigan element) va boshqaruv ob’ekti (boshqariladigan element) bo‘lgan yaxlit tizim sifatida namoyon bo‘ladi. 4. Ijtimoiy munosabatlarning regulyatori, ya’ni posangisi sifatida maydonga chiqadi. 5. Boshqaruv munosabatlari ishtirokchilari irodasining ma’lum ma’noda bo‘ysunish holatida bo‘lishiga asoslanadi (boshqaruv sub’ekti "o‘z hukmronligi"ni amalga oshiradi, boshqaruv ob’ekti esa ongli ravishda unga bo‘ysunadi). Ijtimoiy boshqaruvning ikki turi ajratib ko‘rsatiladi: 1. Davlat ishlarini boshqarish (davlat boshqaruvi) 2. Nodavlat boshqaruvi (nodavlat tuzilmalardagi boshqaruv)2 . Lokk ta’kidlashicha, davlat boshqaruvi, davlat hokimiyati va odil sudlovni amalga oshirish bilan birga, davlatning faoliyat shakli hamdir. Davlatning mazkur faoliyat turlaridan har biri davlat funksiyalarini amalga oshirish jarayonida o‘z vazifasi, ma’no-mazmuni va xos xususiyatlari bilan ajralib turadi. Odatda davlat boshqaruvi haqida gap ketganda, bu so‘z ham keng, ham tor ma’noda ishlatiladi. "Davlat boshqaruvi" atamasi keng ma’noda davlatning turlituman jamoat aloqalarini tashkil qilish bo‘yicha butun faoliyatini bildiradi hamda barcha davlat ³okimiyati idoralari – qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyati ishini qamrab oladi. "Davlat boshqaruvi" tushunchasining tor ma’nodagi mazmunini sharhlar ekanmiz, ba’zi ma’muriy soha xodimlari bu tushunchaga turli ma’nolar yuklashini qayd etmasdan bo‘lmaydi. Ayrim huquqshunoslar davlat boshqaruvi – bu birinchi galda barcha davlat idoralarining ma’muriy-ijrochilik faoliyatidan iborat deb hisoblaydi. Bizning nazarimizda, davlat boshqaruvini bunday talqin qilish uning ma’no-mazmunini to‘liq aks ettirmaydi, chunki bunday qarash davlat idoralarining quyidagi tashkilotchilik faoliyatini inkor etadi. Zaichenko fikricha, Lokk davlat boshqaruvining tavsifi haqida ham alohida to‘htalib o‘tadi3 . Davlat boshqaruvi – ijrochilik xususiyatiga ega bo‘lgan yagona davlat hokimiyatini amalga oshirish faoliyatining yagona ko‘rinishi. Bunday boshqaruv birinchi galda qonunlar, xukumat qarorlarini hayotga joriy etishga qaratilgan. Bundan tashqari, bu qonun hujjatlari ijrosini ta’minlash uchun davlat idoralari (davlat boshqaruvi sub’ektlari) davlat hokimiyati vakolatlariga ega va bajarilishi shart bo‘lgan ko‘rsatmalar – hokimiyat nomidan buyruqlar berishga haqli. Davlat boshqaruvi xo‘jalik, ijtimoiy-madaniy va ma’muriy-siyosiy qurilishga rahbarlik qilish jarayonida amalga oshiriladi. 1. Ma’muriy-ijro tizimining yuqoridan pastga, pastdan yuqoriga qarab harakat qilishi (vertikal sistema). 2. Davlat boshqaruv sub’ektlarining yuridik-hokimiyat vakolatlarini ma’muriy tartibda amalga oshirishi. 3. Boshqaruv sub’ektlari huquqiy me’yorlarni mustaqil o‘rnata oladigan ma’muriy qonun ijodkorligi imkoniyatining mavjudligi.
XVIII asrning 70-80 yillarida German davlatlarida yangi yo’nalishdagi maktablar paydo bo’ldi. Bular filantroplar (insonparvarlar) ochgan maktablar edi. O’qituvchilar bunday maktablarda akademistlar, pedagogistlar va fabulyantlar kabi guruhlarga bo’linishgan. Akademitslar – aslzodalar, pedagogistlar – amaldorlar, fabulyantlar mehnatkashlarning farzandlari bo’lgan. Bunday tartib filantroplarning feodal tabaqachilik tartiblariga qarshi emasligidan dalolat berar edi.
Jan-Jak Russo (fr. Jean-Jacques Rousseau; 1712 yil 28 iyun, Jeneva — 1778 yil 2 iyul, Parij yaqinidagi Ermenonvil) — fransuz faylasufi, yozuvchisi, mutafakkiri. U xalqni davlat tomonidan boshqarishning bevosita shakli - to'g'ridan-to'g'ri demokratiyani o'rgandi, bu hozirgi kungacha, masalan, Shveytsariyada qo'llaniladi. Shuningdek, musiqashunos, bastakor va botanik.Jan-Jak Russo — frantsuz mutafakkiri, frantsuz sentimentalizmining koʻzga koʻringan namoyandasi, pedagog, yozuvchi, musiqashunos, bastakor — tugʻilishi fransuz boʻlsa-da, 1712-yil 28-iyunda Shveysariyaning Jeneva shahrida tugʻilgan. 1723-1724 yillarda. bola Fransiya chegarasi yaqinidagi Lambercier protestant pansionatining tarbiyalanuvchisi edi. Bir muncha vaqt u notariusning shogirdi, birozdan keyin - o'ymachi edi.Bu davrda uning hayotida madam de Varan yosh badavlat aristokrat beva ayol paydo bo'ldi, uning sa'y-harakatlari bilan Russo Turin monastiriga yuborildi, u erda katolik bo'ldi va shu sababli Jeneva fuqaroligini yo'qotdi. 1730 yilda Russo mamlakat bo'ylab sayr qilishni davom ettirdi, ammo 1732 yilda u o'z homiysiga qaytdi.1740-yilda homiysining sa'y-harakatlari bilan u Lionlik mashhur sudyaning tarbiyachisi bo'ldi va bu tanishi poytaxtga jo'nab ketganida unga yaxshi xizmat qildi. 1743-1744 yillarda. Russo Frantsiyaning Venetsiyadagi elchixonasida kotib bo'lib ishladi, lekin Parijga qaytib keldi va u erda 1745 yilda uning hayotiy sherigi, besh farzandining onasi bo'lgan Tereza Levassor bilan uchrashdi. Ularning barchasi bolalar uyida o'sgan, tk. Russo otasi ularni o'zi tarbiyalay olmasligiga ishondi. D. Didro bilan tanishish uning tarjimai holining xuddi shu davriga tegishli.1749 yilda J.-J. Russo tasodifan gazeta reklamasiga duch keldi: Dijon akademiyasi tanlov e'lon qildi yaxshiroq ish“Ilm va san’atning tiklanishi axloqning poklanishiga xizmat qildimi” mavzusida. Aynan Russo mukofotni qo'lga kiritdi va bu voqea uning faoliyatidagi eng samarali o'n yillikning boshlanishi edi. Xuddi shu yili Russo "Entsiklopediya" ustida hamkorlikda ish olib bordi. Hammasi bo'lib u unga 390 ta maqola yozgan, ularning aksariyati musiqiy.1750 yilda "San'at va fanlar to'g'risida nutq" risolasi nashr etildi. Unda tsivilizatsiyalashgan jamiyatni tabiiy holatga qarshi qoʻyish toʻgʻrisidagi gʻoyalar “Odamlar oʻrtasidagi tengsizlikning boshlanishi va asoslari haqida soʻzlashuvlar” (1755) risolasida ishlab chiqilgan. 50-yillarda. Russo uni mehr bilan qabul qilayotgan poytaxt adabiy salonlaridan tobora uzoqlashdi. 1754 yilda Jenevaga sayohat qilib, u yana kalvinistik e'tiqodni qabul qildi va fuqarolik huquqlarini tikladi.1756-1762 yillarda Frantsiyaga qaytish. Russo Parij chekkasida joylashib, tanho hayot kechirdi. 1762 yilda yozilgan “Emil” romani va “Ijtimoiy shartnoma to‘g‘risida”gi siyosiy risola o‘z muallifini hibsga olmaslik uchun Fransiyani tark etishga majbur qildi. Uning asarlari nafaqat Parijda, balki Jenevada ham yoqib yuborilgan. U Prussiya qiroliga qarashli Neyshatel knyazligidan boshpana topdi. Pedagog Jan-Jak Russoning manfaatlari sohasida edi tabiiy odam ijtimoiy sharoitlar ta'sir qilmaydi. Faylasuf tarbiya bolaning rivojlanishiga ta'sir qiladi, deb hisoblagan. Russo pedagogik kontseptsiyani ishlab chiqishda ushbu fikrdan foydalangan. Jan-Jak asosiy pedagogik g'oyalarni "Emil yoki ta'lim haqida" asarida taqdim etdi. Bu risola, muallifning fikricha, eng yaxshi va eng muhim hisoblanadi. Badiiy obrazlar orqali Russo pedagogika haqidagi fikrlarni etkazishga harakat qildi.Ta'lim tizimi faylasufga mos kelmadi. Jan-Jakning g'oyalariga bu an'analar Evropada o'sha yillarda keng tarqalgan demokratiyaga emas, balki cherkovga asoslanganligi bilan zid edi. Russo bolada tabiiy iste'dodlarni rivojlantirish zarurligini ta'kidladi. Shaxsning tabiiy rivojlanishi ta'limning asosiy vazifasidir.Jan-Jakning so'zlariga ko'ra, ota-onaga qarashlar tubdan o'zgarishi kerak. Buning sababi shundaki, inson tug'ilgandan to o'limiga qadar o'zida va atrofidagi dunyoda doimo yangi fazilatlarni kashf etadi. Shunga asoslanib, ta'lim dasturlarini qurish kerak. Yaxshi masihiy va hurmatli inson insonga kerak bo'lgan narsa emas. Russo vatan yoki fuqarolar emas, balki mazlumlar va zolimlar borligiga chin dildan ishongan.1770 yilda u Frantsiyaga qaytib, poytaxtga joylashdi va eslatmalarni qayta yozish bilan shug'ullanadi. Hech kim uni quvg'in qilmagan, ammo yozuvchi o'zi tasavvur qilgan fitnalar bilan bog'liq doimiy tashvishni boshdan kechirgan. 1777 yilning yozida Russoning do'stlari uning sog'lig'i haqida jiddiy tashvishlanishdi. Keyingi yilning bahorida yozuvchi 2 iyul kuni Jan-Jak Russo to'satdan vafot etgan Markiz Jirardin Ermenovilening mulkiga joylashdi. 1794 yilda uning qoldiqlari Panteonga ko'chirildi.Russo qarashlari tizimi, uning sivilizatsiyaga, shahar madaniyatiga tanqidiy munosabati, tabiiylik va tabiatni yuksaltirish, qalbning aqldan ustunligi turli mamlakatlar adabiyoti va falsafiy tafakkuriga ko'p jihatdan ta'sir ko'rsatdi. U birinchilardan bo'lib tsivilizatsiyaning ikkinchi tomonini ko'rsatdi. Uning ijtimoiy taraqqiyotga nisbatan radikal qarashlari Buyuk Fransuz inqilobi uchun zamin bo'ldi, uning mafkuraviy asosi bo'lib xizmat qildi. Russo ijodiy merosi taqdim etiladi katta miqdor nasriy asarlar, she'rlar, komediyalar, she'rlar. Shuningdek, u birinchi milliy hajviy opera - "Qishloq sehrgarining" muallifligiga ham ega.J. J. Russo falsafasi.Jan Jak Russo Diezm falsafiy nazariyasi tarafdori edi.Deizm - falsafadagi yo'nalish bo'lib, uning tarafdorlari Xudo borligini faqat asosiy sabab, hamma narsaning Yaratuvchisi sifatida tan olishgan, lekin uning atrofdagi dunyoga, insonga, tarix jarayoniga har qanday keyingi ta'sirini rad etishgan, ikkala shaxsga qarshi chiqishgan. Xudo (Unga shaxsiy xususiyatlarni berish) va Xudoni tabiat bilan identifikatsiyalashga qarshi (panteizm). Atoqli fransuz faylasuf-deistlari qatoriga Volter, Monteskye, Russo, Kondillak kiradi.Jan Jak Russo (1712 - 1778) ijtimoiy-siyosiy falsafaga e'tibor qaratdi, inqilobiy demokratiya nuqtai nazaridan gapirdi.Umuman olganda, Russo falsafasining quyidagi asosiy qoidalarini ajratib ko'rsatish mumkin. tanqidiy tengsizlik falsafiy deizm
* Xudoda dunyo irodasini va dunyo ongini ko'rgan;
* materiya yaratilmagan va ob'ektiv ravishda doimo mavjud deb hisoblagan;
* inson o'lik tana va o'lmas ruhdan iborat deb hisoblagan;
* odamning dunyoni (xususan, narsa va hodisalarning mohiyatini) to'liq idrok eta olmasligiga ishonch hosil qilgan; * dinga, nasroniylikka qarshi chiqdi, biroq agar din tugatilsa, axloq buziladi va axloqiy cheklovlar yoʻqoladi, degan qoʻrquv tufayli u din oʻrniga “fuqarolik dini”, “buyuk mavjudotga sigʻinish”ni yaratishni taklif qildi. (Xudo)", "dunyo irodasiga sig'inish" va boshqalar;
* empirik (eksperimental) bilim tarafdori edi;
* hisobga olinadi asosiy sabab jamiyatdagi qarama-qarshiliklar, xususiy mulk;
* feodal-mulk munosabatlari va despotik siyosiy tuzumni keskin tanqid qildi; U tengsizlik sivilizatsiyasi sifatida o'z davri sivilizatsiyasiga qarshi isyon ko'tardi.
* yarmarkada, ideal jamiyat hamma bo'lishi kerak teng huquqlar, va xususiy mulk barcha fuqarolar o'rtasida hayot uchun zarur bo'lgan miqdorda (lekin boyitish uchun emas) teng taqsimlanishi kerak;
* hokimiyat parlament orqali emas, balki fuqarolar tomonidan - bevosita yig'ilishlar, yig'ilishlar,
* kelajakda davlat printsipial ravishda qo'llanilishi kerak yangi tizim tarbiyalash: bolalarni tashqi dunyodan alohida ajratish kerak ta'lim muassasalari, bu yerda ular yangi jamiyat odamlarini - shaxsiy erkinlik, o'zaro hurmat, dinga toqat qilmaslik va despotizm g'oyalari asosida, kasb egasi va ilg'or fanlarni tushunadi.Jan-Jak Russo 1712 yil 28 iyunda Jenevada tug'ilgan. Bu frantsuz faylasufi, ma'rifatparvar yozuvchisi o'zining pedagogik asarlari va nazariyalari bilan mashhur. Russo falsafa fanida romantizm asoschisi deb ataladi. Ba'zi tadqiqotchilar Jan-Jak Russo ma'lum darajada frantsuz inqilobini qo'zg'atgan deb hisoblashadi.Franko-shveytsariyalik Jan-Jak Russoning bolaligini beparvo deb atash mumkin emas. Onasi Syuzanna Bernard tug'ish paytida vafot etdi va o'g'lini soatsoz va raqs o'qituvchisi bo'lib ishlagan otasi Isaak Russo qaramog'ida qoldirdi. Erkak xotinining o'limiga qattiq chidadi, lekin u sevgini Jan-Jak tarbiyasiga yo'naltirishga harakat qildi. Bu yosh Russoning rivojlanishiga katta hissa qo'shdi.Bolaligidanoq asarlarni o'rgandi, otasi bilan Astreani o'qidi. Jan-Jak o'zini qadimgi qahramon Skovola o'rnida tasavvur qildi va qo'lini maxsus kuydirdi. Ko'p o'tmay, katta Russo qurolli hujum tufayli Jenevani tark etishga majbur bo'ldi, ammo bola amakisi bilan uyida qoldi. Ota-ona o'g'lining bu davr uchun muhim faylasuf bo'lishiga shubha qilmagan.Keyinchalik qarindoshlar Jan-Jakni protestantlar uchun Lambercier pansionatiga berishdi. Bir yil o'tgach, Russo notariusga o'qishga, keyinroq o'ymachiga o'tkazildi. Jiddiy ish yukiga qaramay, yigit o'qishga vaqt topdi. Ta'lim Jan-Jakni yolg'on gapirishga, o'zini ko'rsatishga va o'g'irlik qilishga o'rgatdi.16 yoshida Russo Jenevadan qochib, Turindagi monastirda qoladi. Bo'lajak faylasuf bu erda deyarli to'rt oyni o'tkazdi, shundan so'ng u aristokratlar xizmatiga kirdi. Jan-Jak piyoda bo'lib ishlagan. Grafning o'g'li yigitga italyan tilining asoslarini tushunishga yordam berdi. Ammo Russo yozuvchi mahoratini "onasi" - xonim de Varandan olgan.Jan-Jak Russo o'zining ba'zi qo'lyozma asarlarida uning tarjimai holiga oid qiziqarli faktlarni taqdim etadi. Shu tufayli biz yigit falsafa va adabiyotga kelguniga qadar kotiba va uy tarbiyachisi bo‘lib ishlaganini bilamiz. Jan-Jak Russo, birinchi navbatda, faylasuf. “Ijtimoiy shartnoma”, “Yangi Eloiza”, “Emil” kitoblari hali ham fan namoyandalari tomonidan o‘rganilmoqda. Muallif o‘z asarlarida nima uchun jamiyatda ijtimoiy tengsizlik mavjudligini tushuntirishga harakat qilgan. Russo birinchi bo'lib davlatchilikni yaratishning shartnomaviy usuli bor yoki yo'qligini aniqlashga harakat qildi. Jan-Jak qonunni umumiy iroda ifodasi deb bilgan. U jamiyat vakillarini qonunni buzmaslikka qodir bo'lmagan hukumatdan himoya qilishi kerak edi. Mulkiy tenglik mumkin, lekin umumiy iroda ifodalangan taqdirdagina. Russo odamlarga qonunni mustaqil ravishda qabul qilishni va shu bilan hokimiyatning xatti-harakatlarini nazorat qilishni taklif qildi. Jan-Jak Russo tufayli ular referendumni yaratdilar, parlament vakolatlari muddatini qisqartirdilar, xalq qonunchilik tashabbusini, majburiy mandatni kiritdilar."Yangi Eloiza" Russoning ajoyib asaridir. Romanda Richardson tomonidan yaratilgan "Klarissa Garlo" notalari aniq tasvirlangan. Ushbu kitob Jan-Jak epistolyar janrda yozilgan eng yaxshi asar deb hisoblangan. Yangi Eloise 163 ta harfni taqdim etadi. Bu ish frantsuz jamiyatini quvontirdi, chunki o'sha yillarda roman yozishning bu usuli mashhur bo'lgan. nuqtasi bo‘lib xizmat qiladi. Davlat qurilishi va uni boshqarish oqibatlari qanday bo‘lishi ko‘p jihatdan shunga bog‘liq. Davlat va uning tomonidan amalga oshiriladigan hokimiyat va boshqaruvga huquq va qonunga bog‘liq huquqiy hodisa sifatida qarash davlat boshqaruvining ijtimoiy munosabatlarini huquqiy tartibga solishning asosiga aylanadi. Lokk davlat boshqaruv haqida ham fikr yuritib, qadimgi Rim davlati zamonlaridan buyon huquq (jus) keng ma’noda nafaqat davlat fuqarolari uchun majburiy bo‘lgan milliy qonunlar majmuasi (lex), balki odamlarning o‘z umumiy ehtiyojlari, manfaatlari va irodasi to‘g‘risidagi, xususiy va ijtimoiy axloqdagi o‘zaro mos ideal va qadriyatlar, gumanizm va adolat haqidagi, zarur va istalgan narsalar, muhim va farz amallar xususidagi tasavvurlarini aks ettiradigan ijtimoiy hodisadir deydi9 . Insonlar ijtimoiy hayot faoliyatining turli ko‘rinishlari huquq yordamida ularning shaxsiy, jamoaviy va jamoatchilik aloqalarida tartibga tushadi. Ijtimoiy munosabatlarni huquqiy tartibga solish amaliy va bunyodkorlik ahamiyatiga ega bo‘lib, shaxsiy va jamoaviy, xususiy va ijtimoiy, individual va jamoatchilik manfaatlarini o‘zaro murosaga keltirgan, kelishgan holda, ularni rasmiy-oshkora (davlat hokimiyati bilan) va xalqaro munosabatlarda ma’lum bir chegaralarga tushirib qo‘yadi. Davlat, butun huquqiy tizim sub’ekti o‘laroq, huquqning har bir alohida sub’ektiga – fuqarodan tortib butun jamiyatgacha – shaxsiy xatti-harakatlari doirasida ham, insoniy sivilizatsiya miqyosida yoki uning geosiyosiy tizimlarida ham o‘zo‘zini ifoda qilish, o‘z-o‘zini rivojlantirish va o‘zini qaror toptirish imkonini ta’minlaydi. Davlat fuqarolikning yuridik rishtalari bilan bog‘liq jamiyat shakli, insonlar hamjamiyati sifatida, hokimiyat va boshqaruv vazifalarini amalga oshirish bilan band professionallar apparati sifatida huquqiy majburlash mexanizmlaridan foydalangan holda, ijtimoiy munosabatlarni normallashtirish va umumiy ehtiyojlar, manfaat va farovonlikka uyg‘unlashtirish maqsadida o‘zining boshqaruvchilik, tashkil etuvchilik va tartibga soluvchilik borasidagi ta’sirini o‘tkazadi. Davlat boshqaruvida turli qimmatbaho moddiy, moliyaviy va intellektual resurslar ³amda keng ko‘lamli axborotdan foydalaniladi. Lokk fikricha, davlat boshqaruvi ko‘plab boshqaruvga oid qaror va harakatlardan tashkil topadi. O‘z-o‘zidan ayonki, faqat davlat boshqaruvining tizimliligi unga kelishuv asosida, subordinatsiya, muvofiqlik, sobitqadamlik, ratsionallik, samaralilik kabi zarur xususiyatlarni bag‘ishlaydi5 . Davlat boshqaruvini o‘rganishga tizimli yondashish uni bir necha murakkab tizimlarning faoliyati sifatida anglash imkonini beradi, ular orasida quyidagilarni ajratib ko‘rsatish mumkin: 1. Boshqaruvchi tizim – davlat boshqaruv sub’ektini belgilovchi sifatida. 2. Boshqariladigan tizim – butun jamiyat va uning davlat ta’siriga tortilgan tarkibiy qismlari boshqaruv ob’ektlari sifatida. 3. O‘zaro hamkorlik tizimi – davlat va jamiyatning aloqalarini amalga oshiradigan turli institutlari: a) to‘g‘ri va teskari yo‘nalishdagi; b) bo‘ylama va yonlama (vertikal va gorizontal) yo‘nalishdagi; v) bo‘ysunadigan hamda qo‘llab-quvvatlaydigan va boshqalar6 . Sub’ektiv va ob’ektiv bog‘liqlik davlat boshqaruvi tavsifining mohiyatini belgilaydi. Sub’ekt axborot jo‘natadi (buyruq tarzidagi axborot), ob’ektdan esa javob axboroti (buyruqqa munosabat) keladi. Har qanday boshqaruv sub’ekt va ob’ektning o‘zaro bog‘liqligida namoyon bo‘ladi. To‘g‘ri va teskari yo‘nalishdagi aloqaning tezkorligi boshqaruv sub’ekti va ob’ektining shakli va xarakteriga bog‘liq. Bu mezon bo‘yicha davlat boshqaruvining demokratik va avtoritar xususiyatini farqlash mumkin. Agar boshqaruvning to‘g‘ri yo‘nalishdagi aloqalari (buyruq tarzidagi axborot) ustunlik qilib ketsa, teskari aloqa sust rivojlangan yoki deyarli to‘sib qo‘yilgan bo‘lsa, avtoritar boshqaruv haqida gapirish mumkin. Agar to‘g‘ri yo‘nalishdagi aloqa bilan birga teskari aloqa ham yaxshi rivojlangan bo‘lsa, demokratik boshqaruv haqida gapirish mumkin. Markaz (hokimiyatning markaziy idoralari) va mintaqalarning o‘zaro aloqasining xususiyatlariga ko‘ra subordinatsiyali va muvofiqlashtiruvchi boshqaruv farqlanadi. Muvofiqlashtiruvchi boshqaruv hokimiyatning yagona markaziy idorasi bilan birga to‘liq yoki qisman mustaqillikka ega bo‘lgan joylardagi idoralar ham mavjud bo‘lgan federatsiya yoki konfederatsiya shaklida amalga oshiriladi. Subordinatsiyali boshqaruv unitar davlatlar uchun xos bo‘lgan joylardagi hokimiyatning markazga ma’muriy bo‘ysunishi, quyi boshqaruv idoralariga ta’sir o‘tkazish, yuqori boshqaruv idoralaridan keladigan buyruqlarga majburan bo‘ysundirishga asoslanadi. Mulk shakllaridan foydalanish mezoniga ko‘ra quyidagi boshqaruv turlari farqlanadi: - federal boshqaruv; - mintaqaviy boshqaruv; - munitsipal boshqaruv; - xususiy (korporativ) boshqaruv. Boshqariladigan ob’ektga ta’sir o‘tkazishga ko‘ra quyidagi soha (funksional) va hududlar boshqaruvi mavjud: 1. Soha (funksional) boshqaruvi markazdan to korxonagacha bo‘yiga bo‘ysunish bo‘lishini nazarda tutadi; bunday holat tarmoqda yagona texnikaviy siyosatni joriy etadigan, tarmoq ichidagi va tarmoqlararo muvozanatni ta’minlaydigan tarmoq vazirliklari orqali amalga oshiriladi. 2. Hududiy boshqaruv ishlab chiqarishni oqilona joylashtirish, ixtisoslashuvni chuqurlashtirish va mintaqalarni kompleks rivojlantirish, ularning iqtisodiy va ijtimoiy darajasini tenglashtirishga qaratilgan7 . Muvaqqat harakat me’yorlarining miqyosiga bog‘liq holda, boshqaruv strategik, taktik va tezkor ko‘rinishlarga bo‘linadi 1. Strategik boshqaruv jamiyat taraqqiyoti bilan bog‘liq masalalar yuzasidan to‘liq yoki ayrim yo‘nalishlar, sohalar, ob’ektlar, hududlar bo‘yicha uzoq muddatli mo‘ljallarni belgilab beradi, jamiyat rivojining maqsadlari, vazifalari, stategiyasini aniqlaydi va boshqaruvning har bir bo‘g‘iniga faoliyat yo‘nalishi beradi. Strategik boshqaruv asosi strategik rejalar, taraqqiyot konsepsiyasi va uzoq muddatli maqsadlarga erishishning yo‘li va usullarini aks ettiradigan boshqa hujjatlardir. 2. Taktik boshqaruv – belgilangan maqsadlarni amalga oshirish bo‘yicha aniq harakatlardir. Bu qisqa muddatli boshqaruv bo‘lib, unda mavjud axborot negizida strategik mazmundagi ko‘rsatkichlar doimo ma’lum davrda erishilgan natijalar bilan qiyoslanadi. 3. Tezkor boshqaruv joriy yoki kutilmagan chekinishlar natijasida paydo bo‘ladigan vazifalarni hal qilishga qaratilgan. Bunda aniq, sonu sanog‘i o‘lchamli mo‘ljallar qo‘yiladi va vaziyatdan kelib chiqib yondashuv qo‘llanadi, vujudga kelgan shart-sharoit asosida ma’qul variant tanlab olinadi. Aksilinqiroz (antikrizis) boshqaruv deb nomlangan vaziyatga oid boshqaruvning o‘ziga xos shakli ham mavjudki, u korxonalarning bankrotlikka tushishi oldini olish va shu tadbirni o‘tkazish uchun joriy etiladi hamda majburiy tashqi boshqaruv hisoblanadi.8 CHunki bu boshqaruv korxonaning o‘zi mansub bo‘lmagan boshqa tizimdagi idoralar tomonidan amalga oshiriladi. Bu boshqaruv arbitraj boshqaruvchisi va tanlov asosida olingan boshqaruvchilarni, shuningdek, davlat boshqaruv idoralari bilan shartnoma asosida ish yuritadigan qarzdor korxona boshqaruvchilarini qamrab oladi. Bu boshqaruv maxsus boshqaruvchilar orqali professional boshqaruvga aylanadi. Davlat bilan munosabat hokimiyat tizimidagi kabi emas, balki tomonlarning shartnoma asosidagi rasmiy tengligigiga asoslanadi. Lokk davlat boshqaruvida qonuniylik va tartib-intizommasalasiga ham to‘htalib, davlat boshqaruvi, yuridik nuqtai nazardan, alohida huquqiy munosabatlarni mujassam etadi degan fikrni bildirib o‘tgan edi. Bu munosabatlar davlat va jamiyat, davlat hokimiyati idoralari, ularning mansabdor shaxslari, davlat xizmatchilari va fuqarolar, jamiyat va davlat ishlarini boshqarish ishida davlat hokimiyati va boshqaruvini amalga oshirish bo‘yicha hamkorlik jarayonida ularning tashkilotlari o‘rtasida shakllanadi Demak, barcha ijtimoiy musibatlarning sababi insonning axloqiy nopokligidadir? Arzimaydi. Russo odamlarning qadr-qimmati haqida eng yuqori fikrga ega. Inson tabiat shohidir. U fikr va tuyg'u bilan ta'minlangan. U o'zida ezgulik va adolat haqidagi asl g'oyani o'zida mujassam etgan.Russoning inson haqidagi fikrlari idealistikdir. Ularda juda ko'p olijanob romantika bor, lekin kam umumiy ma'noda... Inson uchun mavjud bo'lish his qilishni anglatadi. Insonning kuchi aqlda emas; Volter ta'kidlaganidek, lekin uning hissiyotida. Har bir inson qalbi tubida “vijdon” degan tug‘ma adolat va ezgulik tamoyili yashaydi. “Vijdon! Vijdon! Ilohiy instinkt, o'lmas va samoviy ovoz, benuqson, yaxshilik va yomonlikning hakami, insonni Xudoga o'xshatadi! ” - ehtiros bilan xitob qildi Russo.Inson qarama-qarshidir. Unda ikki substansiya doimo kurashib turadi - jismonan va ruhiy, ikki ovoz bahslashadi: "vijdon - ruhning ovozi - va ehtiros - tananing ovozi". Ammo vijdon ovozi baribir g'alaba qozonadi, agar odam butunlay buzilmasa. Russoning inson axloqining mutlaqligi va abadiyligi haqidagi nazariyasi idealistik tarzda jaranglaydi. Yozuvchi nisbiylik va tarixiy "axloqiy toifalarning shartliligi"ni ta'kidlagan Montaigne bilan bahslashadi. axloq va xarakterlar, siz hamma joyda bir xil adolat va halollik g'oyalarini topasiz; hamma joyda bir xil axloq tamoyillari, hamma joyda bir xil yaxshilik va yomonlik tushunchalari ".Russoning so'zlariga ko'ra, odam faol. Bu biri eng yaxshi tomonlari shaxsiyat. Yozuvchi cherkovning taqdirni belgilash, ilohiy o'zboshimchalik yoki insonning harakatlaridagi ilohiy inoyat g'oyasiga keskin e'tiroz bildiradi. "Inson o'z harakatlarida erkindir", deb e'lon qiladi Russo va odamlarning bu faoliyati va faoliyatida u ularning yaqinlashib kelayotgan yangilanishining kafolatini, ijtimoiy dunyoni tuzatish va o'zgartirish qobiliyatini ko'radi.Russoning "Ijtimoiy shartnoma" risolasi (1762) uning siyosiy dasturidir. Agar dastlabki ikkita asarda u zamonaviy jamiyatning illatlarini qoralagan va qoralagan bo'lsa, bu erda u ijtimoiy illatlarni yo'q qilish va insoniyatning eng yaxshi shakllarini o'rnatishning mumkin bo'lgan yo'llarini belgilashga harakat qilmoqda.Russo ijtimoiy dunyoning asosiy qarama-qarshiligini ta'kidlaydi: "Inson erkin tug'iladi, lekin u hamma joyda zanjirband qilinadi". 18-asr materialistlari harakat bilan faqat jismoniy o'zgarishlar, kosmosdagi harakat tushuniladi. Russo bunday tushunish yo'qligini ta'kidladi. Biroq, u bu qarashga boshqa hech narsaga qarshi chiqa olmadi. “Tajriba va kuzatish bizni harakat qonunlarini bilishga yetakladi; ushbu qonunlar sabablarni ko'rsatmasdan harakatlarni belgilaydi; ular dunyo tizimini va koinotning borishini tushuntirish uchun etarli emas ". Nyuton tomonidan kashf etilgan universal tortishish qonunlari haqida gapirar ekan, u shunday deb e'lon qiladi: "Nyuton bizga sayyoralarni o'z orbitalariga tangensial ravishda uloqtirgan qo'lni ko'rsatsin". U ham Volter kabi olam hayotiga ilk turtki bergan va borliq qonuniyatlarini belgilab bergan yuksak borliq, o‘ziga xos umuminsoniy aql bor, degan xulosaga keladi.
Bu uning tabiiy din nazariyasidan kelib chiqadi. To'g'ri, go'yo dunyoning ilohiy kelib chiqishini ta'kidlagan cherkov a'zolariga javob bergandek, u xijolat bo'lib shunday dedi: "U materiyani, jismlarni, ruhlarni, dunyoni yaratdimi, men bilmayman. Yaratilish g'oyasi meni chalkashtirib yuboradi va mening tushunchamdan ustundir. Yuqori darajada tashkil etilgan materiyaning fikrlash va his qilish qobiliyatini rad etib, Russo insonda ruh mavjudligini tan olishga keladi. "Menimcha, ruh tanani boshdan kechiradi." Russoning bu idealistik xulosalariga qaramay, cherkov uni barcha ateistlardan ko'ra dahshatliroq bid'atchi deb e'lon qildi.Ruhoniylar va rohiblarning buyuk yozuvchiga shafqatsiz hujumlari uning nasroniy dinini keskin tanqid qilishlari bilan izohlanadi. Russo ertaklarni rad etdi. U cherkov arboblarining faoliyatini qoraladi. U zo'ravonlik va odamlarni qul qilish maqsadlariga xizmat qilgan nasroniy xudosini rad etdi, "g'azablangan, qasoskor, tarafkash, odamlardan nafratlanadigan xudo, urush va janglar xudosi, har doim yo'q qilishga va sindirishga tayyor, har doim azob haqida gapiradi. , qatl qilish va hatto begunohlarni jazolash bilan maqtanish. Russo ruhoniylarni inson ongini dahshatga soluvchi, zo'ravonlik voizlari va milliy nizolarni ilhomlantiruvchilar deb atagan. — Sizning Xudoyingiz bizniki emas! - g'azab bilan xitob qildi Russo "Masihning noiblariga" murojaat qilib. Bu "urush xudosi" u "tinchlik xudosi" ga qarshi chiqdi. “Barchaning ko‘zi ochiq bitta kitob, bu tabiat kitobi. Ushbu buyuk va ulug'vor kitobdan men uning ilohiy muallifiga xizmat qilishni va unga sajda qilishni o'rganaman ".Russoning “tabiiy din” nazariyasi feodal mafkurasi va feodalizmning tayanchi – xristian cherkoviga qarshi kurash davrida muhim inqilobiy elementni o‘z ichiga olgan. Bu nazariyaning idealizmini ta’kidlar ekan, yozuvchi yashagan tarixiy vaziyat, o‘z mohiyatiga ko‘ra chuqur mashhur bo‘lgan ozodlik g‘oyalari yo‘lida u bilan kurashishga majbur bo‘lgan haqiqiy kuchlar haqida ham unutmaslik kerak. Tabiatni va unda hukm surayotgan hayratlanarli tartibni ulug‘lab, u ijtimoiy olamda hukm surayotgan tartibsizlik va adolatsizlikni inqilobiy pafos bilan qoralaydi: “Tabiat surati menga faqat uyg‘unlik va mutanosiblikni ko‘rsatdi, inson zoti suratida esa faqat chalkashlik va tartibsizlik namoyon bo‘ldi! Elementlar o'rtasida uyg'unlik hukm suradi, lekin odamlar tartibsizlik holatidadir! ”
Xulosa
SHuningdek, Lokk davlatning ijtimoiy vazifalari va davlat boshqaruvi ko‘rinishlari borasida ham o‘z fikr-mulohazalarini bildirib o‘tadi. Uning fikricha, davlatning vazifalari – bu davlatning milliy va umumbashariy mohiyati va ijtimoiy vazifasini aks ettiradigan asosiy faoliyat yo‘nalishlaridan iborat. Bu vazifalar davlat hududi doirasida amalga oshiriladigan ichki vazifalar va uning sarhadlaridan tashqarida amalga oshiriladigan tashqi vazifalarga bo‘linadi. Faoliyat davomiyligiga qarab, davlat vazifalari doimiy va ma’lum bir vazifani bajarish bilan o‘z harakatini tugatadigan, favquloddalik xususiyatiga ega bo‘lgan muvaqqat (masalan, tabiiy ofatlar, katta halokatlar, g‘ayrikonstitutsiyaviy harakatlar va hokazo) vazifalarga bo‘linadi. SHu tariqa bugungi madaniy davlatning vazifalari jamiyatning normal hayoti va taraqqiyotini tashkil etish, shu jamiyat fuqarolari va xalqining huquq, erkinliklari hamda qonuniy manfaatlarini himoya qilish, mamlakat ichkarisi va tashqarisidagi ziddiyat va qarama-qarshiliklarni hal etishga qaratilgan. Davlatning vazifalari o‘zaro bog‘liq va bir-birini to‘ldiradi. Davlatning ijtimoiy rolining mohiyati barcha fuqarolarning umumiy xohishirodasini hech bo‘lmaganda rasman ifoda etgan holda, butun jamiyatga maqsadni nazarda tutuvchi, tashkillashtiruvchi, muvofiqlashtiruvchi ta’sir o‘tkazishdan iborat. SHuning uchun davlat tomonidan o‘zining ijtimoiy vazifalarini bajarishni belgilab beradigan ikki jihatni ko‘rsatish mumkin. Biri – davlat fuqarolarning ehtiyojlari, manfaatlari, maqsadlari va xohish-irodasini o‘zida qanchalik mujassam etishining ko‘rsatkichi; ikkinchisi – davlatning ijtimoiy jarayonlarni qanday boshqarayotgani, jamiyat taraqqiyotini ta’minlayotgani bilan bog‘liq4 . Umuman olganda, davlat jamiyatning hayotiy faoliyatini qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha xilma-xil vazifalarni bajaradi. Va ularning barchasi muayyan darajada boshqaruv bilan bog‘liq bo‘lib, boshqaruv tizimi va apparati orqali amalga oshiriladi. Davlat apparati davlat hokimiyatini amalga oshirish vositasi bo‘lgan, asosiy vazifalarni bajarish, mamlakat taraqqiyotining turli bosqichlarida jamiyat oldida turgan maqsadlarga erishishga ko‘maklashadigan davlat idoralari tizimini o‘zida aks ettiradi. Apparat har qanday davlatning eng muhim tarkibiy qismidir. Uning yordamida davlat va qisman jamoat ishlarini boshqarish amalga oshiriladi. Jamiyat rivojlanib borgani sari bu boshqaruv, u bilan birga esa davlat apparati ham tinimsiz murakkablashib, takomillashib boradi. Davlatning boshqaruv vazifasi davlatning deyarli barcha vazifalarini qamrab oladi, shu bois, menejment nuqtai nazaridan, davlatning vazifalari – bu boshqaruv vazifalarining majmuasi, deb aytish mumkin. Davlatning asosiy boshqaruvchilik vazifalari rahbarlik, muvofiqlashtirish, tashkil etish, nazorat, sotsiumni saqlash va rivojlantirish maqsadida qarorlar qabul qilish, uning tuzilishi va faoliyatini tartibga keltirish, fuqarolar xavfsizligini ta’minlash, ularning har tomonla faoliyat ko‘rsatishi uchun qulay sharoitlar yaratishdan iborat. Lokk davlat boshqaruvining o‘ziga xos xususiyati bu boshqaruv qamrab oladigan ijtimoiy hodisalarnining xarakteri va miqyosini belgilaydi degan xulosaga keladi. Siyosiy jihatdan davlat ta’sirining mazmuni umumiy ishlarni hal qilish, jamiyatni belgilab olingan maqsadlar sari safarbar etish, faqat ayrim fuqarolar va ijtimoiy guruhlar emas, balki butun jamiyat ehtiyojlarini qondirishni nazarda tutadi. Davlatning ta’sir vositalari va usullaridan foydalanishning farqli xususiyati – davlatning huquq-tartibotni muhofaza qilish idoralarining kuchi yordamida qonuniy asosda majburlash imkoniyatining mavjudligida. Davlat o‘zining tarkibiy tuzilishi va aloqalariga ko‘ra murakkab hamda vazifalariga ko‘ra esa ko‘pfuqaroli ijtimoiy hodisa o‘laroq davlat boshqaruviga ham tizimlilik xususiyatini bag‘ishlaydi. Bu tizimda ko‘plab davlat idoralari va boshqa tuzilmalar, ko‘psonli mansabdor shaxslar va boshqa xizmatchilar, millionlab kishilar ishga solinadi. Huquqiy tartibga solishning me’yoriy asosi – davlat organlari hujjatlarida odamlarning ma’lum bir ijtimoiy munosabatlardagi xatti-harakatlari me’yorqoidalarini ishlab chiqish va mustahkamlash ayni shu tartibga solishning ma’nomohiyatini belgilaydi deb hisoblash mumkin. Hokimiyat tuzilmalarining davlat boshqaruvi natijasida vujudga keladigan va uning huquqiy tartibga solish predmetini shakllantiradigan o‘zaro munosabatlari: davlat (uning idoralari), jamiyat (jamiyat ishlari boshqaruvi davlat apparati orqali amalga oshiriladi) va fuqarolar o‘rtasidagi munosabatlarni; davlat idoralari o‘rtasidagi ularning maqomi, davlat hokimiyati vazifalarini amalga oshirishdagi boshqaruv predmeti, boshqaruvi va shunga muvofiq tarzda vazifa va vakolatlarning taqsimlanishi bo‘yicha o‘zaro munosabatlarini; odamlarning (fuqarolar va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar, ikkifuqarolikka ega bo‘lganlar) hokimiyat-boshqaruv munosabatlarida davlat irodasi ta’sirining sub’ekti va ob’ekti, masalan, davlat hokimiyat idoralari vakolatlarining bajarilishini ta’minlaydigan davlat xizmatchilari sifatida hamda jismoniy va yuridik shaxs sifatida davlat bilan (davlat hokimiyat idoralari bilan) muloqotga kirishadigan jamoatchilik hayot faoliyatining ishtirokchisi sifatidagi munosabatlarini namoyon etadi. Russo o'z kitobida xalqning suverenitetini ta'kidlaydi. Qonun chiqarish huquqi faqat xalqqa berilishi mumkin. Faqat xalq haqiqiy kuchga ega bo'lishi kerak. Hukumat, u qanday bo'lishidan qat'i nazar (monarxiya, aristokratik, demokratik) faqat xalq irodasining ijrochisi bo'lishi, xalq tomonidan boshqarilishi va davlat funktsiyalarini faqat xalq kerak bo'lgandagina bajarishi kerak.Tahlil tafsilotlariga kirishning hojati yo'q siyosiy tizim Russo davlat, davlat shakllari, institutlari va boshqalar haqidagi barcha fikrlarining to'g'ri yoki noto'g'riligini qismlarga ajratish uchun. Kitobda bayon qilingan ba'zi fikrlar (monarxiya, aristokratiya, demokratiya, hokimiyatlar bo'linishi haqida) Monteskye tomonidan ilgari ifodalangan, Russo uni "daho yozuvchi" deb ataydi ... To‘g‘ri, Russoning siyosiy dasturi Monteskyenikidan ko‘ra demokratikroq; unda Fransiyadagi eng kambag'al odamlarning ovozi eshitiladi."Ijtimoiy shartnoma to'g'risida" kitobi Frantsiya inqilobi tarixida katta rol o'ynadi (Robespier Russoning ashaddiy muxlisi edi va uning siyosiy dasturini amalga oshirishga harakat qildi).
Do'stlaringiz bilan baham: |
