Mavzu: Kanali qurilgan mdya tranzistorlar tuzilmasi va ularning sxemada belgilanishi ishlash prinsipi Reja

Kanali qurilgan MDYa – tranzistor

n – turdagi kanali qurilgan MDYa tranzistor tuzilmasi (a) va uning shartli belgisi (b) keltirilgan.
Agar U_ZI = 0 bo‗lganda U_SI kuchlanish o‗rnatilsa, u holda kanal orqali elektronlar hisobiga tok oqib o‗tadi. Zatvorga istokka nisbatan manfiy kuchlanish berilsa, kanalda ko‗ndalang elektr maydon yuzaga keladi va uning ta‘sirida kanaldan elektronlar itarib chiqariladilar. Kanal elektronlar bilan kambag‗allashib boradi, uning qarshiligi ortadi va stok toki kamayadi. Zatvordagi manfiy kulchlanish qancha katta bo‗lsa, bu tok shuncha kichik bo‗ladi. Tranzistorning bunday rejimi kabag‘allashish rejimi deb ataladi.

Tuzilishi va ishlash prinsipi p-n o‘tish bilan boshqariluvchi n - kanalli maydoniy tranzistorlar tuzilmasining ko‘ndalang kesimi


n- kanali p-n o‘tish bilan boshqariluvchi maydoniy tranzistor tuzilishi
Maydoniy tranzistorlarning ishlash prinsipi
zatvor kuchlanishi va stok kuchlanishi qiymatlari o‘zgarganda p-n o‘tish kambag‘allashgan sohalari kengligining o‘zgarishiga asoslanadi.Bu esa o‘z navbatida, kanal sohasi kengligining, uning o‘tkazuvchanligining va stok tokining o‘zgarishiga olib keladi. Tranzistorga tashqi kuchlanishlar berilmaganda kanal uzunligining boshidan oxirigacha kanal ko‘ndalang kesimi birdek bo‘ladi[19]. Zatvorlarga kuchlanish berilganda p-n o‘tishlar teskari siljiydi, natijada p-n o‘tishlaming kambag‘allashgan sohalari kanal tomonga kengayadi, kanalning ko‘ndalang kesimi kanalning uzunligi bo‘ylab bir xil torayadi. Zatvorlardagi kuchlanishlar teng bo‘lganda kambag‘allashgan sohalar chegaralari ustma-ust tushadi, kanal kengligi nolga teng bo‘ladi [20] Bunda texnologik parametr bevosita o‘lchanuvchi elektr parametri bo‘lgandagi berkitish kuchlanishini ifodadan aniqlash mumkin. Ishchi rejimda stok kuchlanishi noldan katta bo‘lgani uchun, shuning uchun kanal orqali elektronlaming istokdan stokka yo‘nalgan dreyf harakati boshlanadi, ya’ni kanal orqali stok toki Is oqadi. Usi kuchlanish manbaining ulanishi p-n o‘tish kengligiga ham ta’sir etadi. Endi kanalning ixtiyoriy kesimida p-n o‘tishdagi kuchlanishlar yig‘indisiga teng, ya'ni istokdan stokka ortib boradi. Natijada p- n o‘tish kengligi ortadi, kanal kengligi esa kamayadi. Tok tomonga qarab kamayib boradi stokka yaqinlashganida konisimmon kengayadi
o‘zgarishiga olib keladi. Tranzistorga tashqi kuchlanishlar berilmaganda kanal uzunligining boshidan oxirigacha kanal ko‘ndalang kesimi birdek bo‘ladi[19]. Zatvorlarga kuchlanish berilganda p-n o‘tishlar teskari siljiydi, natijada p-n o‘tishlaming kambag‘allashgan sohalari kanal tomonga kengayadi, kanalning ko‘ndalang kesimi kanalning uzunligi bo‘ylab bir xil torayadi. Zatvorlardagi kuchlanishlar teng bo‘lganda kambag‘allashgan sohalar chegaralari ustma-ust tushadi, kanal kengligi nolga teng bo‘ladi [20] Bunda texnologik parametr bevosita o‘lchanuvchi elektr parametri bo‘lgandagi berkitish kuchlanishini ifodadan aniqlash mumkin. Ishchi rejimda stok kuchlanishi noldan katta bo‘lgani uchun, shuning uchun kanal orqali elektronlaming istokdan stokka yo‘nalgan dreyf harakati boshlanadi, ya’ni kanal orqali stok toki Is oqadi. Usi kuchlanish manbaining ulanishi p-n o‘tish kengligiga ham ta’sir etadi. Endi kanalning ixtiyoriy kesimida p-n o‘tishdagi kuchlanishlar yig‘indisiga teng, ya'ni istokdan stokka ortib boradi. Natijada p- n o‘tish kengligi ortadi, kanal kengligi esa kamayadi. Tok tomonga qarab kamayib boradi stokka yaqinlashganida konisimmon kengayadi. Statistik stok xarakteristikalari zatvor - istok kuchlanishi zatvorning kuchlanishi o‘zgarmas qiymatlarida stok tokining stok-istok kuchlanishga bog‘liqlikiga aytiladi.
Stok-istok kuchlanishining to’yinish toki oralig‘ida ortishi kanal toki qiymatiga qarshi ta’sir etuvchi ikkita effektni hosil qiladi. Bir tomondan Ust ortishi bilan elektronlaming kanaldagi dreyf tezligi ortadi, tok kuchi qiymati esa dreyf tezlikka chiziqli bog‘liq, demak, tok qiymati ortishi kerak. Ikkinchi tomondan esa Usi ning ortishi bilan kanalning kengligi ortadi, ya’ni kanal qarshiligi ortadi. Natijada stok kuchlanishi ortishi bilan bu ikki omilning birgalikdagi ta’sirida stok toki chiziqli ortadi.[21] Bunday tranzistorlarda istok va stok orasida joylashgan tok o‘tkazuvchi kanal tranzistorni tayyorlash jarayonida hosil qilinadi. Shuning uchun bunday tranzistor kanali qurilgan Maydoniy Tranzistor deb ataladi.
Agar zatvorga musbat kuchlanish ta‘sir ettirilsa, hosil bo‗lgan elektr maydoni ta‘sirida, istok va stok, hamda kristalldan kanalga elektronlar kela boshlaydilar, kanalning o‗tkazuvchanligi va shu bilan birga stok toki ortib boradi. Bu rejim boyish rejimi deb ataladi.
Ko‗rib o‗tilgan jarayonlar keltirilgan statik stok – zatvor xarakteristikada: U_SI=const bo‗lgandagi I_S= f (U_ZI) bilan ifoda-langan.