Mavzu: Кибер хавфсизлик юзасидан халқаро хужжатлар ва чет эл мамалакатлари тажрибаси. Reja

Mavzu: Кибер хавфсизлик юзасидан халқаро хужжатлар ва чет эл мамалакатлари тажрибаси.
Reja:

1. 
   Axborot xavfsizligi tushunchasi va axborotni himoyalash muammolari
   
2. 
   Axborot-kommunikatsion tizimlar va tarmoqlarda taxdidlar va zaifliklar
   

Jahonda kiberxavfsizlik masalalarida AQShning faolligi ko'p jihatdan kiberxavfsizlik masalalariga qiziqish kuchayib bormoqda. So'nggi yillarda Vashington bu sohada bir qator muhim ko'rsatma va hujjatlarni qabul qilib, muammoning xalqaro shartnoma jihatlariga ham – avval NATO doirasida, so'ngra Moskva bilan muloqotda e'tibor qarata boshladi. Biroq, bu AQSh emas, balki bu sohada, birinchi navbatda, BMTda, shuningdek, boshqa mintaqaviy va ikki tomonlama platformalarda global xavfsizlik masalalarini xalqaro muhokama qilish tashabbusi bilan chiqqan Rossiya edi. Shu bilan birga, axborot xavfsizligining Rossiya va Amerika modellari, ularning har biri dunyoda o'z tarafdorlarini topadi, kiber tahdidlarni tushunishda faqat bitta umumiy nuqtaga ega.

So'nggi paytlarda siyosatchilar va ekspertlarning kiberxavfsizlik masalasiga qiziqishi sezilarli darajada oshdi. Bu ko'p jihatdan texnologik va harbiy etakchiligini saqlab qolgan AQShning kiberxavfsizlik sohasidagi siyosiy va harbiy faoliyatni tartibga soluvchi eng yuqori darajadagi bir qator ko'rsatma va rasmiy hujjatlarni qabul qilgani bilan bog'liq. Ular orasida" kiber siyosatni ko'rib chiqish kiberxavfsizlik bo'yicha xalqaro strategiya va mudofaa vazirligining kiberxavfsizlik sohasidagi harakatlar strategiyasi 2011 alohida ajralib turadi. Shu bilan birga, B. prezidentligi davrida. Qo'shma Shtatlar bu muammoning xalqaro shartnoma jihatlariga e'tiborni oshira boshladi. Vashingtonning kiberxavfsizlik va kiberxavfsizlik borasidagi faoliyati bu masalaga xalqaro qiziqishning keskin ortishiga olib keldi. Kiberxavfsizlik jahon ommaviy axborot vositalarida, turli xalqaro platformalarda va turli formatlarda muhokama qilinayotgan eng dolzarb siyosiy masalalardan biriga aylandi.
Biroq bu AQSh emas, balki Rossiya edi, bu birinchilardan bo'lib axborot makonini harbiylashtirish bilan bog'liq xavf-xatarlarni va undagi noqonuniy faoliyatni amalga oshirdi. U bu sohada global xavfsizlik masalalari xalqaro muhokama tashabbusi, uning harbiylashtirish oldini olish va Internet kosmosda terrorizmga qarshi.
1998-yilda Rossiya AQShga axborot xavfsizligi bo'yicha prezident bayonotini imzolashni taklif qildi [5]. Hujjat loyihasi ushbu sohadagi muammolar va tahdidlarni birgalikda aniqlash, konseptual asosni ishlab chiqish, BMTning global axborot xavfsizligi masalasini, shu jumladan, muammoning qurolsizlanish jihatlarini taqdim etish, shuningdek, axborot terrorizmi va jinoyatchilikka qarshi kurash bo'yicha xalqaro ko'p tomonlama shartnomani ishlab chiqishni nazarda tutgan. Bayonnoma loyihasining muhokamasi tomonlar o'rtasida yaqinlashishga olib kelmadi, lekin eng umumiy shaklda axborot xavfsizligi "XXI asr navbatidagi umumiy xavfsizlik muammolari bo'yicha Qo'shma bayonotda" qayd etildi
BMT doirasida xalqaro axborot xavfsizligi mavzusi yanada rivojlantirildi. 1998-yil dekabrda bosh Assambleya (ga) konsensus yo'li bilan (ovoz berishsiz) Rossiya tomonidan tayyorlangan "xalqaro xavfsizlik nuqtai nazaridan axborot va telekommunikasiya sohasidagi o'zgarishlar" (a / res/53/70 hujjati) rezolyusiyasi qabul qilindi, unda BMTga a'zo davlatlar Bosh kotibini xabardor qilish tavsiya etildi.:
- Axborot xavfsizligi masalalarini umumiy baholash;
- axborot xavfsizligi bilan bog'liq asosiy tushunchalarni aniqlash, shu jumladan axborot va telekommunikasiya tizimlari va axborot resurslarini ruxsasiz aralashish yoki noto'g'ri ishlatish;
- global axborot-telekommunikasiya tizimlari xavfsizligini mustahkamlash va axborot terrorizmi va jinoyatchilikka qarshi kurashga hissa qo'shishga qaratilgan xalqaro tamoyillarni ishlab chiqish maqsadga muvofiqligi.
Yakuniy qaror, Rossiya tomonidan taqdim etilgan loyihasi farqli o'laroq, harbiy maqsadlar uchun axborot texnologiyalari foydalanish uchun to'g'ridan-to'g'ri murojaatlarni o'z ichiga olmadi, "axborot qurollari" va "axborot urush" tushunchalar aniq ta'riflar, yaratish va axborot qurol foydalanishni taqiqlovchi rejimini rivojlantirish zarurligini zikr, shuningdek, axborot va WMD ta'siri qurol taqqoslash bo'yicha qoidalar. Axborot kosmosda davlatlararo qarama-qarshilik oldini olish dolzarb qurolsizlanish g'oyalar va vazifalar uchun eng katta muxolifat AQSh tomonidan taqdim etildi, shuning uchun BMT Bosh Assambleyasi (qurolsizlanish va xalqaro xavfsizlik masalalari) birinchi qo'mitasi ovoz Amerika delegasiyasi bayonot "bu targ'ib qarori asosiy homiysi tomonidan namoyish moslashuvchan" qayd etildi.
Ushbu hujjatni qabul qilish orqali xalqaro hamjamiyat axborot xavfsizligini ta'minlash muammosining mavjudligini tan oldi va bu mavzu BMT Bosh Assambleyasi kun tartibiga kiritildi.
1999 - yilda Rossiya ushbu masala bo'yicha batafsil hujjat taqdim etdi, uning ko'pgina qoidalaridan "xalqaro axborot xavfsizligiga oid tamoyillar" ni tayyorlashda foydalanildi. Uning umumiy qoidalarida alohida mamlakatlarning eng yangi axborot texnologiyalaridan foydalanish orqali harbiy salohiyatining oshishi global va mintaqaviy hokimiyat balansining o'zgarishiga olib kelishi qayd etildi. Rossiya tomoni ma'lumotlariga ko'ra, fuqarolik va harbiy axborotlashtirishning global jarayonlarini xalqaro-huquqiy tartibga solish, xalqaro axborot xavfsizligi (IIB) muammosi bo'yicha muvofiqlashtirilgan xalqaro platformani ishlab chiqishda yaqqol ehtiyoj sezilmoqda. Shu bilan birga, ushbu sohadagi vaziyatni yanada muhokama qilish va BMT bosh Assambleyasi tomonidan jinoiy va harbiy xarakterdagi tahdidlarni cheklash bo'yicha yangi, o'ziga xos qarorlar qabul qilishni nazarda tutgan xalqaro hamjamiyatning xatti-harakatlari modeli taklif etildi. Rossiya umumiy yondashuvlar aniqlanganidek, biz birinchi navbatda ko'p tomonlama deklarasiya shaklida shakllantirilishi mumkin bo'lgan IIB (davlatlar uchun rejim va axloq kodeksi) tamoyillarini ishlab chiqish ustida ishlashimiz va kelajakda xalqaro huquqiy hujjat shaklida mustahkamlanishimiz kerakligini taklif qildi.
Rossiya tashabbuslarini turli formatlarda muhokama qilish axborot xavfsizligi muammosiga ikki asosiy yondashuvni aniqlashga imkon berdi.
AQSh va Evropa terroristik va jinoiy tahdidlarga nisbatan axborot xavfsizligi choralarini ishlab chiqishni eng muhim deb hisobladi. Shu bilan birga, ushbu yondashuv tarafdorlari axborot qurollari va axborot urushini yaratish istiqbolini juda nazariy deb hisobladilar. Shunga ko'ra, IIB umumiy muammosining haqiqiy qurolsizlanish jihati ham yo'qoldi. Evropa kiberjinoyatlarga qarshi kurash Konvensiyasini ishlab chiqishga e'tibor qaratgan bo'lsa, qo'shma Shtatlar axborot urushining barcha jihatlariga e'tibor berar ekan, xalqaro kelishuvlarga erishish uchun kam harakat qildi.
Turli kurs tarafdorlari (asosan rivojlanayotgan mamlakatlar vakillari) xalqaro axborot xavfsizligi muammosini kompleksda ko'rib chiqish g'oyasini qo'llab-quvvatladilar, ayniqsa, axborot urushining tahdidini oldini olish muhimdir. Shu bilan birga, umumjahon IIB rejimi uchun xalqaro huquqiy bazani muhokama qilish va rivojlantirishni darhol boshlash zarurligi ta'kidlandi.
Ikkala nuqtai nazar tarafdorlari o'rtasidagi qarama-qarshiliklar 2004-yilda BMT Bosh Assambleyasi (an'anaga ko'ra konsensus bo'yicha) Rossiya tomoni tashabbusi bilan rezolyusiya qabul qilganidan so'ng 2003-yil 8-dekabrda xalqaro axborot xavfsizligi masalalarining umumiy siyosiy muhokamasini amaliy echimlarni izlashga o'tkazganidan so'ng ayniqsa keskinlashdi. Ushbu rezolyusiya BMT hukumat ekspertlari guruhining ish mehanizmini ishga solishi kerak edi, biroq AQShning obstruktsion pozisiyasi tufayli bu sa'y-harakatlar muvaffaqiyasizlikka uchradi. Jorj Bush davrida Jr. Amerika delegasiyasi ikki marta bu rezolyusiyaning qabul qilinishiga qarshi ovoz berib, aslida AQSh pozisiyasini jahon hamjamiyati fikriga qarshi chiqdi. Natijada hukumat ekspertlari guruhining ishi falaj bo'lib qoldi.
Bunday vaziyatda Rossiya o'z faoliyati markazini mintaqaviy darajaga olib chiqdi. 2006 yil oktyabr oyida ShHTga a'zo davlatlar ekspertlari guruhining ta'sis yig'ilishi (raisi A. Kruskix) bo'lib o'tdi va unga Bishkek sammiti (2007) uchun tadbirlar rejasini ishlab chiqish va a'zo mamlakatlar vakolati doirasida IIB muammosini hal etish yo'llarini aniqlash vazifasi yuklatildi. Shu nuqtai nazardan, SHHT davlat rahbarlari xalqaro huquqqa muvofiq axborot tahdidlarini bartaraf etish bo'yicha ehtimoliy hamkorlikdagi chora-tadbirlar to'g'risida kelishib oldilar. Bishkek sammiti davomida IISNI ta'minlash bo'yicha qo'shma tadbirlar rejasi tasdiqlandi va 2009 yil 16 iyun kuni Ekaterinburgda IISNI ta'minlashda hamkorlik qilish bo'yicha a'zo davlatlarning hukumatlararo bitimi imzolandi. Ushbu hujjatning o'ziga xosligi shundaki, u birinchi marta xalqaro huquqiy darajada axborot xavfsizligi sohasida o'ziga xos tahdidlarning mavjudligini qayd etdi, shuningdek, ushbu sohadagi hamkorlikning asosiy yo'nalishlari, tamoyillari, shakllari va mexanizmlarini belgilab berdi. SHHT doirasida ham, keng xalqaro amaliyotda ham kuchga kirgan bitim butun IIB muammolari doirasini qamrab olgan birinchi shartnoma akti bo'ldi – kiberjinoyatchilik va kiberterrorizmga qarshi kurashdan qurolsizlanish masalalariga. Ushbu bitim ShHTning to'rt a'zosi (Rossiya, Xitoy, Qozog'iston, Tojikiston) tomonidan, 2011 yil 2 iyunda esa ratifikasiya qilingan. kuchga kirdi. 
Shunday qilib, BMT darajasida axborot xavfsizligini ta'minlash g'oyasini ilgari surish jarayoni bir to'xtamga kela boshlagan bir paytda SHHT davlatlari bu sohada mintaqaviy hamkorlikka asos soldilar. Bugungi kunda amaldagi bitim ShHTdan tashqaridagi davlatlar uchun presedentga aylandi. Xalqaro axborot-kommunikasiya xavfsizligiga asosiy tahdidlar axborot-kommunikasiya vositalari va texnologiyalaridan foydalanishdan kelib chiqqan holda, tahdidlarni birgalikda tushunishni aniq belgilab beruvchi o'xshash ikki tomonlama hujjat Rossiya va Braziliya tomonidan imzolangan.
Ўзбекистон Республикаси Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги ҳузуридаги «Ахборот хавфсизлигини таъминлаш маркази» давлат муассасаси (кейинги ўринларда – Марказ) Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2013 йил 27 июндаги «Ўзбекистон Республикасининг Миллий ахборот-коммуникация тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги ПҚ-1989-сон Қарори, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2015 йил 4 февралдаги «Ўзбекистон Республикаси Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлигини ташкил этиш тўғрисида»ги ПФ-4702-сон Фармони, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2015 йил 4 февралдаги «Ўзбекистон Республикаси Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлигининг фаолиятини ташкил этиш тўғрисида»ги ПҚ-2293-сон Қарори ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2013 йил 16 сентябрдаги «Ўзбекистон Республикаси Алоқа, ахборотлаштириш ва телекоммуникация технологиялари давлат қўмитаси ҳузуридаги “Электрон ҳукумат” тизимини ривожлантириш маркази ҳамда Ахборот хавфсизлигини таъминлаш маркази фаолиятини ташкил этиш чора-тадбирлари тўғрисида»ги 250-сон қарорига мувофиқ фаолият юритадиган давлат муассасаси шаклидаги нотижорат ташкилоти ҳисобланади. 1.2. Марказ ўз фаолиятида Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунлари, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг қарорлари ва бошқа ҳужжатлари, Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармонлари, қарорлари ва фармойишлари, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари ва фармойишлари, бошқа нормативҳуқуқий ҳужжатлар, Ўзбекистон Республикаси Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги (кейинги ўринларда – Вазирлик)нинг қарорлари, шунингдек, ушбу Уставга амал қилади. 1.3. Марказ Вазирлик ҳузуридаги ташкилот бўлиб, ўз мустақил балансига, банкдаги ҳисоб рақамларига, шунингдек Ўзбекистон Республикаси Давлат герби тасвири туширилган мухрга ва давлат тилидаги ўз номига ҳамда бошқа реквизитларга эга юридик шахс ҳисобланади. 1.4. Марказ фаолиятини молиялаштириш манбалари ва моддий-техник таъминоти Вазирлик томонидан тасдиқланган смета доирасида Ахборот-коммуникация технологияларини ривожлантириш жамғармаси маблағлари, халқаро молиявий институтлар, чет эл ҳукумат ва ноҳукумат ташкилотларининг беғараз кўмаги (грантлари), хўжалик фаолияти, шунингдек қонун ҳужжатларида тақиқланмаган бошқа манбалардан келиб тушадиган маблағлар ҳисобидан амалга оширилади. 1.5. Марказнинг расмий номи: а) давлат тилида: 3 тўлиқ – O‘zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi huzuridagi «Axborot xavfsizligini ta’minlash markazi» davlat muassasasi (Ўзбекистон Республикаси Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги ҳузуридаги «Ахборот хавфсизлигини таъминлаш маркази» давлат муассасаси); қисқартирилган – «Axborot xavfsizligini ta’minlash markazi» DM (AXTM); б) рус тилида: тўлиқ – Государственное учреждение «Центр обеспечения информационной безопасности» при Министерстве по развитию информационных технологий и коммуникаций Республики Узбекистан; қисқартирилган – «Центр обеспечения информационной безопасности» (ЦОИБ); в) инглиз тилида: тўлиқ – «Information security center» State entity under the Ministry for development of information technologies and communications of the Republic of Uzbekistan; қисқартирилган – «Information security center» (ISC). 1.6. Марказнинг юридик манзили: Тошкент шаҳри, Олмазор тумани, Қорасарой кўчаси, 282а-уй, 100069. Марказнинг почта манзили: Тошкент шаҳри, Чилонзор тумани, Қирқ-қиз кўчаси, 10-уй, 100115. 1.7. Марказнинг муассиси Ўзбекистон Республикаси Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги (кейинги ўринларда – Муассис) ҳисобланади. 1.8. Марказ ўз номидан Ўзбекистон Республикаси Қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда мулкий ва шахсий мулкий бўлмаган ҳуқуқларга эга бўлиши ва уларни амалга ошириши, мажбуриятлар олиши, низоларни ҳал этишда судда даъвогар ва жавобгар бўлиши, бошқа органларда вакиллик қилиши мумкин. 1.9. Марказ Муассис билан келишилган ҳолда тижорат ташкилотларининг, шунингдек Ўзбекистон Республикаси Қонун ҳужжатларига мувофиқ юридик шахсларнинг қатнашишига йўл қўйиладиган нотижорат ташкилотларининг иштирокчи (акциядор, аъзо) бўлиши мумкин. 1.10. Марказ давлат корхонасининг муассиси бўлиши мумкин эмас. II. Марказ фаолиятининг асосий мақсад, вазифа ва функциялари 2.1. Иқтисодиётнинг барча тармоқлари ва соҳаларида ахборотни муҳофаза қилишнинг замонавий воситалари ва услубларини янада ривожлантириш ва кенг жорий қилишни таъминлаш, шунингдек Интернет 4 миллий фойдаланувчиларини ҳамда давлат ва хўжалик бошқаруви органларини, маҳаллий давлат ҳокимияти органларини ахборот хавфсизлигига таҳдидлар тўғрисида огоҳлантириш Марказ фаолиятининг асосий мақсадлари ҳисобланади. 2.2. Марказ фаолиятининг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат: ахборот тизимлари комплекслари, «Электрон ҳукумат» тизимининг ресурслари ва маълумотлар базаларининг ахборот хавфсизлигини таъминлаш; амалдаги қонун ҳужжатларига мувофиқ «Электрон ҳукумат» тизимини жорий қилиш доирасида ахборотлаштириш объектларини аттестациядан ўтказиш; давлат органларининг ахборот тизимлари ва ресурсларининг ахборот хавфсизлиги сиёсатини ишлаб чиқиш ҳамда амалга оширишга ёрдам кўрсатиш; ахборот хавфсизлигига ҳозирги замон таҳдидлари тўғрисида маълумотлар йиғиш, уларни таҳлил қилиш ва тўплаш, «Электрон ҳукумат» тизимларининг ахборот тизимлари, ресурслари ва маълумотлар базаларига ноқонуний суқулиб кириш ҳаракатларининг олди олинишини таъминловчи ташкилий ва дастурий-техник ечимларни самарали тадбиқ этиш бўйича тавсиялар ҳамда таклифларни ишлаб чиқиш; Вазирликка давлат ахборот тизимлари ва ресурсларининг ахборот хавфсизлиги таъминланишини мониторинг қилиш натижалари тўғрисидаги статистик маълумотларни белгиланган тартибда тақдим этиш; «Электрон ҳукумат» тизимининг ахборот тизимлари, ресурслари ва маълумотлар базалари, шунингдек Интернет тармоғи миллий сегментининг ахборот хавфсизлигини таъминлаш соҳасидаги норматив-ҳуқуқий базасини такомиллаштириш бўйича таклифларни ишлаб чиқиш; компьютер ва ахборот технологияларидан фойдаланиш соҳасидаги ҳуқуқбузарликларнинг олдини олиш масалалари бўйича телекоммуникация тармоқлари операторлари ва провайдерлари билан ўзаро ишлаш, давлат органларининг биргаликда ишлашлари ҳамда фаолиятларининг мувофиқлаштирилишини ташкил қилиш; Интернет тармоғининг миллий сегментида юзага келадиган ахборот хавфсизлигига таҳдидлар тўғрисида Интернет миллий фойдаланувчиларини ўз вақтида хабардор қилиш, шунингдек ахборотни муҳофаза қилиш бўйича маслаҳат хизматларини кўрсатиш; кибер ҳужумларга қарши ҳимоя қилиш миллий тизимини ишлаб чиқиш ва кибер таҳдидларни олдини олиш; Интернет тармоғи миллий сегментининг манзилли маконида IPманзилларни мониторинг қилиш ва фойдаланишлар таҳлилини олиб бориш, рўйхатга олиш ва реестрини юритиш; операторлар ва телекоммуникация тармоқлари провайдерлари томонидан Интернет тармоғи миллий сегментининг манзилли маконидан 5 фойдаланилиши бўйича фаолиятини мувофиқлаштириш; Интернет тармоғи миллий сегментининг манзилли маконидан фойдаланишнинг тартибини белгиловчи стандартлар ва бошқа норматив ҳужжатлар, норматив-ҳуқуқий базани ривожлантириш; Ўзбекистон Республикаси кибер муҳитида давлат ахборот ресурслари ва тизимларининг хавфсизлик чораларини такомиллаштириш; ахборот маконида рухсатсиз ёки деструктив ҳаракатларни ўтказишда бузғунчиларни, фойдаланиладиган услуб ва воситаларни таҳлил қилиш, идентификациялашда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар билан ўзаро ҳамкорлик қилиш; Интернет тармоғининг миллий сегментида ахборот хавфсизлиги можароларининг олдини олишда амалий ўзаро ҳамкорликни ташкил қилиш мақсадида ахборот хавфсизлиги соҳасида халқаро ҳамкорликни ривожлантириш; Электрон рақамли имзодан фойдаланишни ривожлантириш, умумий қабул қилинган халқаро нормалар ва стандартларга мувофиқ электрон рақамли имзодан фойдаланиш соҳасида норматив-ҳуқуқий базани янада такомиллаштириш бўйича таклифлар тайёрлаш, электрон рақамли имзодан фойдаланиш соҳасида стратегик устувор вазифаларни амалга оширади.