Мавзу: Кимё ва озик-овкат саноати корхоналарида ишлаб чикаришни

4. Korxonaning baholash siyosati
Marketing faoliyatining eng murakkab va qiyin shakllanadigan elementlaridan biri – bu, tovarlar asortiment guruhlari bo‘yicha korxonaning baholash siyosatini tuzish va amalga oshirishdir.
Aniq tovarning bahosini, miqdorini va dinamikasini hal etishida xavf darajasini kamaytirishni ta’minlaydigan marketing usullari mavjud.
Ularga quyidagilarni kiritish mumkin:

• 
  baholar o‘zgarishi bo‘yicha tajribani doimiy ravishda umulashtirib borish;
  
• 
  baholar dinamikasiga talab elastikligining ta’sirini tahlil etish;
  
• 
  raqobatchilar baholash siyosatining o‘zlararo ta’sirini hisobga olish;
  
• 
  iste’molchilar daromadlarining va baholar o‘zgarishining dinamikasi;
  
• 
  baholar dinamikasini nazorat qilish.
  

Baholarning dinamikasi tanlangan baholash strategiyasi bilan aniqlanadi. U ko‘plab korxonalar bozor sharoitlarida intilayotgan maqsadlar sifatida shakllanadi:

1. 
   uzoq vaqt jarayonida foydani maksimallashtirish;
   
2. 
   qisqa, chegaralangan vaqt jarayonida foydani maksimallashtirish;
   
3. 
   ishlab chiqarish hajmining o‘sishi;
   
4. 
   bozorni barqarorlashtirish;
   
5. 
   iste’molchilarning baholarga ta’sirchanligini kamaytirish;
   
6. 
   baholarda etakchilikni quvvatlash;
   
7. 
   yangilarni «esankiratmoq»;
   
8. 
   past foyda, me’yoriy bahoga ega bo‘lgan raqobatchilar bilan kurash;
   
9. 
   o‘rtastatik xaridor uchun qulay sharoitlar tuzish;
   
10. 
    taqdim etilgan tovarga xaridorlarning qiziqishini rag‘batlantirish.
    

Qo‘yilgan masala to‘laroq echilishi baholash muammolarini keltirib chiqargan noqulay bozor vaziyatlari o‘rganilishi uchun imkon yaratadi. SHuning uchun jiddiy iqtisodiy yo‘qotishlarga sababchi bo‘lgan aniq bozor vaziyatlari va hollari o‘rganiladi va umumlashtiriladi: sotish, foyda, bozordagi ulushi hajmining kamayishi va boshqalar.
Arzon sotish tajribasini o‘rganish iste’molchilarning bahoga sezgirligi to‘g‘risida muhim axborot beradi. Mahsulot arzonlashishining tarkibi, hajmi va uni o‘tkazish shartlariga doimo e’tibor berilishi kerak. Ko‘pincha bahoni arzonlashtirishda quyidagi yo‘llardan foydalaniladi:

• 
  olingan tovarlar soniga arzonlashtirish (ulgurji arzonlashish);
  
• 
  tovarlarning ishlab chiqarish tannarxini, omborga tahlash, tashish, sotish harajatlarini tejash hisobiga arzonlashtirish;
  
• 
  bonus arzonlashtirishlar, bunda korxonadan olinadigan soliq xaridorlar hisobidan qoplanadi. Bonus arzonlashtirishlar 5-10 % miqdorida o‘zgarib turadi;
  
• 
  shaxsiy arzonlashtirishlar korxonaga kerak bo‘lgan maxsus xaridorlar uchun qo‘llaniladi;
  
• 
  mavsumiy arzonlashtirishlar ommaviy ishlab chiqarish mahsulotiga talabni rag‘batlantirish yoki quvvatlash maqsadida ishlatiladi;
  
• 
  majburiy arzonlashtirishlar korxonaning zararlarini kamaytirish uchun qo‘llaniladi. Masalan, tovarlarni omborda saqlash hisobidan.
  

Harajat usuli bilan hisoblangan bahoni aniqlash uchun tashqi omillarning baholar dinamikasiga ta’sirini ko‘rib chiqish zarur. SHuning uchun sotilayotgan mahslotlar narxlari o‘zgarishiga iste’molchilar sezgirligining tahlili o‘tkaziladi.
Elastik talab sharoitida korxona (raqobatchi)ning savdodan tushgan mablag‘ini ko‘paytirishga faqat baholar pasayishi yoki talab elastikliligini kamaytirishga olib keladigan mahsulotni yangilash hisobidan erishish mumkin. Bu sotilayotgan mahsulotlarni elastik talab sharoitida baholash siyosati tuzilishining asosi bo‘ladi.
Noelastik talab sharoitida korxona mahsulotlari baholarini ko‘tarishi kerak. CHunki faqat shu chora sotishdan tushgan umumiy foyda ko‘payishiga imkon beradi.
Ko‘pincha mahsulotni sotish baholari o‘zgarishiga raqobatchilarning harakati asos bo‘ladi. Korxona mahsulotni sotishga raqobatchilar baholash siyosati ta’sir miqdorini aniqlash uchun talab elastikligi koeffitsientini hisoblash lozim. U bir raqobatchi molining sotish narxi o‘zgarganda boshqa raqobatchi tovariga talab hajmining o‘zgarish darajasini tavsiflaydi.
Iste’molchilar daromadlarining dinamikasi talabga kuchli ta’sir etadi. Ko‘pincha, boshqa teng sharoitlarda mahsulotni sotish baholari va hajmlarini faqat iste’molchilarning daromadlari belgilaydi. Sotish hajmining iste’molchilar daromadlari dinamikasidan ta’sirlanishini baholash uchun daromadlar bo‘yicha talabning elastikligi koeffitsienti ishlatiladi.
Bu ko‘rsatkichning salbiy ma’nosi shundaki, u mahsulotning past sifati to‘g‘risidagi ma’lumotlarni tasdiqlaydi, chunki daromadlar ko‘payganda xaridor uni iste’mol qilish hajmini kamaytiradi. Bu ko‘rsatkichning har xil tovarlar guruhlari ma’nolarini o‘rganishi iste’molchilar daromadi o‘zgarishi bilan bog‘liq assortimentning kelajakdagi siljitishlarini belgilashga imkon beradi va shu asosda baholar dinamikasi yo‘nalishlarini va xususiyatini oldindan ko‘rishga sharoit yaratadi.
Ko‘rib chiqilgan usullar baholar haqiqiy dinamikasining doimiy nazorati zarurligini e’tibordan soqit qilmaydi. Baholashda zamonaviy, adekvat xulosa qilish uchun korxona msahsulotining sotilishi va uning asosiy raqobatchilari to‘g‘risida aniq va to‘g‘ri axborotga ega bo‘lish kerak.
Baholarni nazorat qilish uchun quyidagi ma’lumotlar zarur:

1. 
   Sotish hajmining dinamikasi (tabiiy va qiymat miqdorida):
   

• 
  o‘tgan yilga nisbatan;
  
• 
  bozorning har xil segmentlari va taqsimlash vositalariga nisbatan.
  

2. 
   Raqobatchilar har xil guruhdagi tovarlari narxlarining o‘zgarishi.
   

• 
  Arzon narxlarda sotishning hajmi:
  

• 
  umumiy sotishga nisbatan foizi;
  
• 
  to‘la bahoda sotishga nisbatan foizi.
  

3. 
   Baholar pasayishidan eng ko‘p foyda topgan iste’molchilarning segmenti.
   
4. 
   Marketingga harajatlar dinamikasi.
   
5. 
   Sotiladigan tovarlar to‘g‘risida potensial xaridorlarning fikrlari;
   
6. 
   Taqdim etilgan narxga norozilik:
   

1. 
   iste’molchilarning noroziligi;
   
2. 
   savdo xodimlarining noroziligi.
   

7. 
   Raqobatchi – korxona va uning baholariga nisbatan iste’molchilar nuqtai nazarining o‘zgarishi.
   
8. 
   O‘tgan davrga qaraganda yo‘qotilgan iste’molchilar soni.
   

Baholar to‘g‘risidagi axborotlarni o‘rganish va ularni doimiy nazorat qilib borish korxonada baholash siyosatining samaradorligini yuqori darajaga ko‘tarishga imkoniyat yaratib beradi
.