Mavzu: kimyoviy kinetika. Kimyoviy reaksiyaning tezligi haqida tushuncha. Massalar ta’siri qonuni

1. Dastlabki reaktsiyalar Cl2 + energiya - - - > 2Cl

• 1. Dastlabki reaktsiyalar Cl2 + energiya - - - > 2Cl
• Cl + H2 - - - > HCl+H+
• 2. Zanjir reaktsiya H+ + Cl2 - - - > HCl + Cl+
• Cl+ + H2 - - -> HCl + H+ va xak.
• 1. Zanjirning uzilishi Cl+ + Cl+ + M - - - > Cl2 + M
• H+ + H + M - - - > H2 + M
• (M – uchinchi zarracha idish devori).
• Zanjir reaktsiyalar keng tarqalgan, masalan: gazlarda boradigan reaktsiyalari, kreking reaktsiyalari, uglevodorodlarning polimerlanish protsesslari, portlash reaktsiyalar zanjir reaktsiyalardir.

Kataliz.

• Reaktsiya tezligini o’zgartiradigan, lekin natijasida ximiyaviy jihatdan o’zgarmaydigan modda katalizator deb, reaktsiya tezligining katalizator ta‘siridan o’zgarii esa kataliz debataladi.
• Masalan:
• Barcha katalizlar ikkiga bo’linadi, gomogen va geterogenlarga.
• Gomogen katalizda reaktsiyaga kirishadigan moddalar bir xil fazoda bo’ladi. Geterogen katalizda reaktsiyaga kirishuvchi moddalar boshqa-boshqa fazolarda bo’ladi.

Katalizlarning muhim xususiyatlari shundan iborat.

• Katalizlarning muhim xususiyatlari shundan iborat.
• Katalizatorni oz miqdori ham reaktsiya tezligini o’zgartiradi.
• Katalizator ximiyaviy muvozanatga ta‘sir etmaydi.
• Har qaysi katalizator ma‘lum bir reaktsiyalarni yoki bir necha reaktsiyalarni tezlatadi.
• Ba‘zi moddalardan katalizatorlarga ozgina qo’shilsa, uning katalitik kativligi keskin pasayib ketadi. Bunday moddalar katalitik zaxarlar deyiladi.
• Katalitik zaxarlarga CO, As, HCN, HgCl2 H2 S, Hg (CN)2 va boshqalar kiradi.

Kataliz halq ho’jaligida keng qo’llaniladi. Ammiyak, sulfat kislota, sintetik yoqilg’i, sintetik kauchiklar. Turli-tuman plastik massalar katalizatorlar ishtirokida hosil qilinadi.

• Kataliz halq ho’jaligida keng qo’llaniladi. Ammiyak, sulfat kislota, sintetik yoqilg’i, sintetik kauchiklar. Turli-tuman plastik massalar katalizatorlar ishtirokida hosil qilinadi.
• Ko’pchilik ximiyaviy protsesslar ikki qarama-qarshi yo’nalishda boradi, ya‘ni reaktsiya morbatsnida yangi mahsulotlar hosil bo’ladi, so’ngra t, p ta‘sirida dastlabki moddalarga aylanadi.
• Qaytmas bir tomonlama reaktsiyalarga metallarni kislotada erishi misol bo’la oladi.
• Masalan: Zn+4HNO3=Zn(NO3)2+2NO+2H2O
• Qaytar reaktsiyalarga HJ, hosil bo’lishi NH3 sintez reaktsiyalar misol bo’ladi.
• Masalan: A+B↔C+D
• Qaytar protsess ikki qarama-qarshi strelka qoyiladi.
• Masalan: H2+J2↔2HJ
• Qaytar protsesslarni birinchi marta norvegiyalik ikkita olim Guldberg va Vaage tomonidan taklif etilgan bo’lib Massalar ta‘siri qonuni deb atadi.