Mavzu: kimyoviy kinetika. Kimyoviy reaksiyaning tezligi haqida tushuncha. Massalar ta’siri qonuni

Ximiyaviy reaktsiyalarning aktivlanish energiyasi

• Ximiyaviy reaktsiyalar sodir bo’lganda zarrachalar ham o’zaro tuqnashi kerak. Reaktsiya tazligiga t kontsentratsiya zarrachalarni e‘tiborga olib, massalar ta‘siri qonuniga qo’shimcha sifatida aktivlanish nazariyasi kiritildi.
• Bu nazariyaga muvofiq barcha tuqnashuvlar orasida ximiyaviy reaktsiya vujudga kelavermaydi, ammo ortiqcha energiyaga ega bo’lgan aktiv molekulalar orasida to’qnashuvlar reaktsiyani vujudga keltiradi. Bu nazariyani D.V.Alekseev, S.Arrenius va boshqa olimlar vujudga keltirdi.

Demak, har qaysi to’qnashuv natijasida reaktsiya boravermatsdi, faqat aktiv molekulalar orasida to’qnashuvlar natijasida reaktsiya sodir bo’ladi. Aktivmas zarrachalarni aktiv holatga o’tkazish uchun ularga berilishi zarur bo’lgan qo’shimcha energiya-aynireaktsiyaning aktivlanish energiyasi KJ\mol yoki EV hisobida ifodalanadi. Reaktsiyaning aktivlanish energiyasi qanchalik katta bo’lsa, reaktsiya shunchalik sekin boradi.

• Demak, har qaysi to’qnashuv natijasida reaktsiya boravermatsdi, faqat aktiv molekulalar orasida to’qnashuvlar natijasida reaktsiya sodir bo’ladi. Aktivmas zarrachalarni aktiv holatga o’tkazish uchun ularga berilishi zarur bo’lgan qo’shimcha energiya-aynireaktsiyaning aktivlanish energiyasi KJ\mol yoki EV hisobida ifodalanadi. Reaktsiyaning aktivlanish energiyasi qanchalik katta bo’lsa, reaktsiya shunchalik sekin boradi.

Zanjir reaktsiyalar

• Valentliklar toyinmagan aktiv zarrachalar (erkin-atom radikal va kuzlangan molekulalar ishtirokida) ketma-ket bosqichlar bilan boradigan reaktsiyalar zanjir reaktsiyalar deb ataladi.
• Zanjir reaktsiyalarning aktivlanishi uchun yoki toyinishi uchun yorug’lik kvanti va nur kvantini yutishi ba‘zan sistema o’zining ichki issiqlik energiyasi ham sabab bo’lishi lozim.
• Mobel mukofoti laureati akademik N.N.Semyonov nazariyasiga ko’ra har qanday zanjir reaktsiyani uch bosqichdan iborat deb qarash mumkin:

1. Zanjirning vujudga kelishi (yoki boshlash reaktsiyasi).

• 1. Zanjirning vujudga kelishi (yoki boshlash reaktsiyasi).
• 2. Zanjir reaktsiyalar zanjirlarning davom etishi va tarmoqlanishi.
• 3. Zanjirning uzilishi.
• Masalan: vodorod va xlordan vodorod xlorid hosil bo’lish reaktsiyasini, ya‘ni tarmoqlanmagan zanjir reaktsiyani ko’rib chiqamiz. Bu reaktsiya quyidagi sxema bilan boradi: