Aminokislotalar oqsil sintezi paytida hosil qilinmaydi. Baʼzi talabalar oqsil sintezidan asosiy maqsad aminokislotar hosil qilish deb oʻylashadi. Lekin translyatsiya paytida aminokislotalar yaratilmaydi, balki oqsil hosil qilish uchun ular qurilish materiali sifatida ishlatiladi.
Mutatsiyalar har doim ham keskin yoki salbiy taʼsirga olib kelmaydi. Odatda odamlar “mutatsiya” atamasini ommaviy axborot vositalaridan eshitib, bunday odam kasal yoki majruh deb tushunadi. Mutatsiyalar genetik xilmaxillik manbai boʻlib, ularning baʼzilari zararli boʻlishiga qaramasdan, aksariyati ahamiyatsiz, koʻpchiligi hatto yaxshi hisoblanadi!
Uchta nukleotidga karrali boʻlgan insersiyalar va deletsiyalar oʻqish doirasini siljituvchi mutatsiyalarga sabab boʻlmaydi. Aksincha, bir yoki bir nechta aminokislotalar oqsilga qoʻshiladi yoki oqsildan tushib qoladi. Lekin uchta nukleotidga karrali boʻlmagan insersiyalar va deletsiyalar oqsildagi aminokislota ketma-ketligini keskin oʻzgartirib yuboradi.
1.2. RNK turlari va funktsiyalari
RNKning ikkita klassi mavjud: axborot va funktsional. Birinchi guruhga oqsil sintezida ishtirok etadigan va jarayonda vositachi sifatida ishlaydigan RNKlar kiradi; axborot RNKlari xabarchi RNKlardir.
Aksincha, ikkinchi sinfga tegishli funktsional RNKlar yangi oqsil molekulasini keltirib chiqarmaydi va RNKning o'zi oxirgi mahsulot hisoblanadi. Bular uzatish RNKlari va ribosoma RNKlari.
Sutemizuvchilar hujayralarida RNKning 80% ribosomal RNK, 15% transfer RNK va faqat kichik qismi xabarchi RNKga to'g'ri keladi. Ushbu uch tur oqsil biosinteziga erishish uchun birgalikda ishlaydi.
Shuningdek, kichik yadro RNKlari, kichik sitoplazmatik RNKlar va mikroRNKlar va boshqalar mavjud. Eng muhim turlarning har biri quyida batafsil tavsiflanadi:
Eukaryotlarda DNK yadro bilan chegaralanadi, oqsil sintezi esa ribosomalar topilgan hujayraning sitoplazmasida sodir bo'ladi. Ushbu fazoviy ajralish tufayli yadrodan sitoplazma tomon xabar yuboradigan va molekula xabarchi RNK bo'lgan vositachi bo'lishi kerak.
Messenger RNK, qisqartirilgan mRNA, DNKda kodlangan ma'lumotni o'z ichiga olgan va funktsional oqsilni keltirib chiqaradigan aminokislotalar ketmaketligini belgilaydigan oraliq molekula.
Xabarchi RNK atamasi 1961 yilda Fransua Jakob va Jak Monod tomonidan DNKdan ribosomalarga xabar uzatuvchi RNK qismini tavsiflash uchun taklif qilingan.
DNK zanjiridan mRNKni sintez qilish jarayoni transkripsiya deb nomlanadi va prokariotlar va eukariotlar o'rtasida differentsial ravishda sodir bo'ladi.
Gen ekspressioni bir necha omillar bilan boshqariladi va har bir hujayraning ehtiyojlariga bog'liq. Transkripsiya uch bosqichga bo'linadi: boshlash, cho'zish va tugatish.
Do'stlaringiz bilan baham: |
