Mavzu: Kommutatsiya jarayonlari va protokollariga oid iso/ip-rm modeli

Obyektga mo'ljallangan tahlil va loyihalash (object-
oriented analysis and design) ning bosh g'oyasi predmetga oid sohani va 
masalaning mantiqiy yechimini obyektlar (tushunchalar va mohiyatlar) nuqtayi 
nazaridan ko'rib chiqishdan iborat. Obyektga mo'ljallangan tahlil jarayonida 
asosiy diqqat-e'tibor obyektlar (yoki tushunchalar)ning predmetga oid soha 
atamalarida ta'riflash va tavsiflashga qaratiladi. Obyektga mo'ljallangan tahlil 
jarayonida obyektga mo'ljallangan dasturlash tili vositalari bilan joriy qilinadigan 
mantiqiy dasturiy obyektlar aniqlanadi. Bu dasturiy obyektlar atributlar va 
metodlarni 
o'z 
ichiga 
oladi. 
Va, 
nihoyat, konstruksiyalash (construction) yoki obyektga mo'ljallangan dasturlash
 (object-oriented programming) jarayonida ishlab chiqilgan komponentlar va 
sinflarning joriy qilinishi ta'minlanadi. 
Obyektga mo'ljallangan tahlil va loyihalashning ayrim asosiy tamoyillarini 
qisqacha ko'rib chiqamiz. Keyinchalik biz barcha ko'rib chiqilgan atamalarning 
yanada aniqroq ta'rifini va yanada to'liqroq shifr yechimini beramiz. 
—Avval talablar tahlili (requirements analysis) amalga oshiriladi hamda bu 
paytda modellashtirilayotgan tizimda sodir bo'layotgan asosiy jarayonlar va 
ularning pretsedentlar ko'rinishidagi ta'rifi ajratiladi. Pretsedent (precedent) — 
predmetga oid sohada sodir bo'layotgan jarayonlarning matniy tavsifi. 
• 
Ikkinchi qadam. Predmetga oidsohaning obyektga mo'ljallangan tahlili 
(object-oriented domain analysis). Bu qadamning vazifasi jarayon 
ishtirokchilarining faoliyat turlarini aniqlash hamda predmetga oid soha 
elementlarining turli kategoriyalarini aks ettiruvchi konseptual model 
(conceptual model) ni tuzishdan iborat. 
• 
Uchinchi qadam. Bunda kim nima bilan shug'ullanayotganini ko'rib 
chiqamiz. Aynan shu faoliyat obyektga mo'ljallangan loyihalash (object-
oriented design) deb ataladi va bunda asosiy diqqat-e'tibor majburiyatlarni 
taqsimlashga qaratiladi. Majburiyatlarni taqsimlash (responsibility 
assignment) da ilovadagi turli dasturiy obyektlarning vazifa va 
majburiyatlari ajratib ko'rsatiladi. 

---

Obyektga mo'ljallangan tahlil va loyihalashning muhim momenti shundan 
iboratki, bunda dasturiy tizim komponentlari o'rtasida majburiyatlar taqsimotini 
malakali o'tkazish ko'zda tutiladi. Gap shundaki, obyektga mo'ljallangan tahlil va 
loyihalashsiz ish ko'rib bo'lmaydi. Buning ustiga u robastlik, masshtablashish, 
kengayishlik va takroran qo'llash imkoniyatiga hal qiluvchi ta'sir ko'rsatadi. 
Obyektlarning majburiyatlari va o'zaro aloqalari sinflar diagrammasi (design 
class 
diagram) va o'zaro 
aloqalar 
diagrammasi 
(collaboration 
diagram) qo'llangan 
holda 
ifodalanadi. 
 
1.Ob’ektlar 
Ob’kt - mavxum (abstrakt) moxiyat bo’lib, u bizni o’rab turgan xaqiqiy olamning 
tavsiflariga ega. Ob’ktlarni yaratish va ular ustida manipulyatsiya lar olib borish 
- C++tilining qandaydir 
aloxida imtiyozi emas
, balki ob’ktlarning tavsifi va ular 
ustida o’tkaziladigan operattsiyalarni kodli konstruktsiyalarda o’zida 
mujassamlantiradigan dasturlash metodologiyasi (uslubiyoti) ning natijasidir. 
Dasturning xar bir ob’kti, xar qanday xaqiqiy ob’kt kabi, o’z atributlari va o’ziga 
xos xulq-atvori bilan ajralib turadi. Ob’ktlarni turli kategoriyalarga ko’ra 
tasniflash mumkin: masalan, mening «Cassio» raqamli qo’l soatim soatlar 
klassiga mansub. Soatlarning dasturiy realizattsiyasi (ishlatilishi), standart xolat 
sifatida, sizning komp’yuteringizning operattsiya tizimi tarkibiga kiradi. 
2 . Klasslar 
Xar bir klass klasslar tabaqalanishida (iyerarxiyasida) ma’lum o’rinni egallaydi. 
Masalan, barcha soatlar vaqtni o’lchash asboblari klassiga (tabaqalanishda ancha 
yuqori turgan) mansub, soatlar klassining o’zi esa xuddi shu mavzudagi ko’plab 
xosila variattsiyalarini o’z ichiga oladi. SHunday qilib, xar qanday klass 
ob’ktlarning biron-bir kategoriyasini aniqlaydi, xar qanday ob’kt esa biron-bir 
klass ekzemplyari (nusxasi)dir. 
3.Ob’ktli dasturlash 
Ob’ktga mo’ljallangan dasturlash (OMD) - bu dasturchining asosiy diqqatini 
ob’ktlarni ishlatish tafsilotlariga emas, balki ob’ktlar o’rtasidagi aloqalarga 
qaratadigan metodika. Bu ma’ruzada OMD ning asosiy tamoyillari 
(inkapsulyatsiyalash, vorislik, 
polimorfizm
, klasslar va ob’ktlarning yaaratilishi) 
C++Builder tilining vizual ishlov berish integrattsiyalangan muxitida qabul 
qilingan yangi tushuncha va atamalar bilan izoxlanadi va to’ldiriladi. 
SHuningdek, yangi imkoniyatlar (komponentalar, xususiyatlar, voqea-

---

xodisaning qayta ishlagichi) evaziga tilni kengaytirish tavsiflari xamda ANSI 
C++ standartining oxirgi ko’shimchalari (shablonlar, nomlar fazosi, to’g‘ridan-
to’g‘ri va noaniq e’lonlar, dasturni bajarishda turlar identiftikattsiyasi, istisnolar) 
ning tavsiflari keltiriladi.