Mavzu: Kompaniya kapitali tarkibi va uni oshirish yo'llari!!!

tariqasida pul bilan baholanadigan va ta'sischilar tomonidan jamiyat aksiyalari

haqini to'lash uchun kiritiladigan moddiy boylik, mulkiy yoki o'zga huquqlami

to'lashlari mumkin. Jamiyat ta'sis etilayotganda uning aksiyalari pulini to'lash

shakllari jamiyatni tashkil etish to'g'risidagi shartnoma yoki jamiyat ustavida,

qo'shimcha akiyalar va boshqa qimmatli qog'ozlar pulini to’lash ularni

joylashtirish to’g’risidagi qarorda ko’rsatiladi.

Aksiyador ta’sis yig’ilishi belgilangan muddatlarda, ammo jamiyat

ro’yxatdan o’tgandan keyin bir yildan kechikmay aksiyalarning to’liq pulini

to’lashi kerak. Aksiyalarni sotib olish muddati o’tganidan keyin aksiyadorlar

jamiyati ularni o’z ixtiyoriga qarab sotishga haqli. O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi IV–bob, 62–moddasiga

muvofiq, mas’uliyati cheklangan jamiyat deb bir yoki bir necha shaхs

tоmоnidan ta’sis etilgan, ustav fоndi (ustav kapitali) ta’sis hujjatlari bilan

belgilab qo’yilgan miqdоrlardagi ulushlarga bo’lingan jamiyat tan оlinadi.Bunday jamiyat ustav kapitalidagi bo'lingan hissalar miqdori ta'sis hujjatlarida belgilab qo'yiladi. Uning ishtirokchilari majburiyatlar bo’yicha faqat o'z mulki doirasida javob beradi.

2. O'zbekistondagi korxonalar kapitali tuzilishining joriy holati

Ma'suliyati cheklangan jamiyatning ustav kapitali faqat muassislarning

hissalari hisobiga tashkil topadi va uning ko’payishi yoki kamayishi

hammaning roziligi bilan hissa qo’shuvchilarning ko'payishi yoki kamayishi

bilan yuz berishi mumkin.

Jamiyat ishtirokchisi o'z hissasini jamiyat ro’yxatga olingan sanadan

keyin bir yil davomida to’lashi lozim.

Amaldagi qonunchilikka binoan korxona,tashkilot va jamiyatlarda rezerv

kapitali tashkil etiladi. Uning miqdori jamiyat ustav kapitalining 20 foizidan

kam bo'lmasligi kerak. Rezerv kapitali har yili sof foydadan ajratmalar o'tkazish

yo'li bilan jamiyat ustavida belgilangan miqdorga yetguncha tashkil etiladi.

Rezerv kapitali korxona ko'rgan zararini qoplash, imtiyozli aksiyalar uchun

dividend to'lash, aksiyadorlar talabiga ko'ra aksiyalarni qayta sotib olish uchun

ishlatiladi. Shu bilan birgalikda rezerv kapitali hisobvaraqlari uzoq muddatli

aktivlarni qayta baholashda yuzaga keladigan inflyatsion rezervlarga muvofiq

foyda hisobidan tashkil qilinadigan rezerv hisobi uchun mo'ljallangan.

Amaldagi qonunchilikka binoan bepul olingan mol-mulk qiymati foyda

solig'i bazasini oshiradi. Bepul olingan mol-mulk ekspert yo'li bilan yoki

o'tkazma hujjatlar asosida aniqlangan adolatli qiymat bo'yicha hisobda aks

ettiriladi.

Qo’shilgаn kаpitаl - аksiyalаrni nоminаl qiymаtidаn yuqоri bo’lgаn

nаrхlаr bo’yicha birinchi bоr sоtilishidа vujudgа kеlgаn emissiya dаrоmаdi

vа Ustav kаpitаlini shаkllаntirishdаgi kurs fаrqlаrini hisоbgа оlish uchun

mo’ljаllаngаn. Sоtib оlingаn хususiy aksiyalаrni jаmiyat o’z bаlаnsidа ushlаb turishi

yoki ulаrni jаmg’аrmа bоzоridа qаytаdаn sоtishi mumkin. Aksiya egаlаri

qаrоri bilаn ustav kаpitаli sоtib оlingаn хususiy aksiyalаr summasigа

kаmаytirilishi, aksiyalаrning o’zi esа bеkоr qilinishi mumkin. Lеkin,

O’zbekiston Respublikasining "Aksiyadоrlik jаmiyatlаri vа aksiyadоrlаr huquqini

himоya qilish to’g’risidа"gi Qоnunigа muvоfiq bundаy aksiyalаr hisоbdа

bir yildаn оrtiq bo’lgаn muddаtdа ushlаb turilishi mumkin emаs.

Taqsimlanmagan foyda – foydaning jamg’arilayotganini ifodalaydi va

mulkdorlarning qaroriga binoan ustav kapitaliga qo’shilishi mumkin.

Xo’jalik yurituvchi sub’yektning barcha yillar bo’yicha faoliyati va

hisobot davridagi taqsimlanmagan foyda yoki qoplanmagan zarar summasi bir –

biridan farq qiladi.

Foydani taqsimlash to’g’risidagi qarorni xo’jalik yurituvchi

sub’yektning mulkdorlari (aksiyadorlarning umumiy yig’ilishi, MCHJ

ishtirokshilarining yig’ilishi, xususiy korxona egasining qarori) qabul qiladi.

Taqsimlanmagan foyda quyidagilarga ishlatilishi mumkin:

 Ustav kapitalini ko’paytirishga;

 Rezerv kapitalini yaratish va to’ldirishga;

 Aksionerlarga dividend to’lashga;

 Zararlarni qoplashga;

 Mulkdorlarning qarori bo’yicha boshqa maqsadlarga.

Aksiyadorlar o'rtasida taqsimlanishi lozim bo'lgan majburiy to'lovlar va

barcha soliqlar to'langandan keyin korxonada qoladigan foydaning bir qismi

dividend hisoblanadi.

Odatda, dividendlar hisobot yili yakunlari bo'yicha hisoblanadi. Biroq

aksiyadorlik jamiyatlari har chorakda va yarim yilda bir marta, agar bu jamiyat

ustavida taqiqlanmagan bo'lsa, joylashtirilgan aksiyalar bo'yicha dividendlar

to'lash to'g'risida qaror qabul qilishga haqli. Yillik dividendlarni to'lash sanasi

aksiyadorlik jamiyati ustavida yoki aksiyadorlar yig'ilishi qarori bilan

belgilanadi.



Korxona faoliyati bu korxona samaradorligining turlaridan biri bo'lib, natijaning sarflangan moddiy va moliyaviy resurslarga nisbati aks etadi. Ushbu turdagi samaradorlik, birinchi navbatda, ularning tuzilishi bilan barcha turdagi resurslardan oqilona foydalanishga bog'liq. Bu munosabatlar asosan ishlab chiqarishning o'ziga xos xususiyatlari, texnik jihozlar, texnologik rivojlanish darajasi, mehnatni tashkil etish darajasi va intensiv ishlab chiqarishning keng omillariga nisbati bilan belgilanadi. Tuzilishning holatiga tashqi bozor omillari, manbalar bozori, ma'lum bir turdagi talab va taklif, resurs bahosi va boshqalar ta'sir qiladi. Korxona samaradorligining rejalashtirilgan yoki allaqachon olingan darajasini o'lchash jarayoni mezonni aniqlash va tegishli ko'rsatkichlar tizimini shakllantirish bilan bog'liq. korxonalar bir nechta guruhlarga bo'lingan: Umumiy samaradorlik; Mehnatni tashkil etish va undan foydalanish samaradorligini aks ettiruvchi ko'rsatkichlar; Ishlab chiqarish fondlaridan foydalanish va taqsimlanish darajasini tavsiflovchi ko'rsatkichlar; Barcha moliyaviy resurslardan foydalanish samaradorligini aks ettiruvchi ko'rsatkichlar. Korxonaning ishlab chiqarish va xo'jalik faoliyati samaradorligini oshirish bo'yicha harakatlar va choralar majmuasi korxona samaradorligini oshirish yo'llari deb ataladi. Ishlab chiqarish faoliyati samaradorligini oshirishning asosiy usullari - mehnat zichligi ko'rsatkichining pasayishi va o'sishi, shuningdek resurslar va xom ashyolardan oqilona va tejamli foydalanish, kapitalning intensivligi ko'rsatkichining pasayishi va kompaniyaning investitsion faolligini oshirish.

3.Kompaniya kapitalini oshirish yo'llari va xorij tajribasi.

Korxonaning samaradorligini oshirish yo'llari korxonada ilmiy-texnikaviy taraqqiyotni, shu jumladan, muhandislik va texnologiyaning so'nggi yutuqlari asosida ishlab chiqarish vositalarini inqilobiy qayta jihozlashni o'z ichiga oladi. Texnologiyalardagi bunday tub o'zgarishlar, texnik, tashkiliy, ijtimoiy va iqtisodiy omillarning safarbar etilishi mehnat unumdorligini oshirishga yordam beradi. Korxona samaradorligini oshirish yo'llari tejash rejimidan foydalanishni ham o'z ichiga oladi. Yoqilg'i, xom ashyo, materiallar va energiyaga tobora ortib borayotgan talabni qondirish uchun resurslarni tejaydigan omillar hal qiluvchi ahamiyatga ega bo'lishi kerak. Bundan tashqari, korxonaning samaradorligini oshirish usullari tashkilotning asosiy resurslari va mablag'larini yaxshiroq taqsimlash va ulardan foydalanish bo'yicha tadbirlarni o'z ichiga oladi. Korxonaning ishlab chiqarish potentsialidan maksimal darajada foydalanish, ishlab chiqarish ritmini, ishlab chiqarish uskunalarining maksimal yukini kuzatish juda muhimdir. Ushbu chora-tadbirlarning natijasi keraksiz investitsiyalar va investitsiyalarsiz tayyor mahsulotlarning jadal o'sishi bo'ladi. Tashkilot faoliyatining o'sishi uchun muhim o'rinni tashkiliy va iqtisodiy omillar egallaydi. Shuningdek, ijtimoiy infratuzilma va boshqaruvni rivojlantirish zarur. Boshqaruv usullari va shakllarini, rejalashtirish, rag'batlantirish, targ'ib qilish usullarini takomillashtirish kerak. Sotish uchun ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar sifatini oshirish bo'yicha chora-tadbirlar resurslarni sarfini kamaytirish va tashkilotning butun iqtisodiyotini intensivlashtirishda alohida o'rin tutadi. Mahsulot sifati darajasi jiddiy monitoringni talab qiladigan asosiy omil bo'lishi kerak. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish yo'llari - ko'rsatilgan sohalarda ishlab chiqarish samaradorligini oshirish bo'yicha aniq chora-tadbirlar majmui. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirishning asosiy usullari: mehnat zichligini kamaytirish va mehnat unumdorligini oshirish, mahsulotlarning moddiy iste'moli va tabiiy resurslardan oqilona foydalanish, mahsulotlarning kapital sarfini kamaytirish va korxonalarning investitsion faolligini oshirish. Har qanday tijorat korxonasi uchun korxonaning samaradorligini oshirish faqat bitta narsani anglatishi mumkin - foyda oshishi. Ammo bu erda samaradorlikni oshirishning ko'plab usullari mavjud. Ko'pincha ular xarajatlarni kamaytirishning turli usullaridan foydalanadilar: materiallarni eng past narxlarda sotib olishdan tortib, xodimlarning ish haqini kamaytirish va kamaytirishgacha. Ammo har qanday korxona xarajatlarni qisqartirish uchun emas, balki daromad olish uchun yaratiladi. Va bundan tashqari, ishchilarni qisqartirgan holda, biz bugungi kunda qolishimiz mumkin, ammo korxonaning kelajagiga xavf tug'diramiz. Shuning uchun, xarajatlarni boshqarish kerakligini anglab, zamonaviy bozor sharoitida korxona samaradorligini oshirishning bunday usuli juda sekin va xavfli deb o'ylayman.

Ikkinchi o'rinda modernizatsiya qilishning turli xil variantlari mavjud: zamonaviy dasturlarni joriy etishdan boshlab ishlab chiqarish uskunalarini yangisiga va samaralisiga almashtirishgacha. Har xil korporativ boshqaruv tizimlarini joriy etish, ya'ni. korxonaning biznes-jarayonlarining bir qismini avtomatlashtirish yoki xodimlar bilan aloqa darajasini oshirishga imkon beradigan dasturiy ta'minot. Bular qatoriga elektron hujjat aylanishiga oid dasturlar, CRM va ERP-tizimlari va boshqalar kiradi, shu jumladan korporativ veb-portallar. Avtomatlashtirishdan foydalanish uzoq vaqtdan beri o'zini korxona samaradorligini oshirishning eng yaxshi usuli sifatida shakllantirgan. Rivojlanayotgan korxona uchun uskunalarni almashtirish muammosiz amalga oshirilishi kerak, ammo bu eng qimmat usuldir, chunki modernizatsiya odatda katta sarmoyalarni talab qiladi va yangi uskunalarning to'lov muddati odatda bir necha yilni tashkil etadi. Shuning uchun, modernizatsiya orqali samarani oshirish mumkin, ammo agar siz cheklovni to'g'ri aniqlay olsangiz, ya'ni. Korxonangizdagi butilka. Boshqa mashhur usul bu so'nggi yillarda ishlab chiqilgan va yaxshi tashkil etilgan boshqaruv tizimlaridan foydalanish. O'zlarining noyob tizimini sinab ko'rish va xatolarni ishlab chiqish emas, balki boshqa korxonalar tomonidan yaratilgan tizimlarni qo'llash. Eng mashhurlari: Sifatni boshqarish tizimi (SMS). Yog'och ishlab chiqarish, tizimni cheklash nazariyasi (TOS), TPS va 6 sigma. Men nafaqat ushbu vazifaning murakkabligini, balki ushbu boshqaruv tizimlaridan foydalanishga asoslangan o'zgarishlarning samaradorligini ham ta'kidlashni istardim. Yuqori menejmentning ular tomonidan yaratilgan boshqaruv tizimini tanqidiy baholash qobiliyati va hatto uni o'zgartirishga qaror qilish, rahbarning yuqori professionalligi belgisidir. Ko'pincha boshqaruv tizimi korxonaning yangi egasi kelishi yoki top menejerlar jamoasining o'zgarishi bilan o'zgaradi. Korxona egalari eski menejerlar jamoasining kompaniya daromadlarini ko'paytirishini kutmay, jamoani o'zgartirishga majbur bo'lishadi. Kompaniya birin-ketin o'zgarishlarni amalga oshirganda, teskari holatlar mavjud, ammo bu korxona samaradorligini oshirishga yordam bermaydi, bu, qoida tariqasida, top-menejmentning o'zgarishiga olib keladi. Boshqa yo'l bor, u hatto eng ommabop, ammo men uni umuman tanlamadim, chunki u biron bir tarzda yoki boshqa yo'l bilan yuqorida aytilganlardan birini ishlatadi. Ushbu ibora eng yaxshi tarzda "biror narsa qilish kerak" iborasi bilan tasvirlangan. Odatda, direktor o'zining birinchi o'rinbosarlarini chaqirib, korxona samaradorligini oshirish mavzusida "aql bo'roni" tashkil qiladi. Ko'pincha, bu korxonaning tashkiliy tuzilmasini o'zgartirishga olib keladi. Bo'limlar va xizmatlarni birlashtirish va ajratish, ularning yangi rahbariga qayta tayinlash va shunga o'xshash boshqa tadbirlar. Ushbu o'zgartirishlarning asosiy maqsadi qarorlarni qabul qilish jarayonlarini tezlashtirish va biznes-jarayonlar uchun javobgarlikni taqsimlashdir. Hammasi yuqorida aytib o'tilganidek, xodimlarni qisqartirish yoki uskunalar va dasturiy ta'minotni yangilash bo'yicha takliflar bilan yakunlanadi. Ammo agar ushbu usullar allaqachon ishlatilgan bo'lsa yoki darhol samarasiz bo'lib tuyulsa, unda boshqaruv tizimlaridan birini qo'llash hayotiy chiziqqa aylanadi. Korxonaning samaradorligini oshirishda muhim omil - bu ilmiy-texnik taraqqiyot. Zamonaviy sharoitda inqilobiy, sifatli o'zgarishlar, tubdan yangi texnologiyalarga, keyingi avlodlar texnologiyasiga o'tish, fan va texnikaning so'nggi yutuqlariga asoslangan iqtisodiyotning barcha sohalarini tubdan qayta jihozlash zarur. Muhandislik va texnologiyadagi tub o'zgarishlar, nafaqat texnik, balki tashkiliy, iqtisodiy va ijtimoiy omillarni jalb qilish mehnat unumdorligini sezilarli darajada oshirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi. Eng yangi texnika va texnologiyalarni joriy etishni ta'minlash, ishlab chiqarishda mehnatni ilmiy tashkil etishning ilg'or shakllaridan keng foydalanish, uning ratsionini yaxshilash, ishlab chiqarish madaniyatining o'sishiga erishish, tartib va \u200b\u200bintizomni mustahkamlash zarur. Korxonalarning ishlab chiqarish samaradorligini oshirish va oshirishning muhim omillaridan biri tejash rejimi hisoblanadi. Resurslarni tejash yoqilg'i, energiya, xom ashyo va materiallarga bo'lgan o'sib borayotgan talabni qondirishning hal qiluvchi manbai bo'lishi kerak. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish asosiy vositalardan samarali foydalanishga bog'liq. Yaratilgan ishlab chiqarish potentsialidan yanada intensiv foydalanish, ishlab chiqarish ritmiga erishish, uskunaning yukini maksimal darajada oshirish, uning smenali ishini sezilarli darajada oshirish va shu asosda ishlab chiqarish maydonining har bir kvadrat metridan har bir asbob-uskunadan ishlab chiqarishni ko'paytirish kerak. Ishlab chiqarish quvvatlaridan intensiv foydalanishni tashkil etishning natijasi qo'shimcha kapital qo'yilmalarsiz mahsulotlarning o'sish sur'atlarining tezlashishi hisoblanadi. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda tashkiliy va iqtisodiy omillar muhim o'rin tutadi. Ularning roli, ayniqsa iqtisodiy munosabatlarning murakkablashishi bilan ijtimoiy ishlab chiqarish ko'lamining o'sishi bilan ortib bormoqda. Ishlab chiqarish samaradorligi darajasiga sezilarli ta'sir ko'rsatadigan sanoat ijtimoiy infratuzilmasi keyingi rivojlanish va takomillashtirishni talab qiladi. Bu boshqarish, rejalashtirish, butun iqtisodiy mexanizmni iqtisodiy rag'batlantirishning shakllari va usullarini takomillashtirish. Xuddi shu omillar guruhida iqtisodiy hisobga olish va moddiy rag'batlantirish, moddiy javobgarlik va boshqa o'zini o'zi qo'llab-quvvatlaydigan iqtisodiy rag'batlantirishning xilma-xilligi keng qo'llaniladi. Korxona iqtisodiyotini jadallashtirish, resurslarning o'ziga xos iste'molini kamaytirishda mahsulotlar sifatini yaxshilash alohida o'rin tutadi. Bu vazifa doimiy e'tibor va nazorat mavzusi bo'lishi kerak, har bir mehnat jamoasi faoliyatini baholashning asosiy omili

Xulosa

Biz yaxshi bilamizki korxona, tashkilot va firmalarni

moliyaviy mablag'lar bilan ta'minlash manbai bo'lib quyidagilar hisoblanadi:

• O’z mablag'lar manbai;

• Qarz mablag’lari.

Sobiq ittifoq davrida esa bu mablag'lar manbaiga byudjetdan ajratmalar

ham kirgan. Lekin bozor iqtisodiyotiga o'tganimizdan keyin bu mablag'lar

manbai bekor qilingan. Chunki bu manbaning yo'q qilinishi Respublikamizdagi

boqimandalik tizimini tugatishni ta’minladi. Endilikda esa yuqorida sanab o'tgilganlar korxonalarni mablag'lar bilan

ta'minlash manbai bo'lib kelmoqda. Korxona, tashkilot yoki firma ochilish

davrida o'z mablag'larini belgilab olishi lozim.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida har bir korxona o'z moliyaviy ehtiyojlarini

o'zi mustaqil qondirishi mumkin. Resurslarni ta'minlash manbai bo’lib, uning

foydasi, qimmatbaho qog'ozlarini sotishdan kelgan tushum, aksionerlarning pay

va boshqa to'lovlari, yuridik va jismoniy shaxslarning pay va boshqa to'lovlari

hamda qonundan tashqari bo'lmagan holda kirim qilingan mablag'lar kiradi.

Bunday asosda kiritilgan mablag'lar korxona tashkilotlar uchun xususiy kapital

deb qaraladi. Xususiy kapital hisobi bozor iqtisodiyoti sharoitida muhim

ahamiyatga ega bo'lib, u korxonaning o'z qudrat darajasini qay darajada

ekanligini bildiradi.

Hususiy kapital qiymatini ko'paytirishning eng asosiy omili bo'lib

korxonaning hisobot yilida olgan sof foydasi hisoblanadi. Faoliyat ko'rsatuvchi

tashkilotlar shu omil hisobiga o'z jamg'armalarini oshirishlari eng optimal

variant deb qaraladi. Sababi, bu omilning o'zgarishi faqatgina korxonaning

o'ziga bog'liq bo'lib, uning har tomonlama to'liq imkoniyatlarini ishga solib

faoliyatini boshlashini taqozo etadi. Bundan tashqari boshqa ko'rsatkichlaming

o'zgarishi ham ushbu omil bilan bevosita bog'liq bo’ladi. Mazkur vazifalarni hal

etishda korxona va tashkilotlar «Mahsulot ishlab chiqarish va sotish xarajatlari

hamda moliyaviy natijalarni aniqlash tartibi to'g'risidagi Nizom»ni chuqur

bilishlari lozim.

Yuqоridаgi хulоsаlаrdаn kеlib chiqqаn hоldа quyidаgilаrni tаklif qilаmаn:

- Korxona va tashkilotlarda ustav, qo’shilgan va rezerv kapitali hisobini

xalqaro andozalar asosida olib borish;

- Korxonalarda moliyaviy hisobot xalqaro standartlarining kapital

konsepsiyasini qo’llash;

- Korxona va tashkilotlar o’zlarining sof foydasi o’sishini ta’minlash.

Korxona va tashkilotlarda “Hususiy kapital” to’g’risidagi 5-shakl

Moliyaviy hisobotni tayyorlash va taqdim etishda dasturiy ta’minotlardan

foydalanish.