Mavzu: Kompyuterlarning dasturiy ta’minoti. - 1. Dasturiy ta’minot tasnifi
Quyi pog`onada kiritish-chiqarish amallarini bajarilishini ta’minlovchi bazaviy tizim (BIOS). Ularning kodlari kompyuter mikrosxemasida qat’iy ravishda yozib qo`yilgan bo’lib, ular doimiy ravishda saqlanadilar. Kompyuterga kuchlanish berilgach, ushbu dasturlar kompyuter qurilmalarini tekshirib oladilar va klaviatura hamda monitor qurilmalari ishini muvofiqlashtirib turadilar. Klaviaturada qaysi klavisha bosilsa, unga mos belgi monitor ekranida tasvirlanishi ta’minlanadi. Foydalanuvchi ushbu dasturlar bilan o’zaro munosabatda bo’lishi deyarli cheklangan. Faqat kompyuter ishining dastlabki soniyalarida foydalanuvchi ularni kuzatishi mumkin. - Quyi pog`onada kiritish-chiqarish amallarini bajarilishini ta’minlovchi bazaviy tizim (BIOS). Ularning kodlari kompyuter mikrosxemasida qat’iy ravishda yozib qo`yilgan bo’lib, ular doimiy ravishda saqlanadilar. Kompyuterga kuchlanish berilgach, ushbu dasturlar kompyuter qurilmalarini tekshirib oladilar va klaviatura hamda monitor qurilmalari ishini muvofiqlashtirib turadilar. Klaviaturada qaysi klavisha bosilsa, unga mos belgi monitor ekranida tasvirlanishi ta’minlanadi. Foydalanuvchi ushbu dasturlar bilan o’zaro munosabatda bo’lishi deyarli cheklangan. Faqat kompyuter ishining dastlabki soniyalarida foydalanuvchi ularni kuzatishi mumkin.
- Kiritish-chiqarishning bazaviy tizimi
Тizimli dasturlar kompyuterning barcha qurilmalari bilan ishlashni ta’minlaydilar. Odatda tizimli dasturlar kompyuterga biror yangi qurilma ulanib, o’rnatilganida, drayver dasturi ko’rinishida, operatsion tizim ishini sozlashda va u bilan ishlashlarida faol bo’ladilar. - Тizimli dasturlar kompyuterning barcha qurilmalari bilan ishlashni ta’minlaydilar. Odatda tizimli dasturlar kompyuterga biror yangi qurilma ulanib, o’rnatilganida, drayver dasturi ko’rinishida, operatsion tizim ishini sozlashda va u bilan ishlashlarida faol bo’ladilar.
- Тizimli dasturlar amaliy dasturlar bilan birgalikda kompyuter resurslarini – protsessorni, xotirani, kiritish-chiqarish qurilmalarini boshqarishda ishlatiladilar.
- O’n minglab tizimli dasturlar ichida alohida o’rinni operatsion tizimlar egallaydilar. Ular bevosita kompyuter resurslaridan unumli foydalanishni ta’minlab beradi.
- MS DOS (inglizcha MicroSoft Disk Operating System – Microsoft ning diskli operatsion tizimi) – diskli operatsion tizim. Uning tarkibiga turli xil buyruqlarni bajarish imkonini beruvchi dasturlar kiradi. Buyruqlarning tezkorlik bilan bajarilishi uchun ularga mos dasturlar doimo operativ xotirada saqlanishi talab etiladi. Lekin operativ xotira sig`imi cheklangan. Shuning uchun ayrim buyruqlar (juda ham kichik dasturlar orqali bajariladigan) operativ xotirada buyruq protsessori tarkibidan o’rin olib, rezident ravishda saqlanadilar.
- • BIOS (Basic Input-Output System) kompyuterning doimiy xotirasida joylashgan. Uning vazifasi kiritish - chiqarish bilan bog’liq bo’lgan operatsion tizimning eng sodda va universal xizmatlarini bajarishdan iborat. Bu tizim kompyuter yoqilganda, uning xotirasi va qurilmalarini ishlashini tekshiruvchi testni ham o’z ichida saqlaydi. Bundan tashqari, unda OТ yuklovchisini chaqiruvchi dastur joylashadi.
- • OТ yuklovchisi juda qisqa dastur bo’lib, u MS DOS li disketaning birinchi sektorida joylashadi va uning vazifasi MS DOS ni qolgan 2 modulini o’qishdan iborat.
- • IO.SYS va MSDOS.SYS diskli fayllar. Ularni OТ yuklovchisi xotiraga ko’chiradi va kompyuter xotirasida doimo saqlaydi.
- IO.SYS (INPUT-OUTPUT) BIOSning xotiradagi davomi hisoblanadi.
- MSDOS.SYS DOS ning yuqori darajadagi vazifalarini bajaradi.
- • MS DOS ning buyruq protsessori foydalanuvchi kiritgan buyruqlarni qayta ishlaydi.
- MS DOS OТ quyidagi qismlardan tashkil topadi:
Buyruq protsessori OТ yuklanayotgan diskning COMMAND.COM faylida joylashadi. Тizimning ichki buyruqlarini, ya’ni, type, dir, copy kabilarni buyruq protsessori o’zi bajaradi. Qolgan tashqi buyruqlarni bajarish uchun mos dasturni qidiradi, uni xotiraga ko’chirib, boshqarishni unga uzatadi. - Buyruq protsessori OТ yuklanayotgan diskning COMMAND.COM faylida joylashadi. Тizimning ichki buyruqlarini, ya’ni, type, dir, copy kabilarni buyruq protsessori o’zi bajaradi. Qolgan tashqi buyruqlarni bajarish uchun mos dasturni qidiradi, uni xotiraga ko’chirib, boshqarishni unga uzatadi.
- MS DOS ning tashqi buyruqlari - OТ bilan birgalikda yuklanadigan alohida fayllardan iborat bo’lgan dasturlardir, masalan, format.
- qurilmalar drayverlari MS DOS ning kiritish - chiqarish tizimini to’ldiruvchi va yangi qurilmalarning ishini ta’minlovchi maxsus dasturlardir.
- CONFIG.SYS - tizim konfiguratsiyasi parametrlarini saqlovchi fayl.
- Foydalanuvchi muloqotini ta’minlash;
- Ma’lumotlarni kiritish-chiqarish va ularni boshqarish;
- Qayta ishlash jarayonini rejalashtirish va tashkil etish;
- Resurslarni taqsimlash (operativ xotira, kesh xotira, protsessor, tashqi qurilmalarni);
- Dasturlarni bajarish uchun ularni ishga tushirish;
- Хizmat ko’rsatish bo’yicha turli operatsiyalarni bajarish;
- Тurli xil ichki qurilmalararo ma’lumotlarni uzatish;
- Periferiya qurilmalari ishini dasturiy qo’llab-quvvatilash.
- Operatsion tizim vazifalariga quyidagilar kiradi:
Тizimli dasturlar sirasiga shuningdek turli xizmatchi dasturlar – utilitalar (lotincha utilitas — foyda) kiradilar. Ular operatsion tizim imkoniyatlarini kengaytiradilar yoki to’ldiradilar yoki ayrim muhim vazifalarni mustaqil bajaradilar. Bunday xizmatchi dasturlarga: - Тizimli dasturlar sirasiga shuningdek turli xizmatchi dasturlar – utilitalar (lotincha utilitas — foyda) kiradilar. Ular operatsion tizim imkoniyatlarini kengaytiradilar yoki to’ldiradilar yoki ayrim muhim vazifalarni mustaqil bajaradilar. Bunday xizmatchi dasturlarga:
- Kompyuter qurilmalari ishini nazorat, testlash, diagnostika qilish dasturlari;
- Drayver-dasturlar;
- Arxivator dasturlari;
- Antivirus dasturlari;
- Disk sohasini optimal boshqarish dasturlari;
- Тashqi xotirada saqlanayotgan ma’lumotlarni tiklash, himoyalash va disklarni formatlash dasturlari;
- Kompyuterlar o’rtasida axborotlarni ayirboshlash imkonini beruvchi kommunikatsiya dasturlari;
- Operativ xotiradan samarali foydalanish imkonini beruvchi xotirani boshqarish dasturlari;
- CD-R/RW, DVD-R/RW va boshqa shu kabi tashki xotira vositalariga axborotni yozish dasturlari va boshqa shu kabi dasturlar kiradilar.
- Utilitalarning bir qismi operatsion tizim tarkibiga kiritilgan, boshqalari esa mustaqil ravishda foydalanuvchi tomonidan yuklanib, bajariladilar.
Ҳозирги вақтда барча тоифадаги дастурларнинг Интернет тармоғида on-line режимида ишлайдиган web ва мобил версиялари ишлаб чиқилиб бевосита фойдаланувчилар томонидан кенг қўлланилмоқда. - Масалан, Microsoft office пакетини компьютерда фойдаланамиз. Ҳозирда Интернетда ҳам компьютер ҳам мобил версиялари ҳам мавжуд.
- Fine Reader компьютерда ишлатилади унинг интернетда ҳам мобилда версиялари ишлатилади - https://finereaderonline.com/ru-ru.
- https://app.diagrams.net/
- https://about.google/intl/ru/products/?tab=wh
- Архиватор – онлайн ва мобил архиватор.
- Антивирус дастури - онлайн ва мобил версиялари.
- Биз ушбу ривожланишдан нимани кўришимиз мумкин.
Onlayn diagramma chizish Ko’pgina operatsion tizimlar uchun buyruqlarni aniq va xatosiz kiritish, ba’zi qo’shimcha ma’lumotlarni ham buyruq bilan birga kiritilishi talab etiladi. Biroq foydalanuvchilar uchun har bir buyruq sintaksisi va semantikasini tushunib, eslab qolish mushkul. Shuning uchun operatsion tizim asosida ishlaydigan, foydalanuvchilarga qulay bo’lgan muloqot qilish dasturlari yaratilgan. Bunday dasturlar dasturiy qobiq deyiladi. Bugungi kunda NORTON COMMANDER, VOLKOV COMMANDER, WINDOWS COMMANDER, TOTAL COMMANDER dasturiy qobiqlarini ko’plab foydalanuvchilar ishlatib kelmoqdalar. - Ko’pgina operatsion tizimlar uchun buyruqlarni aniq va xatosiz kiritish, ba’zi qo’shimcha ma’lumotlarni ham buyruq bilan birga kiritilishi talab etiladi. Biroq foydalanuvchilar uchun har bir buyruq sintaksisi va semantikasini tushunib, eslab qolish mushkul. Shuning uchun operatsion tizim asosida ishlaydigan, foydalanuvchilarga qulay bo’lgan muloqot qilish dasturlari yaratilgan. Bunday dasturlar dasturiy qobiq deyiladi. Bugungi kunda NORTON COMMANDER, VOLKOV COMMANDER, WINDOWS COMMANDER, TOTAL COMMANDER dasturiy qobiqlarini ko’plab foydalanuvchilar ishlatib kelmoqdalar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
