Mavzu; korrupsiya shakllarining genezisi va uning evolutsiyasi. Korrupsiya shakllari va sabablari jahon tajribasida korrupsiyaga qarshi kurash mehanizmi

Korrupsiyaga oid qisqacha statistikalar

• O‘zbekiston korrupsiyaga qarshi kurashda uzoq muddatli ijobiy dinamikani namoyish etuvchi 16 ta davlat qatoriga kiradi.
• Transparency International xalqaro tashkilotining korrupsiyani idrok etish indeksi bo‘yicha, 2010 yildan beri O‘zbekiston har yili o‘z mavqeyini yaxshilab kelmoqda. 2019 yilda O‘zbekiston 25 ball bilan 180 davlat ichida 153-o‘rinni egallagan, 2010 yilda esa u 16 ball bilan 172-o‘rinda turgan edi.

• Transparency International xalqaro korrupsiyaga qarshi barometrining 2016 yildagi ma’lumotlariga ko‘ra, O‘zbekistondagi respondentlarning atigi 18 foizi pora bergani haqida xabar bergan va ularning atigi 23 foizi korrupsiyani mamlakatdagi uchta eng jiddiy muammolardan biri sifatida qayd etgan. Aholi so‘rovlariga ko‘ra, eng korrupsiyalashgan soha vakillari – yo‘l-patrul xodimlari (respondentlarning 17 foizi ularga pora berganligini tan olgan), ta’lim va tibbiyot xodimlari (respondentlarning 16 foizi buni tan olgan). Respondentlarning korrupsiya to‘g‘risida xabar berishiga nima to‘sqinlik qiladi degan savolga, 39% ular bu savolga javobni bilmasliklarini aytishgan va ikkinchi eng keng tarqalgan javob “Salbiy oqibatlardan qo‘rqish tufayli” bo‘lgan (17%).

• Jahon banki korxonalar o‘rtasida o‘tkazgan so‘rovida firmalarga oltita turli bitimlar, jumladan soliqlarni to‘lash, ruxsatnomalar yoki lisenziyalar olish va davlat xizmatlariga ulanish bo‘yicha pora berish taklif qilingan vaziyatni baholashga urinadi. Ushbu tadqiqot natijalariga ko‘ra, O‘zbekistondagi vaziyat dunyo va Yevropa va Markaziy Osiyo mintaqasidagi o‘rtacha ko‘rsatkichlarga qaraganda yaxshiroq. Masalan, O‘zbekistonda so‘rovda qatnashgan barcha firmalarning atigi 6 foizi o‘z amaliyotida pora talab qilinishi bilan duch kelganligini ta’kidlagan, dunyoda bu ko‘rsatkich 17 foizni, Yevropa va Markaziy Osiyo mintaqasida esa 11 foizni tashkil etadi.

O‘zbekistondagi korrupsiya xavfi bo‘lgan sohalar

• Davlat xizmatlarini ko‘rsatish. Boshqa rivojlanayotgan mamlakatlarda bo‘lgani kabi, O‘zbekistonda ham davlat har doim ham aholiga zaruriy xizmatlarni, shu jumladan tibbiy va ta’lim xizmatlarini yetarli darajada sifatli taqdim eta olmaydi. Shu munosabat bilan, shifoxonalarda, eng yaxshi maktablarda, institutlarda va hokazolarda cheklangan joylar uchun odamlar o‘rtasida raqobat mavjud bo‘lib, bu muassasalarda korrupsiya paydo bo‘ladi.
• Tibbiy va ta’lim xizmatlaridan tashqari, O‘zbekistonda davlat xizmatlarini taqdim etishning boshqa ko‘plab sohalarida ularning aholining mavjud ehtiyojlariga mos kelmasligi kuzatilmoqda. Xususan, bu suv, gaz, isitish, sug‘orish tizimlari, asfalt yo‘llar, ko‘priklar, parklar va o‘yin maydonchalari qurilishiga tegishli. Bu ushbu tuzilmalardagi korrupsiya darajasi boshqalarga qaraganda yuqori ekanligini ko‘rsatishi mumkin, chunki davlat mablag‘lari boshqa maqsadlarda ishlatilgan bo‘lishi mumkin yoki bunday xizmatlarning cheklanganligi sababli birinchi bo‘lib pora berganlarga xizmat ko‘rsatilish holatlarini jadallashtirishi mumkin.