Mavzu: Korxonalarning ishlab chiqarish faoliyatini ifodalovchi ko’rsatkichlarni tahlil qilish usullari
Download 246.5 Kb. Pdf ko'rish
|
Mavzu Korxonalarning ishlab chiqarish faoliyatini ifodalovchi k
|
3. Korxonalarnining moliyaviy-iqtisodiy samaradorligini oshirish yo'llari va omillari. Moliyaviy-iqtisodiy omillar mablag‘, xom-ashyo, materiallar bilan ta’minlanganlikni, qo‘shimcha mablag‘larni jalb qilish imkoniyatlari darajasini aniqlaydi. Innovatsion faoliyatning moliyaviy-iqtisodiy omillarini tadqiq qilish, eng avvalo, korxonaning innovatsion rivojida moliyaviy imkoniyatlarini tadqiq qilish imkoniyatini, kornonaning hozirgi va kelajakdagi moliyaviy holatida innovatsion strategiya rivojlanishining yo‘nalishini oldindan ishlab chiqish imkoniyatini beradi. Sanoat-texnologik omillar korxona ishlab chiqarish resurslari va texnologiyalarining samarali va to‘liq foydalanishini aniqlab beradi. Ilmiy-texnik omillarga ITTKI o‘tkazilishi, intellektual mulkning mavjudligini qamrab oladi. Tashkiliy-boshqaruv omillar tahlili innovatsion infratuzilmaning rivojlanish darajasini, samarali innovatsion menejmentni, innovatsiyalarni amalga oshirishda marketing strategiyasini, innovatsiyalarni moliyalashtirishni tashkillashtirishni, innovatsion faoliyat vazifalariga tashkiliy tuzilmaning mos kelishini aniqlashga yordam beradi. Bizning fikrimizga ko‘ra, innovatsion faoliyatga ta’sir o‘tkazuvchi omillarni boshqaruv darajasiga ko‘ra ham tasniflash lozim. Boshqaruv darajasiga ko‘ra korxona innovatsion faoliyatiga ta’sir etuvchi omillarni tasniflashda korxonani bevosita yoki bilvosita ta’sir o‘tkazuvchi omillarini, shu bilan birgalikda o‘zining innovatsion faoliyati darajasini va korxona ta’sir o‘tkaza olmaydigan omillarni o‘zgartirishini ta’kidlash mumkin. Yuqoridagilardan kelib chiqib, boshqaruv darajasiga ko‘ra innovatsion faoliyat omillari tasniflanishi korxona innovatsion faoliyati darajasini kengaytirish va baholash maslalarini ko‘rib chiqishda eng muhim hisoblanadi. Innovatsion faoliyatga ta’sir o‘tkazuvchi omillar boshqaruv darajasiga ko‘ra quyidagicha tasniflash mumkin (1-rasm): Boshqarilmaydigan omillar (yoki berilgan) - bular, korxona innovatsion faoliyatiga, boshqaruv qarorlarini qabul qilinishiga ta’sir o‘tkazmaydigan omillar. Bilvosita boshqariladigan omillar - bular, korxona innovatsion faoliyatiga ta’siri natijalari boshqaruv qarorlarining qanday qabul qilinishi, tashqi omillar ta’siri bilan bog‘liq. Korxona innovatsion faoliyati rivojlanishiga bilvosita boshqariladigan omillarning ta’siri innovatsion loyihalarga ta’sir o‘tkazuvchi moliya institutlarining qabul qiladigan boshqaruv qarorlarini, innovatsiyalar sohasida davlat siyosatining innovatsiyalarni targ‘ib etishda manfaatdorlar sanoat tizimlari bilan bog‘liq (bank sohasi, davlat investorlar va boshq.). Korxona faoliyati iqtisodiy va moliyaviy samaradorligini oshirish yo’llari ilmiy va texnologik taraqqiyotni joriy qilishni, shu jumladan texnologiya va texnologiyalarning so'nggi ilmiy yutuqlari asosida ishlab chiqarish fondlarini inqilobiy qayta jihozlashni o'z ichiga oladi. Texnik, tashkiliy, ijtimoiy va iqtisodiy omillarni jalb qilish, texnik, tashkiliy, ijtimoiy va iqtisodiy omillarni jalb qilish mehnat unumdorligini oshirishni sezilarli darajada oshiradi. Korxona faoliyati iqtisodiy samaradorliginisamaradorligini oshirish – korxona rahbariyatining doimiy vazifasidir. Bu vazifani yechish amaliyotda quyidagi omillar bilan bog’liq bo’ladi: - bozor talablariga javob beruvchi yuqori sifatli mahsulot ishlab chiqarishda eng kam xarajatlar bilan ishlab chiqarishning maksimal hajmini ta‘minlovchi, optimal ishlab chiqarish jarayonini tanlash; - iste‘molchilar talabini qondirishga yo’naltirilgan mahsulotni sotish va yuqori daromad (foyda) olish; - aylanma vositalarni tejash imkoniyatini yaratuvchi optimal ishlab chiqarish zahiralarini yaratish. Xo’jalik samaradorligini oshirish omillarining yuqorida sanab o’tilgan har biri, faoliyat yuritishning turli shakl va ko’rinishlari yordamida, ishlab chiqarish samaradorligi asosida yotuvchi xarajatlar va resurslarning o’zaro aloqasini inobatga olgan holda amalga oshiriladi. Xo’jalik samaradorligini baholash, korxonada foyda - laniladigan resurs turlari bo’yicha amalga oshirilishi va miqdor jihatidan o’lchanishi mumkin. Masalan, ishchi kuchidan foydalanish samaradorligini mehnat unumdorligi va mahsulotning mehnat sig’imi ko’rsatkichlari yordamida baholash mumkin. Mahsulotning mehnat sig’imi mehnat unumdorligiga teskari kattalik bo’lib, sarflangan mehnat miqdorining ishlab chiqarilgan mahsulot hajmiga nisbati sifatida aniqlanadi. Mehnat qurollari (asosiy fondlar) dan foydalanish samaradorligi mahsulotning fond sig’imi va fond qaytimi ko’rsatkichlari yordamida aniqlanadi. Bunda fond qaytimi korxona asosiy fondlarining bir birligiga to’g’ri keluvchi ishlab chiqarilgan mahsulotni anglatsa, fond sig’imi esa fond qaytimiga teskari kattalik bo’lib, yangi asosiy fondlarni tashkil qilish uchun zarur bo’lgan kapital qo’yilmalarni aniqlash vazifasini bajaradi. Fond qaytimi qanchalik yuqori va fond sig’imi qanchalik past bo’lsa, ishlab chiqarish va mehnat qurollaridan foydalanish samaradorligi shunchalik yuqori bo’ladi va aksincha. Mashina va uskunalardan unumli foydalanish, ishlab chiqarish texnologiyalarini takomillashtirish hamda xodimlar malakasini oshirish, fond qaytimini ko’paytirishning muhim zahirasi hisoblanadi. Mehnat qurollaridan foydalanish samaradorligi, mahsulotlarning material sig’imi yordamida sarflangan xom ashyo, material, yoqilg’i, energiya va mehnat predmetlarining umumiy qiymatini ishlab chiqarilgan mahsulot hajmiga nisbati orqali aniqlanadi. Mahsulotning material sig’imi qanchalik past bo’lsa, ishlab chiqarish samaradorligi shunchalik yuqori bo’ladi. Biroq mahsulot material sig’imini kamaytirish, uning sifatini pasaytirish yoki texnologiya meyor va qoidalarini buzish hisobiga amalga oshirilmasligi lozim. Material sig’imining bu tarzda kamaytirilishi iqtisodiy jinoyat hisoblanadi va qonunga asosan jazoga tortiladi. Bozor sharoitlarida korxona xo’jalik faoliyati samaradorligining umumlashtiruvchi yoki mezon ko’rsatkichi sifatida rentabellik yoki kapitalning daromadliligini qabul qilish mumkin. Nisbatning kattalashishi mehnat, moliya, texnologiya va moddiy resurslaridan unumliroq foydalanishni anglatadi. Chunki aynan ular ishlab chiqarish hajmi va xarajatlari, mahsulot bahosiga ta‘sir o’tkazadi. Xo’jalik faoliyati minimal xarajatlar bilan yuqori sifatli mahsulot ishlab chiqarish yo’lga qo’yilgan joylarda samaraliroq bo’ladi. Korxona faoliyati iqtisodiy samaradorligini oshirish, xo’jalik yuritishning bozor tizimi hamda har qanday davrning muhim talabidir. Samaradorlik istalgan korxonaning iqtisodiy barqarorligi va faoliyat yuritish qobiliyatini aks ettiradi. Har qanday ishda, jumladan, korxonalar faoliyatida samaradorlikning, ijobiy natijalarning mavjud bo’lmasligini, obrazli qilib aytganda, ovoragarchilik, vaqt, kuch va resurslarni yo’qotish bilan izohlash mumkin. Fan-texnika taraqqiyoti korxonalarning ishlab chiqarish faoliyati samaradorligini oshirishda muhim omil bo’lib kelgan va hozirda ham o’z ahamiyatini yo’qotmagan. Mazkur omildan quyidagi yo’llar bilan foydalanish mumkin: - ishlab chiqarish va mehnatni mexanizatsiyalashtirish, avtomatlashtirish hamda majmua ravishdagi mexanizatsiyalashtirish; - asosiy texnologik jarayonlarni robotlashtirish; - progressiv, mehnat hamda resurslarni tejashga yo’naltirilgan texnologik jarayonlarni amaliyotga kiritish va ulardan keng foydalanish; - xom ashyo va materiallar (mehnat predmetlari) zamonaviy turlarini yaratish va ulardan foydalanish; - ishlab chiqarishni tashkil qilish, rejalashtirish va boshqarish jarayonlarida zamonaviy axborot texnologiyalaridan, hisoblash texnikasidan foydalanish; - ishlab chiqarish va mehnatni ilmiy tashkil qilish. Amaliyotda fan-texnika taraqqiyotining, jumladan, uning tarkibiy qismlarining ahamiyati va rolini inkor qiluvchi yoki tushunmovchi korxonani topish amrimahol. Biroq ushbu omilni amalga oshirish uchun faqatgina xohish va istaklarning o’zigina etarli emas. Buning uchun birinchidan, fan-texnika taraqqiyotining ayni paytda zarur bo’lgan yo’nalishlarini izlash va aniqlash, ikkinchidan, pul mablag’larini va boshqa zarur bo’lgan resurslar (investitsiyalar) izlab topish, uchinchidan, zamonaviy ilmiytexnikaviy ishlamalarga ixtisoslashgan ilmiy-tadqiqot institutlari, konstruktorlik, texnologik va boshqa ilmiy muassasalar bilan kerakli aloqalarni “bog’lash”, to’rtinchidan, o’z ilmiy-texnikaviy maqsadlarining samaraliligini hisoblab chiqish talab qilinadi. Fan-texnika taraqqiyoti so’nggi paytlargacha evolyusion ravishda rivojlanib kelmoqda edi. Asosiy e‘tibor amaldagi texnologiyalarni takomillashtirish, mashina va uskunalarni qisman zamonaviylashtirishga qaratilgan edi. Bunday chora - tadbirlar ma‘lum bir cheklangan natijalarga olib kelardi. Yangi texnikalarni ishlab chiqish va amaliyotga kiritishdan manfaatdorlik talab darajasida emasdi. Ishlab chiqarish va mehnatni tashkil qilishning xorijiy progressiv texnologiyalari “ekspluatorlik belgisi” sifatida, ishlab chiqarishni avtomatlashtirish va mexanizatsiyalashtirish esa ishsizlikning asosi sifatida qabul qilinar edi. Xorij tajribalariga kapitalistik tajriba deb qaralardi hamda bu tajribalarning keng tarqalishiga yo’l qo’yilmas edi. Bozor munosabatlari shakllanayotgan hozirgi sharoitlarda, chuqur sifat o’zgarishlari, tamoyillari yangi texnologiyalar va so’nggi avlod texnikasiga o’tish, iqtisodiyotning barcha tarmoqlarini fan va texnikaning eng yangi yutuqlari asosida qayta qurollantirish zarur. Shu bilan bir qatorda olimlar, konstruktorlar, muhandis va ishchilarning ijodiy ruhda mehnat qilishlari uchun iqtisodiy va ijtimoiy manfaatdorlikni yaratish muhim ahamiyat kasb etadi. Masalan, Yaponiya korxona va firmalarida ijodiy guruhlar, sifat guruhlari tashkil qilingan, ya‘ni fan-texnika taraqqiyoti bilan uzviy bog’liq bo’lmish universitetlar, ilmiy markaz va laboratoriyalar bilan aloqalar rivojlantirilmoqda. Yaponiyaning bugungi kunda robotlar hamda zamonaviy texnika va texnologiyalarning boshqa turlarini yaratishda birinchi o’rinlarda turishi ham bejiz emas. Korxonalar ishlab chiqarish faoliyatining samaradorligini oshirishning muhim omillaridan yana biri sifatida mavjud ishlab chiqarish salohiyati - asosiy va aylanma fondlar, ishchi kuchidan tejamkorlik asosida, iloji boricha unumliroq foydalanishni ko’rsatish mumkin. Bundan tashqari ularga buyumlashgan mehnat sarflanganligi, ya‘ni korxonaning bugungi egalaridan tashqari avvalgi avlod vakillarining ham mehnati mavjudligi bilan izohlash mumkin. Bozor sharoitlarida ishlab chiqarish salohiyatidan unumli foydalanish zaruriyati haqida qayta ta‘kidlashga ehtiyoj yo’q: birinchidan, bozor “vakuumni”, harakatsizlikni, xo’jasizlikni va yo’qotishlarni kechirmaydi, ikkinchidan, o’z imkoniyatlari va resurslaridan yetarlicha foydalanmaydigan korxona istiqbolga ega bo’lmaydi hamda bankrotga uchrashga asos yaratadi. Shu sababli barcha turdagi resurslardan samarali foydalanish va ayniqsa ishlab chiqarishning barcha bo’g’inlarida tejamkorlikka rioya qilish har bir korxona faoliyatining muvaffaqiyat qozonishining garovi hisoblanadi. Korxonalar ishlab chiqarish faoliyatining samaradorligini oshirishda tashkiliy-iqtisodiy omillar, jumladan, boshqaruv ham muhim o’ringa ega. Ularning ahamiyati ishlab chiqarish miqyosining o’sishi va xo’jalik aloqalarining murakkablashishi bilan ortib boradi. Bu omillar qatoriga birinchi o’rinda, oqilona ishlab chiqarish shakllarini yaratish va mavjudlarini takomillashtirish - konsentratsiya, ixtisoslashtirish, kooperatsiya va kombinasiya qilishni kiritish mumkin. Boshqaruvda esa, boshqarish, rejalashtirish, iqtisodiy rag’batlantirishning usul va shakllarini, ya‘ni korxona faoliyatining butun xo’jalik mexanizmini takomillashtirishda ifodalanadi. Korxona rahbarining ish stili va usullari fantexnika taraqqiyoti va bozor iqtisodiyotiga mos kelishi zarur. Masalan, korxona direktori bilimi, tajribasi va kasbiy malakasiga ko’ra, oddiy xodimlar va bo’linma (xizmat) rahbarlaridan yuqori turishi lozim. Aks holda u jamoani kerakli tarzda boshqara olishi hamda muvaffaqiyatga erishishi va imidjga ega bo’lishi qiyin. Rejalashtirishda rejalarning balanslashtirilishi, ko’rsatkichlar tizimini optimal shakllantirish, rejalashtirilayotgan maqsadlar resurslar bilan ta‘minlanishi muhim ahamiyat kasb etadi. Bu esa o’z navbatida korxonadagi iqtisodiy faoliyatni kuchaytirishni, rejalashtirish va iqtisodiy hisob-kitoblarni hamda zamonaviy kompyuter texnikasi va uning reja iqtisodiy hisob-kitoblarini amalga oshirishdagi imkoniyatlarini yaxshi biluvchi, savodli va malakali iqtisodchilarni tanlashni talab qiladi. Korxona faoliyatining samarali bo’lishida ishlab chiqarishni intensivlashtirish, ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning turi va sifatini oshirish hamda jahon standartlari darajasiga yetkazish, korxonaning ishlab chiqarish tuzilmasini yaxshilash kabi omillar ham muhim o’rinni egallaydi. Bunga esa zamonaviy mashina va asbob-uskunalar, zamonaviy texnologiyalar, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil qilishning ilg’or usullaridan foydalanish orqali erishiladi. Albatta, yuqorida keltirib o’tilgan omillarni amalga oshirish ma‘lum bir resurslar va vaqt sarflashni talab qiladi. Biroq bu muammolarning mohiyati va ahamiyatini o’zgartirmaydi. Amaliyot shuni ko’rsatadiki, zamon bilan hamnafas holda harakat qiluvchi, barcha faoliyat turlarida tejamkorlikka rioya etuvchi, o’z salohiyatidan unumliroq foydalanuvchi, zamonaviy fan va texnika yutuqlariga tayanuvchi korxona o’zining bugungi kundagi muvaffaqiyatlaridan tashqari, kelajakda ham muvaffaqiyatlarga erishishini, jumladan, bozordagi o’z o’rni va raqobatchilik muhitida qulay ahvolda bo’lishini ta‘minlaydi. Korxonaning samaradorligini oshirish yo'llari iqtisodiyot rejimidan foydalanishni anglatadi. Resurslarni tejash omillari yoqilg'i, xom ashyo, materiallar va energiya uchun doimiy ehtiyojni qondirish uchun hal qiluvchi bo'lishi kerak. Bundan tashqari, korxona samaradorligini oshirishning yo'llari asosiy resurslar va tashkilot mablag'larini eng yaxshi taqsimlash va ulardan foydalanish bo'yicha tadbirlar kiradi. Korxonaning ishlab chiqarish salohiyatidan faol foydalanish juda muhimdir, ishlab chiqarish uskunalarini maksimal darajada yuklash uchun ishlab chiqarish ritmiga rioya qiling. Ushbu tadbirlar natijasida keraksiz investitsiyalar va investitsiyalarsiz tayyor mahsulotlarning jadal o'sishi tezligi bo'ladi. Rejalashtirilgan yoki korxonaning samaradorligini o'lchash jarayoni korxonaning samaradorligini aniqlash jarayoni mezonning ta'rifi va tegishli ko'rsatkichlar tizimini shakllantirish bilan bog'liq. Korxonalar bir nechta guruhlarga bo'linadi: Umumiy samaradorlik; Mehnatni tashkil etish va ulardan foydalanish samaradorligini aks ettiruvchi ko'rsatkichlar; Ishlab chiqarish aktivlarini ishlatish va taqsimlashni tavsiflovchi ko'rsatkichlar; Barcha moliyaviy resurslardan foydalanish samaradorligini aks ettiruvchi ko'rsatkichlar. Korxonaning ishlab chiqarish va xo'jalik faoliyati samaradorligini oshirish uchun harakatlar va tadbirlar to'plami korxona samaradorligini oshirish usullari deb ataladi. Ishlab chiqarish faoliyatining samaradorligini oshirishning asosiy usullari, mehnat intensivligi va resurslarni va xom ashyodan oqilona foydalanish, ularning mablag'lari va investitsion faoliyatini takomillashtirishning asosiy usullarini qamrab oladi. Tashkilot samaradorligini oshirishning muhim joyi tashkiliy va iqtisodiy omillar tomonidan banddir. Shuningdek, ijtimoiy infratuzilmani va boshqaruv usullarini rivojlantirish zarur. Menejmentning usullari va shakllarini, rejalashtirish usullarini, rag'batlantirish, rag'batlantirish zarur. Kamaytirishda maxsus joy shishish Resurslarning xarajatlari va butun tashkilot iqtisodiyotining jadallanishi mahsulotni sotish uchun berilgan sifat darajasining o'sishiga tegishli. Mahsulot sifati darajasi orqa nazorat talab qilingan asosiy omil bo'lishi kerak. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish usullari - belgilangan yo'nalishlarda ishlab chiqarish samaradorligini oshirish bo'yicha aniq chora-tadbirlar to'plami. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirishning asosiy usullari: mehnat samaradorligini oshirish va mehnat unumdorligini oshirish, mahsulotlar va oqilona foydalanishning kamayishi, tabiiy boyliklar, mahsulotning narxini qisqartirish va korxonalarning investitsion faoliyatini faollashtirish. Har qanday korxona uchun korxona samaradorligini bu faqat bitta narsa daromadni oshirishdir. Ammo samaradorlikni oshirishning ko'plab usullari mavjud. Ko'pincha xarajatlarni kamaytirish uchun quyidagi usullardan foydalanadi: materiallarni arzon narxlarda xarid qilishdan, xodimlarning maoshi va uni pasaytirish kamayadi. Ammo kamaytirish xarajatlarini tejash uchun har qanday korxona yaratilmagan, ammo pul ishlash uchun. Va bundan ham ko'proq, xodimlarni kamaytirish, bugungi kunda bizda suzishga qodir bo'lishimiz mumkin, ammo biz korxonaning kelajagini xavf ostiga qo'yamiz. Shuning uchun, xarajatlarni hisobga olish kerakligini tan olish, men ushbu yo'lni korxonaning samaradorligini juda sekin va xavfli deb hisoblayman. Ikkinchi o'rinda, mashhurlik, turli xil o'zgartirishlar variantlari: zamonaviy dasturiy ta'minotni joriy etishdan, ishlab chiqarish uskunalarini yangi, yanada samarali joyga almashtirishdan oldin. Turli xil turlarni kiritish korporativ tizimlar boshqarish. Sizga kompaniyaning biznes jarayonlarining bir qismini avtomatlashtirishga imkon beradigan yoki xodimlarning aloqalarini oshirishga imkon beradigan dasturiy ta'minot. Bular uchun dasturlar kiradi elektron hujjat aylanishi, shu jumladan korporativ veb-portallar. Avtomatlashtirishni ishlatish uzoq vaqt davomida korxonaning samaradorligini oshirishning eng yaxshi usuli sifatida o'zini yaxshi yo'lladi. Yana bir ommabop usul so'nggi yillarda ishlab chiqilgan menejerlardan va yaxshi tasdiqlangan menejerlardan foydalanishga aylanadi. O'ziga xos tizimining namunalari va xatolarining usulini ishlab chiqmaslik, ammo boshqa korxonalar tomonidan yaratilgan foydalanish. Eng mashhur: sifat menejmenti tizimi (SMS). Teri ishlab chiqarish, cheklov nazariyasi (TOS), TPS va 6 ta sigm. Men nafaqat ushbu vazifaning murakkabligini, balki ushbu boshqaruv tizimlaridan foydalangan holda o'zgartirishlarning samaradorligini ham ta'kidlamoqchiman. Yuqori rahbariyatning ular tomonidan qurilgan boshqaruv tizimini tanqidiy baholash qobiliyatining qobiliyati va uning o'zgarishiga ko'proq qaror qilish yuqori professional kuchning belgisidir. Ko'pincha menejment tizimi korxonaning yangi egasining kelishi yoki top menejerlarni almashtirish bilan o'zgaradi. Korxonaning egalari, kompaniyaning eski jamoa rahbarlarini kutmasdan jamoani o'zgartirishga majbur bo'lishadi. Shuningdek, kompaniyaning o'zgarishi birin-ketin o'tkazilganda, bu kompaniyaning o'zgarishini bir-biri bilan o'tkazishga yordam beradigan holatlar ham mavjud, ammo bu korxonaning samaradorligini oshirishga yordam beradi, bu esa rahbariyatning samaradorligini o'zgartirishga olib keladi. Yana bir yo'l bor, bu hatto eng mashhur, ammo men buni umuman ajratmadim, chunki qandaydir tarzda u yuqorida ko'rsatilganlardan birini ishlatadi. Bu usulning eng yaxshisi - ‘biror narsa qilishingiz kerak’ degan iborani tasvirlaydi. Odatda direktor o'zining birinchi kaftlarini keltirib chiqaradi va korxona samaradorligini oshirishning mavzusida ‘miya hujumi’ tashkil etadi. Bu ko'pincha korxonaning tashkiliy tuzilmasining o'zgarishiga olib keladi. Uyushma va bo'limlar va xizmatlarning bo'linishi, ularning yangi rahbarlari va boshqa shunga o'xshash tadbirlar tomonidan qayta olinadi. Ushbu motorlarning asosiy ma'nosi qarorlarni qabul qilish jarayonlarini tezlashtirish va biznes jarayonlari uchun javobgarlikni taqsimlashdir. Hammasi yuqorida aytib o'tilganidek, xodimlarni kamaytirish yoki asbob-uskunalar va dasturiy ta'minotni modernizatsiya qilish bo'yicha takliflar tugaydi. Ammo agar ushbu usullar allaqachon ishlatilgan yoki darhol samarasiz ko'rilgan bo'lsa, menejment tizimlaridan birini qo'llash qutqaruv doirasiga aylanadi. Korxonaning samaradorligini oshirishda muhim omil ilmiy va texnik taraqqiyot. Zamonaviy sharoitda, inqilobiy, sifatli o'zgarishlar, keyinchalik avlodlar texnikasiga, ilm-fan va texnologiyalarning so'nggi yutuqlari asosida milliy iqtisodiyotning barcha sohalarini tubdan qayta jihozlash zarur. Texnik va texnologiyalar, barcha texnik, balki tashkiliy, iqtisodiy va ham harakatchan radius o'zgarishlari ijtimoiy omillar Samaradorlikni sezilarli darajada oshirish uchun zarur shartlarni yarating. Yangi uskunalar va texnologiyalarni joriy etish amalga oshirilishi kerak, ilmiy tashkil etilishning progressiv shakllari keng qo'llaniladi, ishlab chiqarish madaniyatining o'sishini yaxshilash, protsedura va intizomni mustahkamlash. Korxonalarning samaradorligini oshirish va takomillashtirishning muhim omillaridan biri bu iqtisodiyot rejimidir. Resurslarni tejash yoqilg'i, energetika, xom ashyo va materiallar uchun o'sib borayotgan ehtiyojni qondirish uchun hal qiluvchi manbaga aylanishi kerak. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish asosiy vositalardan eng yaxshi foydalanishga bog'liq. Bu ishlab chiqarish potentsialidan foydalanish jadalidan foydalanish, ishlab chiqarishning maksimal darajada ko'tarilishi va shu asosda ishlab chiqarishning chegarasi va shu asosda, har bir turkumlar blokidan ishlab chiqarishni sezilarli darajada oshiradi. . Ishlab chiqarish ob'ektlaridan intensiv foydalanishni tashkil etishning natijasi qo'shimcha mahsulotlarning o'sish sur'atlarini tezlashtirishdir kapital qo'yilmalar. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirishning muhim joyi tashkiliy va iqtisodiy omillarni egallaydi. Ayniqsa, ijtimoiy ishlab chiqarishning iqtisodiy munosabatlari asoratlari bilan ijtimoiy ishlab chiqarishning o'sishi bilan ularning o'rni oshib bormoqda. Ijtimoiy infratuzilmani ishlab chiqarish va ishlab chiqarish samaradorligi darajasiga sezilarli darajada ta'sir ko'rsatadigan ijtimoiy infratuzilmani yanada rivojlantirishni talab qiladi. Bu butun iqtisodiy mexanizmni boshqarish shakllari va usullarini takomillashtirish, rejalashtirish, iqtisodiy rag'batlantirishni takomillashtirish. Xuddi shu omillar guruhida iqtisodiy hisoblash va moddiy javobgarlikni va boshqa sezgir iqtisodiy rag'batlantirish va boshqa sezgirlik va boshqa sezgir xo'jaliklarning bir nechta omillari keng qo'llaniladi. Korxona iqtisodiyotini faollashtirishda alohida o'rin, ma'lum bir foydalanuvchini kamaytirish mahsulot sifatini yaxshilashga tegishli. Bu vazifa doimiy e'tibor va nazorat qilish, har bir mehnat jamoasi faoliyatini baholashning asosiy omili bo'lishi kerak. Sanoat korxonasining moliyaviy natijalarini tahlil qilish, daromad o'sishi va korxonada rentabellik asosida, ushbu bo'limda tezis Siz ba'zi xulosa qilishingiz mumkin sanoat korxonasi Quyidagi foyda o'sishiga, shuningdek rentabellik darajasida foyda oshishi mumkin: Mahsulotni ishlab chiqarish va joriy etish, daromadlar va yangi investitsiyalar ko'payish orqali; Ba'zi bir ilg'or ishlab chiqarish usullarini joriy etish (chiqindilarni chiqindilarnisiz ishlab chiqarish, xom ashyoni qayta ishlash, boshqa sanoat va ishlab chiqarish uchun chiqindilarni qo'llash) hisobiga kamayishi; Ko'proq qidirish qulay ta'minoterlar, xom ashyo va materiallarni saqlash va tashish uchun yuqori sifatli uskunalar, ularning xizmatlari narxlari, xom ashyo, vijdonan importi chastotasi; Mahsulotlar narxini pasaytirish orqali mahsulot sifatini oshirish. Albatta, bu yangiliklar xarajatlarning ko'payishiga olib keladi, ammo oxir oqibat to'lovlarni amalga oshiradi va haqiqiy foyda keltiradi. Bundan tashqari, qisqa va o'rta muddatli va uzoq muddatli davrda qo'llanilishi mumkin bo'lgan korxona faoliyati iqtisodiy natijalarni takomillashtirish uchun bir qator takliflar kiritish mumkin: Korxonani boshqarishni takomillashtirish va shu bilan menejment xodimlarining narxini pasaytirish; Asl sifatini yo'qotgan mahsulotlarni o'z vaqtida tugatish; Samarali amalga oshiring narx siyosatixaridorlarning ayrim toifalariga nisbatan farqlanadi, ya'ni doimiy mijozlar, mahsulotlarni ishlab chiqarish va sotish bilan shug'ullanadigan firma kabi chegirmalar tizimini ishlab chiqish; Uskunalar ishini muntazam ravishda nazorat qilish va sifatni kamaytirish va etishtirishning oldini olish uchun o'z vaqtida tuzatishni ta'minlash; Yangi uskunalarni foydalanishga topshirish bilan, kadrlar tayyorlash uchun ularning malakasini oshirish uchun kadrlar tayyorlash uchun kifoya qilish (korxonaning hisobidan yoki katta chegirmalar bilan, ammo undan keyingi hujjatlar bilan), uni oldini olish uchun etarli past malaka tufayli taqsimlash; Xodimlarni malakasini oshirish; Xom va xom ashyo, ishlab chiqarish usullarini, shunda ularning tegishli axloqiy va moddiy reklamalaridan oqilona foydalanish bo'yicha takliflar berish imkoniyati; Asosiy natijalarga chambarchas bog'liq bo'lgan xodimlarni rag'batlantirish uchun samarali tizimni ishlab chiqish va joriy etish iqtisodiy faoliyat korxonalar va resurslarni tejash; Ishchilarning huquqbuzarlik tizimlarini buzish yoki mehnat yoki texnologik intizomda foydalanish; Jamoadagi moddiy muhitni (dam olish va bo'shatish xonasi, to'kish xonasi, sog'lomlashtirish va boshqa) ishlab chiqishga qaratilgan tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirish; bu esa mehnat unumdorligining oshishiga ta'sir qiladi; Ishchilarning eng katta ish qobiliyati va aksincha, kunning eng katta ish qobiliyati uchun foyda keltiradi; Ijtimoiy so'rovlarni muntazam ravishda o'tkazib, ishchilarning xohish-istaklari, bu unumdorlikning ko'payishi bilan birga kelishni davom ettiradi; Korxonaning ixtiyorida qolgan taqdirda, barcha soliqlarni to'laganidan keyin o'n uchinchi daromadli to'lovni to'lash uchun xodimlarni tashkil etish; Sayohat chiptalarini sotib olish, ta'til uylarida, sanatoriyalar, sog'liqni saqlash idoralarida sayyohlik chiptalarini, sanatoriyalar, sog'liqni saqlash idoralarida vaucherlarni qisman to'lovlarni amalga oshirish; Oqilona taklifni tayinlash uchun xodimni korxonani boshqarishda ishtirok etish huquqini ta'minlash; Xom-ashyo va tayyor mahsulotni saqlash va tashish uchun sharoitlar ustidan doimiy nazorat. Korxonaning hozirgi faoliyatida nisbatan, nisbatan kichik miqyosda, nisbatan kichik va tezda to'lanadigan tashkiliy va texnik tadbirlarni amalga oshirish zarurati. Bunday tadbirlarning asosiy maqsadi ishlab chiqarish samaradorligini oshirish uchun kamaytirildi. Har bir korxona katta muammolar to'plami to'g'risida qaror qabul qiladi: ishlab chiqarilgan mahsulotlar nomenklaturasini aniqlash; ushbu mahsulot bilan qaysi bozor yoki uning segmentiga borish; Tovarlarni ishlab chiqarish va sotish uchun qanday texnologiyalar; qaysi manbalarning tarkibi zarur va mehnat, moddiy va moliyaviy resurslarni qanday tarqatish kerak; Ma'lum bir davr uchun korxonaga, ayniqsa sifatli va texnik xususiyatlar tovarlar, ishlab chiqarish va sotish samaradorligi va boshqalar. Mahsulotlarni ishlab chiqarish va sotish hajmi o'zaro bog'liq ko'rsatkichlardir. Cheklangan ishlab chiqarish qobiliyatlari va cheksiz talabning sharoitida sotuv hajmini oshirishga ustuvor ahamiyat beriladi, bu sotishni aniqlaydi. Ammo bozor to'yingan va raqobat sotilib, savdo-sotiqni keltirib chiqarmaydi, ammo aksincha, sotuvlar rivojlanishining asosidir ishlab chiqarish dasturi. Kompaniya faqat ushbu tovarlarni ishlab chiqarishi va amalga oshirishi mumkin bo'lgan hajmda. Mahsulotlarni ishlab chiqarish va sotishning o'sish sur'ati, uning sifatini yaxshilash, korxona, iqtisodiy faoliyatning iqtisodiy faoliyati, daromadlari va rentabelligi narxiga bevosita ta'sir qiladi. Uning faoliyat ko'rsatib, kompaniya ko'pincha rivojlanishni rivojlantirish muammolarini hal qilishi kerak. Bunday rivojlanishning asosiy maqsadi doimo ishlab chiqarilgan mahsulotlar savdo hajmining o'sishi, bozorga ehtiyoj seziladi va qo'shimcha miqdordagi daromad olishadi. Bunday tadbirlarni joriy etish uchun zarur resurslarni sotib olishning haqiqiy imkoniyatlarini aniqlash uchun ushbu turdagi mahsulotni o'rganish kerak. Savdo xodimlarining ishining samaradorligini oshirish uchun tashabbuskorlik va ichki intizomga ega bo'lishi kerak, chunki uning o'zi o'zi uchun harakat dasturi va uni bajarish kerak. U o'z mahsulotlarining assortimenti bilan yaxshilab, qabul qilingan ma'lumotlarni osonlikcha o'zlashtirish va osonlashtirish imkoniyatiga ega bo'lishlari kerak. Shuningdek, u iste'molchilar ishlab chiqarish muammolarini va o'z kompaniyasining tovarlar yoki xizmatlaridan foydalanish imkoniyatini tasavvur qilish muhimdir. U doimiy ravishda ma'lumot to'plashi va ushbu ma'lumotlarning evaziga tijorat effektini olish imkoniyatidan qat'i nazar, mijozlar uchun foydali bo'lishi kerak, shuningdek doimiy ravishda o'z mijozlari uchun yangi xizmatlarning yangi turlariga qiziqish bildirishi kerak. Xulosa Har qanday milliy iqtisodiyotning rivojlanishi uning hududlarini muvozanatli va barqaror rivojlanishiga bog‘liq bo‘ladi. Mintaqalar va ularning hududlarini barqaror rivojlanishida esa sanoat tarmoqlarining ahamiyati yuqoridir. Chunki sanoat tarmoqlari iqtisodiy o‘sish sur’atini ta’minlash bilan bir qatorda, ishlab chiqarishni diversifikatsiyalash va mahalliylashtirilishini rag‘batlantirish orqali iqtisodiyotning raqobatbardoshligini o‘sishiga zamin yaratadi. Sanoat sohasida qazib olingan, ishlab chiqarishda yaratilgan barcha xomashyolarni qayta ishlash, ulardan turli xil mahsulotlar ishlab chiqarish hisobiga diversifikatsiyalashuv jarayonlari takomillashadi. Dunyo tajribasida rivojlangan va yuqori o‘sish sur’atlariga ega bo‘lgan mamlakatlar amaliyoti ko‘rsatishicha, ular muvaffaqiyatlari asosan sanoat tarmoqlarida, xususan qayta ishlovchi sanoat korxonalaridagi tuzilmaviy o‘zgarishlar natijasida yuzaga kelgan. Sanoatning boshqa tarmoqlardan farqli jihati - yuqori darajadagi qo‘shimcha qiymat yaratishidadir. Qo‘shimcha qiymat – bu aniq turdagi mahsulotni yaratish, qayta ishlash, marketing faoliyatini olib borish va pirovard iste’molga chiqarilgunga qadar ishlab chiqarish jarayonining ketma-ketligidir Korxonalar innovatsion faoliyatining shakllanishi va rivojlanishi yoki darajasi o‘zgarishi ma’lum bir omillar ta’siri natijasida sodir bo‘ladi. Korxona innovatsion faoliyatini boshqarishni obyektiv va har tomonlama tadqiq etish davomida, unga ta’sir o‘tkazuvchi omillarni aniqlash va tizimlashtirish muammosi dolzarb va yetarlicha ishlab chiqilmagan bo‘ladi. Innovatsion faoliyat omili deganda, korxona innovatsion o‘sishining jadalligi va tavsifiga ta’sir o‘tkazuvchi shartlar, sabab va ko‘rsatkichlarni tushunamiz. Bunda innovatsion jarayon, ko‘plab omillarning o‘zaro ta’siri natijasi sifatida maydonga chiqadi. Ilmiy adabiyotlar tahlili shuni ko‘rsatadiki, innovatsion faoliyatga ta’sir o‘tkazuvchi omillarning tasnifi ayni vaqtda ishlab chiqilmagan. Ko‘plab mualliflar korxonaning innovatsion faoliyatiga ta’sir o‘tkazuvchi omillarga o‘z e’tiborini qaratishgan. T.G. Filosofova o‘z asarida, sanoat korxonalarida innovatsiyalarga to‘sqinlik etuvchi quyidagi omillarni qayd etib o‘tgan: -iqtisodiy - moliyaviy resurslar bilan kam ta’minlanganlik, davlat tomonidan kam moliyalashtirilish, innovatsiyalarni targ‘ib qilishga yuqori sarf-harajatlar, iqtisodiy xavfning yuqori darajasi, innovatsiyalar qaytimlarining uzoq muddati; -ishlab chiqarish - malakali kadrlar yetishmasligi, yangi texnologiyalar, sotish bozorlari to‘g‘risida zarur ma’lumotlarning yo‘qligi, tashkilotning innovatsiyalarni tezda qabul qila olmasligi, boshqa tashkilotlar, korxonalar va ilmiy tashkilotlar bilan hamkorlikni yaxshi yo‘lga qo‘yilmaganligi yoki yo‘qligi; -boshqa omillar - innovatsion mahsulotga iste’molchilar tomonidan past narxdagi talab, innovatsion faoliyatda yetarlicha qonuniy va meyoriy-huquqiy asoslarning, tartibga solishning yo‘qligi, davlat tomonidan innovatsion faoliyatni yetarlicha rag‘batlantirilmasligi, sust rivojlangan innovatsion infratuzilma, texnologiya bozorida rivojlanishning yo‘qligi. A.A. Bovin esa tashkilotning innovatsion muhitiga quyidagi ta’sir o‘tkazuvchi omillarni keltirib o‘tadi va tahlil qiladi: -ijtimoiy infratuzilma (ishchilarning ta’lim, tibbiy va madaniy inshootlardagi xizmatlardan foydalanish imkoniyati); -aloqa sohasi (aloqa, axborot resurslaridan foydalanish imkoniyati mavjudligi); -tabiiy - geografik sharoitlar (transport, moddiy-texnik, energiya, yoqilg‘i va xomashyo resurslarining mavjudligi); -texnologik va ilmiy-texnik soha (ishlanmalar bozorining mavjudligi, ilmiy- tadqiqot institutlari va boshqalarning mavjudligi); -iqtisodiy va moliyaviy soha (innovatsion faoliyatni davlat tomonidan milliy va mintaqaviy darajada qo‘llab-quvvatlanishi, innovatsion ishlanmalardan manfaatdor investorlarning mavjudligi); -siyosiy-huquqiy soha (innovatsion va ilmiy-texnik sohani huquqiy tartibga solishda milliy, mintaqaviy reja va dasturlarning mavjudligi); -xo‘jalik yuritishning strategik qamrovi (bozorning muayyan segmentida innovatsiyalarning paydo bo‘lish tezligi); -mehnat resurslari bozori. Bizning fikrimizcha, keltirilgan tasniflar, korxona innovatsion faoliyatiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillarning faqatgina kichik bir qismini qamrab olgan. Shuni ta’kidlash joizki, ilmiy adabiyotlarda innovatsion faoliyatga bevosita ta’sir o‘tkazuvchi omillar aniqlangan emas. Tadqiqotimizning asosiy maqsadi korxona innovatsion faoliyatiга ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni tasniflash asosida sanoat korxonalari faoliyatini mintaqa iqtisodiyoti samaradorligiga ta’sirini aniqlash. Fikrimizcha, korxona innovatsion faoliyatiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni bir qator belgilariga ko‘ra tasniflash maqsadga muvofiq bo‘ladi. Amalga oshirilgan tadqiqotlar natijasida boshqaruvchanlik darajasiga ko‘ra korxona innovatsion faoliyatiga ta’sir o‘tkazuvchi omillarning quyidagi tasnifiy belgilari taklif qilin mumkin. Kelib chiqish manbalariga ko‘ra, omillar tabiiy-iqlimiy, ijtimoiy, moliyaviy- iqtisodiy, sanoat-texnologik, ilmiy-texnik va tashkiliy-boshqaruv guruhlariga bo‘linadi. Tabiiy-iqlimiy omillar sanoat korxonalari innovatsion faoliyati natijalariga katta ta’sir o‘tkazadi. Mintaqada joylashgan sanoat korxonalari innovatsion faoliyati rivojlanishi va innovatsion faoliyatning o‘sishiga suv ta’minoti, qulay iqlim, ish sharoitlar va yirik yoqilg‘i va xom-ashyo manbalarining mavjudligi katta hissa qo‘shadi. Tabiiy-iqlimiy sharoitning murakkabligi, ishchi kuchining yetishmasligi, ishlab chiqarish kuchlari, transport rivojlanish darajasining astligi, aksinchav korxona innovatsion faoliyati rivojlanishiga to‘sqinlik qilishi bilan birgalikda, korxona innovatsion faoliyat darajasiga salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi yuqorida keltirilgan muammolar yechimi uchun juda katta mablag‘ talab qiladi. Download 246.5 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|