Мавзу: Қўл тўпи ўйинчиларининг спорт тайёргарлиги асослари

Jismoniy sifatlar tushunchalari xakida.
Ijtimoiy-madaniy turmush sharoitlar, jismoniy mexnat va sportda jismoniy sifatlar tushunchasi bir-biri bilan bevosita boglangan. Ya’ni xar kungi yurish-turish o‘quv jarayonlari va mexnatda "kuchli", "chakkon", "epchil", "abjir", "zur", "botir", "jasur", "bardoshli-chidamli" kabi xalk iboralari ko‘p uchraydi. Ularning mazmunida fanda ko‘llaniladigan "kuchlilik", "chidamlilik", "tezlik", "egiluvchanlik," "chakkonlik" kabi atamalar orkali jismoniy sifatlar tushuniladi. Bular uz navbatida "Jismoniy tayyorgarlik", "Jismoniy rivojlanish", "Maxsus jismoniy tayyorgarlik", "Sport formasi", "Sport maxorati" kabi iboralari va tushunchalar bilan mujassamlashib ketgan. Ularning eng muxim belgilari xakida qisqacha tushunchalar berish va ba’zi muloxazalar yuritishga t^gri keladi.
Chidamlilik_sifati.'>Chidamlilik sifati.
Insonlarning amaliy faol xarakatlari, shuningdek jismoniy sifatlari tana gavda a’zolarining funksional faoliyatlari bilan bevosita bog‘liqdir. Ya’ni barcha faol xarakatlar inson tanasining tez xarakat kilish, nafas olish, yurak urishi, kon aylanishi, ichki a’zolarda moddalarning xazm bulshi, almashishini ta’minlaydi. Shu asosda juda ko‘p biologik, kimyoviy va fiziologik o‘zgarishlar sodir bo‘ladi. Bunday faol xarakatlar negizida chidamlilikka doir maxsus mashqlar aloxida urin tutadi.
Chidamlilik deganda, ijtimoiy turmush sharoiti, jismoniy madaniyat darslari, sport mashg‘ulotlari trenirovka xamda sport musobakalarida uchraydigan katta-kichik qiyinchiliklarga bardosh berish, chidash, kunikish va ularni yengish jarayonlari tushuniladi. Tabiiyki bunday ijtimoiy-tarbiyaviy xususiyatlar o‘z-o‘zidan paydo bulmaydi yoki tug‘ma omil emas. Chidamlilik belgilari va sifatlari juda ko‘p mashqlarni takrorlash uzoq vaqtlar mashq qilishni takozo etadi.
Chidamlilikda nafas olish, nafasni ichida sakdab turish, mushaklar va barcha bo‘g‘inlarning og‘ir-engil xarakatlarni bajarishga odatlanish ustuvor turadi. Uning belgilari va sifatlari ko‘proq kuyidagi faol xarakatlarda uchraydi va bilinadi:
Yengil atletikaniig qisqa, o‘rta va ayniqsa uzoq masofalarga 10-20 km va undan xam oshiq yugurish jarayo'nlarida nafas olishning qiyinlashishi, oyoqlar va qo‘llarning charchashi, xolsizlanishi sodir bo‘ladi. Bu qiyinchiliklarga chidash uchun juda ko‘p yugurish, mashq kilish lozim bo‘ladi.
Shuningdek ruxiy tetik, o‘zini boshqara bilish kabi irodaviy omillarni xam rivojlantirishga tugri keladi. Bu sifatlarni tarbiyalashda kushimcha ravishda suzish, kurash, boks, shtanga, piyoda yurish sayoxatlari va boshqa turlardan maqsadli foydalanishni tavsiya etiladi.
Kurash, boks, shtanga, qo‘l kuchini sinash kabi sport turlarida mushaklar xarakati dinamik xolat yoki xarakatsiz statik xolat ushlab turish shtanga mashqlarida tana a’zolari mushak, bo‘g‘inlar, nafas olish, chikarish, saqlab turish zurikadi. Natijada nafas olish tezlashishi, kon tomirlari yurak urishlari kuchayishi kabi fiziologik jarayonlar yuzaga keladi. Ayniqsa qo‘llar, yelka, bel va oyoqlardagi mushaklar charchaydi. Shunda ko‘p mashq trenirovka kilish natijasida yukoridagi faoliyatlar yengil utishi yoki ularga chidash imkoniyatlari yaratiladi.
Suvda suzish, futbol uyini 90 dakika davomida yugurish va boshqa sport turlarida xam u yoki bu darajada toliqish, charchash, xolsizlanish kabi jarayonlar sodir bo‘ladi. Ularni yengish va bardosh berish uchun xar bir shugullanuvchi ko‘proq mashg‘ul bo‘lishni talab etadi.
O‘quvchi yoshlar jismoniy madaniyat darslarida yengil atletika, gimnastika, kurash va boshqa charchash, toliqishi tabiiydir. Chunki ko‘pchilik yoshlarda jismoniy tayyorgarlik va maxsus sifatlar yetishmaydi. Shu sababli ular avvalo jismoniy rivojlanish va maxsus jismoniy tayyorgarlikka ega bo‘lishga xarakat kilishlari lozim.