Mavzu: lingvokriminalistika va lingvistik ekspertiza mohiyati

Kurs ishining maqsadi:Talabalarga lingvokriminalistika va lingvistik ekspertizaning mohiyatini to’liq tushuntirish. Turli tipdagi matnlar, xususan, shaxsiy yozishma, ijtimoiy tarmoq orqali uzatilgan xabar, ommaviy chiqish, og‘zaki murojaatlar orqali ifodalangan haqoratda so‘zning asosiy va kontekstual
ma’nosini aniqlashtirish. Kriminalistika haqida yetarlicha tushuncha yaratish.
Kurs ishining vazifalari quydagilardan iborat
1) Kurs ishining nazariy qismini ilmiy adabiyotlar asosida yoritib berish va uni asoslash.
2) Shaxsni obro‘sizlantirishning qonuniy asoslari, lingvistik mohiyati mavjud qonun hujjatlari asosida tahlil qilish.
3) Shaxsiy yozishmalarni o‘rganish
4) Yig`ilgan ma`lumotlar asosida xulosa va tavsiyalar ishlab chiqish.
Kurs ishi metodlari:
1) Kuzatish.
2) Suhbat.
3)Tushuntirish
4) K o‘rsatish
5) Muammoli vaziyat
6)Savol-javob
7)Rag‘batlantirish
8) Amaliy ish
9)Bilimlarni mustahkamlash
Kurs ishining tuzilisi. Kirish, Asosiy qism boblari:
I-bob nazariy qism bo`lib, 2 paragrafdan iborat,
II-bob nazariy qism bo’lib 2 paragrafdan iborat,
III-bob xulosa va tavsiyalar ,
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxari, ilovalardan iborat.


I BOB.KRIMINALISTIKA HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA.
1.1. Kriminalistikaning predmeti, v azifalari, tizimi va boshqa yuridik fanlar bilan aloqasi. Kriminalistika metodlari. Kriminalistik identifikatsiya va diagnostika.
Kriminalistika jinoyatlarini ochish va oldini olishda dalillarni topish, olish, mustahkamlash va tadqiq etish bilan bogMiq harakatlami JPKga ko‘ra amalga oshiradigan taktik-metodologik usullari, shu maqsadda qollaniladigan ilmiy-texnik vositalar va ularni joriy qilish to ‘g ‘risidagi
fandir. Uning asosiy vazifasi tergov qilishda va jinoyatchilikni ochishda huquqni himoya qiluvchi organlami ilmiy asoslangan usullar, vositalar va
metodlar bilan qurollantirishdan iboratdir.
“Kriminalistika” (lot. “ criminal” - “jin o y a t”, yunon. “ logos” -“ta’limot” - s o ‘zm a -so ‘z “jin o y a t haqidagi fan” m a ’nosini anglatadi) atamasi ilk marotaba XIX asr oxiri - 1908-yilda avstriyalik olim Gans Grossning
“Kriminalistika tizimi sifatida tergovchilar uchun qoMIanma” asarida jin o y a tn in g
terg o v qilish texnikasi, taktikasi va metodikasini o‘rganadigan fanga nisbatan qollanilgan edi. Unda kriminalistikaga jin o y a t huquqiga nisbatan yordamchi fan,
jin o y a t huquqini amalga oshirishga qaratilgan ta ’limot sifatida yondashilgan. Kriminalistikani turli mamlakatlarda turlicha nom bilan atalgan -“ ilmiy politsiya” , “texnik politsiya” , “jinoiy texnika” va h.k. Bizning
davrimizda ham bu atama bir xilda qollanilmaydi - bir qator
mamlakatlarda u “kriminalistik texnika” m a ’nosida ishlatiladi. K rim in a lis tik a -jin o y a tn i ochish va oldini olish maqsadida dalillarni izlash, yigish, qayd etish va tadqiq etish b o ‘y icha jin o y at-protsessual qonunida nazarda tutilgan harakatlami bajarish uchun qollaniladigan texnik vositalar, taktik usullar va metodlar to ‘g ‘risidagi fan. Kriminalistikaning predmeti - jinoyatchilik mexanizmi, jinoya t va uning ishtirokchilari to ‘g ‘risidagi malumotning vujudga kelishi, dalillarni to ‘plash, tekshirish, baholash va foydalanish qonuniyatlari va ularni bilish
asosida jinoyatlarni tergov qilish hamda oldini olishning maxsus vosita va usullari majmui.
Kriminalistikaning umumiy vazifasi - jin o y a t huquqi va
jin o y a t protsessi bilan hal etiladigan vazifalarga mos keladi hamda jin o y a t sud ishlarini yuritish vazifalaridan kelib chiqadi va jin o y a tn i tez va to ‘la ochishga ta ’sir
k o ‘rsatishdan, aybdorni fosh qilish va qonunni to ‘g ‘ri joriy etishni ta ’minlashdan,shaxs, uning huquqi va erkinliklari, mol-mulkini, shuningdek jam iy a t va davlatning manfaatlarini jinoiy tajovuzlardan himoyasini taminlashdan iborat.
Kriminalistika umumiy va maxsus vazifalarni bajaradi. Jinoyatlarni tez va to ‘la ochishga erishish -bu tayyorlanayotgan yoki sodir etilgan jinoyatning haqiqiy manzarasini ochish va ish yuzasidan haqiqatni tiklash. Sud muhokamasiga qadar jinoyatni ochishda tezkorqidiruv
va tergov organlari ishtirok etadi. Ulardan har biri o ‘z protsessual vakolati doirasida harakat qiladi, bunda ular o ‘zlariga xos vosita, usul va metodlarni q o ‘llab, jinoyat to ‘la ochilishning umumiy vazifalarini hal qilishda hissalarini qo‘shadilar. Kriminalistika o ‘zining ilmiy qonuniyatlariga ega. Ular jinoyatlarni tergov qilish asoslarini o ‘rgatadi. Jinoyatni tergov qilish qonunda k o ‘zda
tutilgan tartibda surishtiruv va dastlabki tergov organlari faoliyatini tashkil etadi, bunda ijtimoiy xavfli xatti-harakatlar mavjudligi yoki mavjud emasligi, uni sodir etgan shaxs aybdorligi yoki aybdor emasligi va ishni
to ‘g ‘ri hal qilish uchun ahamiyatli hisoblangan boshqa holatlar belgilab olinadi. Bularni isbot qilish uchun kriminalistika vositalari, usullari va metodlari yordamida protsessual qonunda k o ‘rsatilgan manbalar q o ‘lga
kiritiladi. Jinoiy ishlarni tergov qilishning o ‘ziga xos tomonlari mavjud. Shulardan biri jinoyatni aniqlash bilvosita tarzda amalga oshiriladi.
Tergovchining o ‘zi jinoya t hodisasini koTmaydi, balki uning odamlar xotirasidagi ifodasini va jinoyat izlarini o ‘rganadi.
Dalillarni topish (izlash) - tergov organlari faoliyatida muhim va ayni vaqtda murakkab hamda qiyin vazifa hisoblanadi, chunki jinoyatchi k o ‘p hollarda jinoyat sodir etgan izni yo'qotish yoxud yashirishga harakat qiladi
va shuningdek o'zining jismoniy tabiatiga k o 'ra izlar ko‘pincha yaqqol k o ‘rinmaydi.
Dalillar joyini ko'zdan kechirish, tintuv o ‘tkazish, namuna olish, guvohlarni so'roq qilish va boshqa tergov harakatlari vositasida olinadi.
Ularni izlashda kriminalistik texnika vositalarini mohirona qo'llash, tergov taktikasi usullari va metodik tavsiyalariga rioya qilish talab etiladi.
M a ’lum o t u ch u n ! Guvohlar yong‘in sodir bolgan joyda tutunni kuzatgan , bolsalar, biror predmet kuyganligi to‘g‘risida taxmin qilish mumkin, tutun kokimtir bolsa - qonuniyatga ko‘ra soch, teri, rezinka va boshqa buyumlar [
kuyganligini anglatadi. Alanga ko‘kimtirroq nursiz boMsa, shakar, glitserin, yog‘och spirti yoki tarkibida 25 foizdan ko‘proq kislorod bolgan boshqa buyumlar yonayotganligini korsatadi. Sanchadigan, kesadigan yoki chopadigan qurol bilan tan jarohati yetkazilganda yaralangan joydan k o 'p qon ketadi, jabrlanuvchi topilgan joyda qon izlari bo'lma sa, jarohat boshqa jo y d a yetkazilganligini ko'rsatadi. Kriminalist bunday holatlarga qarab qanchalik tez yo'nalish
olsa, u hodisaning haqiqiy xususiyati to 'g 'r is id a shunchalik asoslangan tarzda xulosa chiqarishi mumkin.
Kriminalistika o'zining amaliy qonuniyatlariga ham ega bolishi kerak. Ular jinoyatchi shaxsning jismoniy va ruhiy holatlari va sodir etgan jinoyat usullari o'rtasidagi aloqalarida namoyon boladi. Ma shg'ulot yoki kasb-koriga qarab jinoyat quroli va har xil maxfiy qurollar tanlanadi.
Jinoyatni sodir etish va yashirish usullari bilan ro 'y bergan hodisa izlari qonuniy jihatdan bir-biriga bogliq. Ammo shuni t a ’kidlash kerakki, kriminalistika vositalari, usullari va metodlari yordamida ochilgan izlar va boshqa dalillarga asoslangan malumotlar protsessual qonun y o 'li bilan
aniqlansa, ular dalillar sifatida muhim ahamiyat kasb etadi. Aks holda ular dalil bola olmaydi.
Qolga kiritilgan izlar va boshqa ashyoviy dalillarni asl holatda saqlash kerak. Saqlash chogida ko'rinishi, shakli o'zga rgan predmetlar
dalillik kuchini yo'qotishi mumkin. Masalan, voqea sodir bolgan joydan topilgan o 'q u yoki bu sabablar bilan (n o to 'g 'r i o'ralgan, boshqa metal predmetlar tegib turgan) mikrorelyef (mayda g ‘adir-budirliklar)ini
yo'qotadi, natijada u otilgan o 'sh a qurolga mos kelmay qolishi mumkin.