Mavzu: lingvokriminalistika va lingvistik ekspertiza mohiyati

MAVZU: LINGVOKRIMINALISTIKA VA LINGVISTIK EKSPERTIZA MOHIYATI


REJA:
KIRISH.
I BOB.KRIMINALISTIKA HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA.
1.1. Kriminalistikaning predmeti, v azifalari, tizimi va boshqa yuridik fanlar bilan aloqasi. Kriminalistika m etodlari.
Kriminalistik identifikatsiya va diagnostika.
1.2.Lingvokriminalistika haqida tushuncha.Qo’lyozma mantlarni kriminalistik usulda tekshirish.Hujjatlarni kriminalistik-texnik tekshirish.
II BOB.LINGVISTIK EKPERTIZA
2.1.Lingvistik ekspertiza qilish jarayoni, mezonlari.
2.2.Lingvistik ekspertizaning asosiy obyekti va qonuniy asoslari, lingvistik mohiyati.
III BOB.Xulosa va tavsiyalar
Foydalanilgan adabiyotlar.
KIRISH.
Mavzuning dolzarbligi: Bir soʻz bilan aytganda qonun hujjatlari loyihalarini til qoidalariga mosligini oʻrganish deb xulosa berish mumkin. Uning huquqiy asoslariga keladigan boʻlsak, Oʻzbekiston Respublikasining “Normativ-huquqiy hujjatlar toʻgʻrisida”gi Qonuniga muvofiq, normativ-huquqiy hujjat loyihasi ishlab chiquvchining yoki normativ-huquqiy hujjat qabul qilish huquqiga ega boʻlgan organning qaroriga koʻra lingvistik ekspertizadan oʻtkazilishi mumkinligi belgilangan.
Hukumatning 2021-yil 28-oktyabrdagi 662-son qaroriga muvofiq esa, normativ-huquqiy hujjatlar loyihalari 2023-yil 1-yanvardan lingvistik ekspertizadan oʻtkazilishi belgilangan.
Aslida qanday edi, tajribadan kelib chiqib aytish mumkinki, lingvistik ekspertiza boʻyicha qonunchilik mustahkamlangan boʻlmasada, qonun loyihalarini ishlab chiquvchilar, qonun chiqaruvchi organ tarkibida turli tarkibiy qismlar boʻlib, lingvistik ekspertiza komissiyalari mavjud.
Vazirlar Mahkamasining qaroriga muvofiq yangi ishlab chiqilayotgan loyihalar endilikda huquqiy ekspertizalar qatorida shu jarayonda ilk lingvistik ekspertizadan oʻtkazilishi belgilangan. Qarorda belgilangani kabi 2023-yil 1-yanvardan boshlab loyihani ishlab chiquvchining tashabbusi bilan yoxud topshiriqqa asosan vazirlik, idoralar bilan kelishishdan oldin loyiha matni davlat tili qoida va talablariga muvofiqligini tekshirish maqsadida lingvistik ekspertizadan oʻtkaziladi, demak loyiha birlamchi ishlab chiqilganida shu tashkilotning oʻzida oʻtkazilishi belgilangan.
2022-yil davomida qonun hujjatlari loyihalarini ishlab chiqish va lingvistik ekspertizadan oʻtkazish boʻyicha Adliya vazirligi tomonidan bir necha bor seminarlar, oʻquv darslari oʻtkazildi.
Xoʻsh, lingvistik ekspertiza oʻzi nima va uni qanday oʻtkazamiz?
Lingvistik ekspertiza bu — loyiha matni oʻzbek tilida qabul qilinsa, demak shu til qoida va talablariga muvofiqligi mutaxassis tomonidan oʻrganilishi va unga adabiy til normalari asosida toʻgʻri xulosa berilishi koʻzda tutiladi. Mamlakatimizda normativ-huquqiy hujjatlar davlat tilida qabul qilinadi, aynan davlat tilida ish yuritish, uning qoidalariga mos kelishi shu lingvistik ekspertiza talablariga kiradi.
Taqdim etilgan loyiha matnining davlat tili, imlo, uslubiy, grammatik va punktuatsiya qoidalariga muvofiqligini tekshirish, loyiha matni aniq va tushunarli bayon qilinganligi, soʻz birikmalari toʻgʻri tanlanganligiga hamda oʻzaro toʻgʻri bogʻlanganligiga baho berish, loyihada yangi atamalar qoʻllanilganda, ularga mos taʼrif berilishini tekshirish hamda mantiqiy, tahririy xato-kamchiliklarni bartaraf etishga yoʻnaltirilgan tavsiyalarni ishlab chiqishga qaratilgan. Loyihada soha atamalarining toʻgʻri qoʻllanilishi, yangi atamalar qoʻllanilganda, ularga mos taʼrif berilishi muhim ahamiyat kasb etadi. Shuningdek, jumlalarning soddaligi va qisqaligi, taʼriflarning aniqligi hammaning talqinida bir xil maʼno berilishiga eʼtibor qaratiladi. Imlo, uslubiy, grammatik va orfografiya qoidalariga mosligi esa tilning sofligiga xizmat qiladi. Loyiha matni lingvistik ekspertizasi qonunchilikda belgilangan tartibda tegishli organlar bilan kelishishdan avval normativ-huquqiy hujjat loyihasini ishlab chiqqan organ tomonidan oʻtkaziladi. Lingvistik ekspertizani oʻtkazishning bir nechta bosqichi mavjud. Lingvistik ekspertizadan oʻtkazish natijasi boʻyicha loyiha matnida aniqlangan xato va kamchiliklarni bartaraf etilganidan soʻng tashabbuskor organ tomonidan boshqa tegishli manfaatdor organlarga kelishiga yuboriladi. Toʻgʻri, bu yerda ayrim savollar turli xil qarashlar boʻladi. Lekin, aniq bir savol tugʻiladi, masalan, loyiha lingvistik ekspertizadan oʻtkazilganidan keyin xulosa ekspertiza oʻtkazgan shaxs tomonidan imzolanadi va lingvistik ekspertiza natijalari boʻyicha qabul qilingan xulosaning sifati uchun javobgar hisoblanadi. Endi savol tugʻiladi, kelishish jarayonida normativ-huquqiy hujjat loyihasi matni oʻzgarib ketsa, birinchi lingvistik ekspertiza xulosasi nima boʻladi yoki unga kim javob beradi?
Albatta, bu savolga tezda javob olish qiyin, buni amaliyot koʻrsatadi, ammo shunday hollarda loyihani ishlab chiqqan tashabbuskor organ tomonidan oʻtkazilgan lingvistik ekspertiza xulosasini aynan shu organ himoya qilishi lozim deb oʻylaymiz.
Xulosa oʻrnida shuni aytish joizki, amaliyotda bunday hollar uchrab turadi, loyihani puxta ishlab chiqish, davlat tili qonun-qoidalariga tayanilishi va oʻzbek tilining adabiy til normalaridan kelib chiqishi davlat tilini yanada mustahkamlaydi hamda til siyosatini yanada takomillashtirishga, avlodlarimizga tilning sofligini saqlab yetkazishimizga xizmat qiladi.