Mavzu: Maktabgacha yosh davrida tevarak-atrof dunyoni anglashning psixologik xususiyatlari Farg’ona 2023

2.2.Maktabgacha yoshdagi bolalarning yosh xususiyatlari va ularni tarbiyalash.
Maktabgacha yoshda bola organizmining takomillashishi davom etadi. 3 yoshdan 5 yoshgacha bolaning o‘sish sur’ati avvalgi yosh davriga nisbatan birmuncha susayadi, lekin 5 yoshdan 8 yoshgacha aksincha kuchayadi. Umumiy o‘sish va tana og‘irligining oshishi bilan bir vaqtda bolaning barcha asosiy to‘qimalari va organlari anatomik o‘zgarishlari va funksional rivojlanishi ro‘y beradi. Asta-sekin skelet qotib boradi, muskullar hajmi oshadi, bola organizmining ishlash qobiliyati kuchayadi. Shu bilan birga asab hujayralari tez charchaydi va madori quriydi. 6—7 yoshga kelib bola yurish, yugurish, sakrash, arqonga osilib chiqish, uloqtirish va hatto chang‘ida yurish, konkida uchishdek murakkab harakat turlarini muvaffaqiyatli egallaydi.
Jismoniy tarbiya maktabgacha yoshdagi bolalar bilan ish olib borishda markaziy o‘rin tutadi. Bolaning imkoniyatlariga muvofiq oilada va bolalar bog‘chasida ta’sir ko‘rsatishning aniq vositalari va metodlarnni qo‘llash sistemasi: hayot, ovqatlanish tartibi, gimnastika va xarakatli o‘yinlar, chiniqish usullari belgilanadi. Maktabgacha yoshdagi bolada miya qobig‘i funksional faolligi takomillashib boradi. Asab sistemasining yuksak darajada ta’sirchanligi idrok etishning yorkinligi, o‘tkirligini, bolalar ta’sirlanuvchanligini shart qilib qo‘yadi, shuning uchun maktabgacha yoshdagi bolani tarbiyalash va unga ta’lim berishda taassurotlar va bilimlarni (bu asosan atrofdagi hayot haqidagi eng oddiy bilimlar bo‘ladi) tanlash muhim ahamiyat kasb etadi.
Maktabgacha yoshda tarbiya muvofiq tarzda olib borilganda ko‘rish, eshitish, hid bilish kabi idrok etish usullari, ko‘rgazmali ta’sirchan va obrazli fikrlash, irodaviy, hissnn va sabab jarayonlari rivojlanadi. Bolalar bilish jarayonini egallab borar ekanlar, eng oddiy tahlil eti shva umumlashtirish, tasniflashga qodir bo‘lib boradilar, o‘zlarini o‘rab turgan buyumlar va xodisalar to‘g‘risida mulohaza bildira boshlaydilar. Umuman maktabgacha yosh sinchkovlik, qiziquvchanlik bilan ajralib turadi. Aniq maqsadni ko‘zlab mamlakatimiz yoshlariga ta’lim-tarbiya beradigan muassasalar xalq ta’limi tizimidir.
Xalq ta’limi tizimining taraqqiyoti shu mamlakatda ishlab chiqarish kuchlarini rivojiga, jamiyat taraqqiyotiga ta’sir etadigan ijtimoiy-iqtisodiy masalalarga, milliy xususiyatlarga bog‘liq. Xalq ta’limi tizimi O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va O‘zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi asoslari to‘grisidagi qonunga muvofiq tashkil etiladi. va nazorat qilinadi. Konstitutsiyamizning 41-moddasida ko‘rsatilganidek, barcha fuqarolar jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, ijtimoiy maqeidan qa’tiy nazar bilim olish huquqiga egadirlar. Fuqarolarning bepul umumiy ta’lim olishlari davlat tomonidan kafolatlangan. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1997 yil 29 avgustda o‘tkazilgan IX sessiyasida umumxalq muxokamasidan o‘tgan “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” qabul qilindi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturining maqsad va vazifalari bosqichma-bosqich amalga oshirilib boriladi. Har bir bosqich muayyan vazifalarni xal etishni nazarda tutadi. I-bosqich (1997-2001) - mavjud kadrlar tayyorlash tizimining ijobiy salohiyatini saqlab qolish asosida ushbu tizimni isloh qilish va rivojlantirish uchun ilmiy-uslubiy, moliyaviy shart-sharoit yaratish. II-bosqich (2001-2005) – milliy dasturni to‘liq ro‘yobga chiqarish, mehnat bozorini rivojlantirish va real ijtimoiy, iqtisodiy sharoitlarni hisobga olgan holda aniqliklar kiritish. III-bosqich (2005 yil va undan keyingi yillar) to‘plangan tajribalarni tahlil etish, umumlashtirish asosida mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish istiqbollariga muvofiq kadrlar tayyorlash tizimini yanada rivojlantirish. Samarali ta’limni tashkil etish jamiyat taraqqiyotini millatning, xalqning porlok kelajagini ta’minlaydi. Shu bois ta’limni tashkil etish nafaqat davlatning balki umumhalq ishdir. Ta’lim muassasalarida tashkil etilgan ota – onalar ko‘mitasi o‘quvchilar o‘z - o‘zini boshqarish organlarining kuchi va imkoniyatlaridan shuningdek otalik tashkilotlarning moliyaviy ma’naviy qo‘llab quvvatlashlari evaziga ta’lim samaradorligini oshirish mumkin. Ushbu prinsip mana shu g‘oyani ochib berishga xizmat qiladi. Ta’lim tizimi deb muayyan jamiyatda ijtimoiy tarixiy jarayonda tarkib topgan ma’lum talablar asosida boshqariladigan xamda bir – biri bilan bog‘langan barcha tipdagi o‘quv tarbiya muassasalarining yig‘indisiga aytiladi.