Mavzu: Maktabgacha yoshdagi bolalarni har tomonlama rivojlantirishda tasviriy faolyatning ahamyati

Mavzu:Maktabgacha yoshdagi bolalarni har tomonlama rivojlantirishda tasviriy faolyatning ahamyati.

Reja:
•1. Maktabgacha tarbiya yoshidagi

bolalarni har tomonlama
rivojlantirishda tasviriy faoliyat
turlari va uning ahamiyati
•2. Tasviriy faoliyat jarayonida
bolalarda irodaning sifatlari

Rasm chizish, loydan buyumlar yasash va applikatsiya - bu tasviriy

faoliyat turlari bo'lib, ularning asosiy vazifasi tevarak-atrofni obrazli aks
ettirish hisoblanadi. Masalan, yozuvchining she'ri va rassomning asari.
Tasviriy faoliyat maktab yoshidagi bolalarni har tomonlama tarbiyalashda
katta ahamiyatga egadir. Tasviriy faoliyat bolalarni ongli tomondan
tarbiyalashda katta ahamiyat kasb etadi. Birorta predmetni chizish yoki
yasash uchun albatta u bilan oldindan tanishish yoki kuzatib chiqish, uning
shakli, katta-kichikligini, qismlarning joylashishi, rangini bilish kerak
bo'ladi. Bu jarayonda ko'rish, sezish, qo'l harakatlari ishtirok etmay
qolmaydi. Bolalar predmet va hodisalarni kuzatish va ko'rib chiqish
jarayonida predmetni katta-kichik guruhlarga bo'lib, uning shaklini
o'zgartirib,rangini turli-tumanligi bilan tasvirlaydilar.Shuningdek,
tasviriy faoliyat jarayonida bolalar turli xil material (qog'oz, bo'r,
bo'yoqlar) bilan ularning o'ziga xos xususiyatlari, ular bilan ishlash
texnikasi bilan tanishadilar, bu esa bolalarning aqlan o'sishiga sabab
bo'ladi.
Tasviriy faoliyat jarayonida bolalardda yuritish operasiyalari
(taxlil,sintez,taqqoslash umumlashtirish) ni rivojlanishga
imkon beradi, bu o’z navbatida bolalarni
oqilona o’sishiga olib keladi. Bu jarayonida
bolalarning nutqi rivojlanadi. Sensor tarbiyani
amalga oshirishda tasviriy faoliyatining
ahamiyati katta. Chunki bolalar predmetlar
bilan uzviy bog’lanadilar, ularning o’ziga hos
sifatlari, shakli, rangi bilan, katta-kichikligi
bilan tapishadilar, ularni farqini, o’xshashligini
aniqlaydilar, bu esa bolalarni sensor tarbiyalashga,
ko’rgazmali,obrazli fikr yuritishga imkon
beradi.Tasviriy faoliyat
bolalarni aхloqiy tarbiyalaydi. Chunki, bolalar
o’z ishlarida bizning hayotimizda, jamiyatda
bo’layotgan voqyea-xodisalarni aks ettiradilar,
ulardan mamnun bo’ladilar, hayajonlanadilar.
Tasviriy faoliyat jarayonida bolalarda irodaning sifatlari-boshlagan ishini oxiriga yetkazish, oldiga maqsad qo’yib,o’shani bajarishga tomon intilish,qiyinchiliklarni yengish,o’rtoqlariga
Yordamlashish kabi xususiyatlar tarbiyalanadi.
Jamoa ishini yaratish jarayonida bolalarga
bir-biriga yordam,kelishibishlash
kabi sifatlari tarbiyalanadi. Bolalar,
ishni baholash jarayonida, bolalarni
o’rtoqlarining ishga nisbatan xaqqoniy
munosabatda bo’lish to’g’ri baholash,
o’z ishidan va o’rtoqlarining ishidan
xursand bulish kabi axloqiy sifatlar
tarbiyalanadi.
Tasviriy faoliyat-bu bolalarni o’z oldiga qo’ygan maqsadlarini bajarishda tinmay
mehnat qilishga undovchi faoliyat hisoblanadi. Bolalarda mehnat ko’nikmalarini
o’stirish, tarbiyalash kerak, faqat navbatchilik orqali ba’zi bolalarda emas, balki, har bir
bolada. Tasviriy faoliyat bolalarga estetik tarbiya berishning asosiy, vositasi hisoblanadi.
Har bir predmetning katta-kichikligini, rangini, shaklini, fazoda joylashishini ajratish bu
estetik sezgini bo’laklari hisoblanadi. Bolalarda estetik sezgining rivojlanishi-bu rangi,
ritmi, proporsiyani chuqurroq sezish bilan bog’liqdir. Bolalar rangni, shaklni, uning
xilma-xilligini sezsa, yoki aks esa u shunchalik ranglar aralashmasining xilma-xilligidan
zavq oladi, bahramand bo’ladi. Bolalarda estetik sezgining rivojlanishi, ularda predmetga
va uning ba’zi sifatlariga nisbatan estetik baho berishga o’rganadilar. Ularda tasviriy
san’at asarlarini tushunishga, ularga nisbatan his-tuyg’uni, munosabatni tarbiyalaydi.
Tasviriy faoliyat bolalarda badiiy ijodiy
o’stirishda muhim rol egallaydi. Bolaning badiiyijodiy o’sishi-bu obrazli fikr yuritish, estetik idrok etishni va obraz yaratishda zarur bo’lgan malaka, ko’nikmalarni egallash hisoblanadi.
Masalan: tabiatga yoki istirohat bog’iga sayr,
ko’z faslida ekskursiya uyushtirish. Tarbiyachi
bolalarni predmet yoki tevarak atrofni
tevarak-atrofga, kishilar mehnatiga
to’g’ri baho berish, vatanga nisbatan muhabbat
kabi sifatlarni tarbiyalash mumkin. Bolalarni
o’z ishini yana ham chiroyli va yaxshi bajarish,
boshqalarga yoqadigan, ular ko’rganda
quvonadigan qilib yaratish-bu badiiy, axloqiy
tarbiyalashning asosiy vazifasi hisoblanadi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarga rasm chizishga o’rgatish 2 yoshdan boshlanadi. Bu davr bolalarni tasviriy faoliyatga o’rgatish davri deyiladi. Bu davrda bolalar qalamni to’g’ri ushlashni, uni qog’oz yuzasiga chizishni asta-sekinlik bilan o’rganib
boradilar lekin bu jarayonni bir o’zlari amalga oshirolmaydi shuning uchun tarbiyachi
bolalarga qalamni qanday ushlash kerakligini urgatadi. Bundan tashqari bolalar tasviriy
faoliyat mashg’ulotlarida asosan amaliy ish bajaradilar.
Tasviriy faoliyat jarayonida bolalarda irodaning sifatlari boshlagan ishini oxiriga
yetkazish va oldiga maqsad qo’yib, o’shani bajarishga tomon intilish hamda qiyinchiliklami
yengish va do’stlariga yordamlashish kabi xususiyatlar tarbiyalanadi. Jamoa ishini yaratish
jarayonida bolalarga bir-biriga yordam berish shu bilan birgalikda kelishib ishlash kabi
sifatlari tarbiyalanadi. Bolalar ishni baholash jarayonida va bolalarni o‘rtoqlarining ishga
nisbatan real munosabatda boilish to’g’ri baholash hamda o’z ishidan va do’stlarining
ishidan xursand bo’lish kabi axloqiy sifatlar tarbiyalanadi.Tasviriy faoliyat-bu bolalami o‘z
oldiga qo‘ygan maqsadlarini bajarishda tinmay mehnat qilishga undovchi faoliyat
hisoblanadi. Bolalarda mehnat ko‘nikmalarini o‘stirish, tarbiyalash kerak, faqat navbatchilik
orqali ba’zi bolalarda emas, balki, har bir bolada. Tasviriy faoliyat bolalarga estetik tarbiya
berishning asosiy, vositasi hisoblanadi. Har bir predmetning katta-kichikligini, rangini,
shaklini, fazoda joylashishini ajratishni o’rgatadi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil 29 dekabrdagi ‘’2017-2021 yillarda
maktabgacha ta’lim ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida’’gi
PQ-2707-sonli qarori ijrosini ta’minlashda bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash darajasini
tubdan yaxshilash ta’lim tarbiya jarayoniga zamonaviy ta’lim dasturlaridan tadbiq etish va
ahloqiy, estetik va jismoniy rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratish hamda ta’lim
tashkilotlarining moddiy texnika bazasini va maktabgacha ta’lim tizimini yanada
takomollashtirish bo’yicha 2017-2021 yillarga mo’ljallangan dasturda belgilangan
vazifalarni amalga oshirish chora-tadbirlari ishlab chiqildi. Shunga ko’ra kelajagimiz
davomchilari bo’lmish yosh tarbiyalanuvchilarga bilim olish ehtiyojini qondirish hamda
uqishga bo’lgan qiziqish moyilliklarini shakillantish, o’z fikrlarini qurmasdan aniq va erkin
bayon qilishga urgatishni ta’minlashdan iborat.
Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida tasviriy faoliyat mashg’ulotalrini tashkil etishda
tarbiyachining o’rni beqiyosdir. Shuning uchun tarbiyachi kerakli bilim va malakalarga ega
bo’lishi lozim, albata buning uchun esa o’z ustida tinmay mehnat qilmog’i kerak. Tasviriy
faoliyat bu-go’zallikdan nafosatdan dars beradigan estetik tarbiyaning maktabgacha
yoshdagi bolalar ta’lim tarbiyasidagi mu*hum bo’lgan ilk bosqichlardan biridir. Bundan
tashqari tasviriy faoliyat-asliga qarab va tasavvur bo’yicha buyumlar va o’yinchoqlarning
rasmini chizishga hamda o’lchamini fazoviy joylanishi hamda ularda manzaralar go’zalligini
tabiat anglashga o’rgatish zarur. Ayniqsa bu ishlarni tashkil etishda tarbiyachining o’rni
beqiyosdir.Tasviriy faoliyat mashg’ulotlarida
tarbiyalanuvchilarni tabiatga bo’lgan
muhabbatini yanada rivojlantirish bo’yicha turli tuman o’yinlar yordamida urgatiladi. Tasviriy faoliyat jarayonida o‘z ishini nazorat qilib boorish shunungdik, maktabda vazifalami bajarishda ham rol o‘ynaydi. Shuningdek bola tasviriy faoliyat jarayonida psixologik jihatdan ham tayyorlanib boradi. Xulosa o’rnida shuni aytishimiz mumkinki: tasviriy faoliyat jarayonida olgan malakalar bolalami maktab hayotiga tezda kirishib ketishiga asos bo‘ladi. O‘z navbatida boshqa ta’lim-tarbiyaviy ishlarining vazifalari bilan chambarchas bog‘liq. Tasviriy faoliyat mashg‘ulotlarini o‘tishda Tarbiyachi bolalaming boshqa faoliyatlarida olgan bilimlarga tasvirlamoqchi bo‘lgan predmet haqida tasavvurga ega bo‘lsalar ular rasm va loy hamda applikatsiya ishlarida samarali natijalarga erishish mumkin.Tasviriy faoliyat `jarayonida o‘z ishini nazorat qilib borish, maktabda vazifalami bajarishda ham rol o‘ynaydi.
Shuningdek bola tasviriy faoliyat jarayonida psixologik jihatdan ham tayyorlanib
boradi.Bundan tashqari tasviriy faoliyat mashg’ulotlarida qalam hamda mo’yqalamdan
erkin foydalanishga o’z harakati va qo’l kuchini idora etishga o’rganadilar.
Bu esa bolalarda malakani egallash hamda bolalarda qo’lni yengil, va erkin bir tekisdagi harakat qilish xuxusiyatlarini rivojlantiradi. Tasviriy faoliyat mashg’ulotlari tayyorlov guruhlarida birmuncha murakkablashadi sababi tayyorlov guruhi bolalari naturaga qarab rasm chizish yoki rasmlarni tasvirlashga nisbatan talablar oshadi va bu talablar o’z navbatida maktab
talabiga yaqin turadi.Naturaga qarab rasm chizishda ishning ketma ketligi ko’rsatiladi va
tayyorlov guruhi hamda kata guruhlarda o’rganishning boshlang’ich bosqichi amalga oshiriladi.

FОYDALANILGAN ADABIYОTLAR RО‘YХATI:

1 Qоdirоva F.R, Qоdirоva R.M. Bоlalar mеtоdik ishlar. Darslik.2012.
2 Qayumоva N. Makatgabcha pеdagоgika. T 2013
3 Qоdirоva F. R. Maktabgacha ta’lim kоnsеpsiyasi. T. 2013