Mavzu: Maktabgacha yoshdagi bolalarni tabiat burchagidagi faoliyatlari. Reja

Maktabgacha yoshdagi bolalar pedagogikasi — pedagogikattg maktabgacha yoshdagi bolalarga tarbiya berish hamda ularning shaxsiyatini shakllantirish qonuniyatlari, tamoyillari, vositalari, shakl, usul va metodlarini oʻrganuvchi sohasi. Maktabgacha yoshdagi bolalar pedagogikasib.p. bola psixologiyasi, yosh anatomiyasi va fiziologiyasi, tibbiyot, gigiyena, shuningdek, tilshunoslik, nafosat tarbiyasi, axloq fanlari bilan uzviy bogʻliq. 19-asrning 2-yarmida umumiy ped. dan ajralib chiqqan. Bu bir tomondan yosh psixologiyasining rivojlanishi va ilmning alohida tarmogʻi sifatida namoyon boʻlishi bilan bogʻliq boʻlsa, ikkinchi tomondan ayollarning fabrika va zavodlarga jalb etilishi natijasida bolalar muassasalarining vujudga kelishi bilan izoxlanadi. Ingliz utopik sotsialisti R. Ouen birinchi boʻlib bolalarga ilk yoshdan ijtimoiy tarbiya berish gʻoyasini asoslab berdi va proletar bolalari uchun maktabgacha yoshdagi bolalar muassasasini ochdi. Xuddi shu vaqtdan boshlab Maktabgacha yoshdagi bolalar pedagogikasib.p. fanning maxsus tarmogʻi sifatida shakllandi va rivojlana boshladi. 20-asr boshlarida erkin tarbiya jarayonida bola shaxsiyatini rivojlantirish gʻoyasi keng tarqaldi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar pedagogikasib.p.ning asosiy vazifasi — maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalashning mazmun, shakl va metodlarini ishlab chiqishdan iborat. Maktabgacha yoshdagi bolalar pedagogikasib. p.ning metodologik asosini dialektik bilish nazariyasi hamda shaxsning evolyusion tarzda taraqqiy etish qonuniyatlari, Oʻzbekiston Respublikasining 1997-yilgi "Taʼlim toʻgrisida"gi qonuni va "Kadrlar tayyorlash milliy lasturi", oʻzbek xalqining maʼnaviy-axloqiy merosi hamda bola tarbiismga oid tarixiy tajribasi, il-gor mamlakatlardagi pedagogik qarashlar, ped., psixologiya, falsafa, etika, estetika, tilshunoslik, tibbi-yot, odam fiziologiyasi va gigiyenasi, antropologiya kabi fanlarning ilmiy asoslari, xulosalari hamda qonuniyatlari tashkil qiladi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar pedagogikasib.p.dan tadqiqotlar kuzatish, pedagogik tajriba, suhbat, hujjatlarni oʻrganish, bolalar faoliyati mahsulini taviil qilish metodlari orqali amalga oshiriladi. Bu metodlar asosida tadqiqotlar mazkur soxa bilan shugʻullanuvchi tadqiqotchi va tarbiyachilar tomonidan olib boriladi. Har bir kuzatish jarayoni batafsil yoziladi va ilmiy jihatdan taxlil qilinadi. Pedagogik tajribada birinchi navbatda bola, uning rivojlanishi uchun yaratiladigan pedagogik shart-sharoitlar nazarda tutiladi. Pedagogik tajriba ehtiyotkorlik bilan obyektiv ravishla olib borilganlagina amalga oshiriladigan tadqiqot natijalarining obʼyektivligini taʼminlash imkoniyati tugʻiladi. Suhbat metodi u yoki bu bolani, yoki bir gurux. bolalarni yaxshiroq oʻrganish imkonini yaratadi, taʼlimtarbiya jarayonida yoʻl qoʻyilgan xatolar aniqlanadi. Bolalar bilan suhbat ularning qiziqishlarini, nutqidagi oʻziga xoslikni, atrof muhit hamda kishilarga munosabatini aniqlashga yordam beradi. Hujjatlar, yaʼni bogʻcha va aloqida tarbiyachilarning reja va hisobotlarini urganish ham nazariy xulosalar chiqariisha muhim ahamiyatga ega. Shu bilan birga mazkur hujjatlar maktabgacha taʼlim muassasalaridagi tashkiliy ishlar xaqida aniq xulosalar chiqarish imkonini yaratadi. Ushbu xulosalar uz navbatida tarbiya usullarini kashf etishga yordam beradi. Bolalar faoliyati mahsulini tahlil qilish metodi Maktabgacha yoshdagi bolalar pedagogikasib.p.ning muhim ta-dqiqot metolilir. Bolalar faoliyati taxlili ularni shakllantirishda juda yamii natijalar beradi.
Oʻzbekistonda Maktabgacha yoshdagi bolalar pedagogikasib.p. masalalari Oʻzbekiston ped. fanlari ilmiy tadqiqot instituti, Toshkent ped. unti va boshqa ilmiy ta-dqiqot muassasalarida ishlab chiqiladi. Jumlalan, 1996-2000-yillarda Oʻzbekiston ped. fanlari ilmiy tadqiqot instituti tomonidan amalga oshirilgan maktabgacha taʼlim jarayenining mazmunini yangilashga yoʻnaltirilgan bir kator tadqiqotlar, xususan, "Maktabgacha yoshdagi bolalarning tayyorgarlik darajasiga qoʻyilgan davlat talablari", "Uchinchi ming yillik bolasi" kabi tayanch das-turlarning yaratilishi diqqatga sazovor.
Maktabgacha yoshdagi bolalar pedagogikasib.p.da amalga oshirilgan tadqiqotlarning eng muhimi sensor tarbiya tizimi nazariy asoslarining yaratilganligidir. Chunki sensor tarbiyaning asosiy maqsadi bolalar faoliyatining har xil turlarini amalga oshirish jarayonila uning sensor qobiliyatini taraqqiy ettirishdan iborat.

Tabiat — odamning paydo boʻlgunicha ham, odam ishtiroki bilan ham mavjud borliq. Umuman — bu dunyo, odam, koinot; mikromakromegadunyolar; jonsiz va jonli borliq. Tor maʼnoda — tabiat fanlari oʻrganadigan obyekt. Tabiat odamga, jamiyatga bogʻliq boʻlmagan qonuniyatga boʻysunadi. Odam tabiatning bir qismi. Odam tabiat qonunlarini oʻzgartira olmaydi, faqat qonunlardan foydalanib, tabiat elementlarini, qismlarini oʻzlashtirishi mumkin. Tabiat tushunchasi insoniyat jamiyati yashashi tabiiy sharoitlarining majmui sifatida ham qaraladi. Inson yashashi uchun mehnat qiladi, mehnat (mas., dehqonchilik, qurilish, sanoat), miya faoliyati va boshqa esa tabiatning baʼzi jihatlarini oʻzgartiradi. Odam tomonidan, yaʼni ijtimoiy mehnat jarayonida yaratiladigan moddiy boyliklar shartli ravishda „ikkinchi tabiat“ deyiladi. Masalan, vodoroddan urangacha boʻlgan 92 ta kimyoviy element tabiiydir, undan keyingi kashf etilganlari sunʼiydir. Barcha sunʼiy sintetik kimyoviy birikmalar, odam yaratayotgan atom va yadro energiyalari „ikkinchi tabiat“ga kiradi.
Tabiat atamasi keng maʼnoda fizik, material olamni bildiradi. Kundalik turmushda „tabiat“ soʻzi ostida odam taʼsiri ostida koʻp boʻlmagan atrof-muhit va undagi hayot (yovvoyi tabiat) nazarda tutiladi. Birinchi holda tabiatni umuman fan, ikkinchi holda esa tabiatshunoslik oʻrganadi. Bunda tabiat subatomdan galaktik miqyoslarga boʻlib koʻriladi.
Odamning tabiatga munosabati tarixda oʻzgarib va rivojlanib bordi. Antik falsafada tabiatga stixiyali kuchlar (Demokrit), ideal dunyoning inʼikosi (Platon), uygʻun jarayon (Pifagor), mukammallik (Aristotel) deb qaralgan. Diniy taʼlimotlarda tabiat ruhiy ibtidoning moddiy gavdalanishi deb xisoblangan va xudo tabiatdan yuqori turadi deb tushunilgan. Uygʻonish davrida tabiatga hamma tabiiy uygʻunlik va mukammallikning yuzaga chiqishi sifatida karaldi. Yangi davrda tabiatga boʻlgan munosabat tabiatning ilmiy oʻrganish obʼyektiga aylanishida katta rol oʻynadi.
Tabiat obʼyekti fazo va vaqtda mavjud modda, materiyadir. Ular cheksiz maʼlum narsalarning (elementar zarralar, antizarralar, qum, tosh, tuproq, suv, havo, jonsiz va jonli mavjudot, planetalar, yulduzlar, galaktikalar va boshqa samoviy jismlar, fizik maydonlar) majmuidan iboratdir. Bir vaqtlar (fanning soʻnggi maʼlumotlari boʻyicha bundan 20 milliard yil avval) bu jismlar boshqa koʻrinishda boʻlgan. Boʻlajak milliard yillarda u yana oʻzgarib boradi. Tabiat odamning, jamiyatning vatani. Odamning hayoti tabiatning, biosferaning uygʻun sharoitiga bogʻliq. Bu sharoit salbiy tomonga oʻzgartirilsa, odamning normal yashashiga putur yetkaziladi, ekologik muammolar paydo boʻladi. Ilmiy-texnika yutuqlaridan notoʻgʻri foydalanish — biosferaning buzilishiga olib keladi. Binobarin tabiatni puxta bilib, undan samarali foydalanish, unga toʻgʻri va oqilona munosabatda boʻlish lozim (qarang Tabiatni muhofaza qilish). Insonning tabiatga bunday munosabatda boʻlishida fan asosiy omil boʻlib kelmoqda. Yer va koinotda insonning faoliyati faollashmoqda. Koinotning uzoquzoq joylari (mas., metagalaktikalari)da, t yuz berayotgan hodisalarni kengroq va chuqurroq bilish tabiat haqidagi tasavvurlarni kengaytiradi. Omonulpa Fayzullayev.vatanimiz musaffo boʻlsin

Bolalarni tabiat bilan tanishtirish uchun yurish keng qo'llaniladi. Bu yerda tarbiyachi bolalarni tabiat hodisalari bilan tanishtirishi mumkin, ular haqida tasavvurlari uzoq vaqtdan beri shakllangan. Bolalar qorning erishi, buyraklarning shishishi, o'tlarning paydo bo'lishi va boshqalar bilan tanishtiriladi. Bu erda siz tabiiy material - qum, loy, suv, muz, barglar va boshqalar bilan turli xil o'yinlarni tashkil qilishingiz mumkin; maktabgacha yoshdagi bolalar hissiy tajribani to'playdi, ular barcha aloqalar va munosabatlarda tabiiy sharoitlarda tabiiy hodisalarni ko'radilar. Sayrlarda bolalar tabiat bilan muloqot qilishdan zavqlanishadi. Tabiiy hodisalarni har kuni kuzatish tasodifiy bo'lmasligi kerak, ular oldindan o'ylangan bo'lishi kerak. Shu bilan birga, bolalarni tashkil qilishning turli shakllaridan (frontal, guruh, individual) foydalanish kerak. Piyoda kuzatuvlarni frontal tashkil etish bolalarni yorqin mavsumiy o'zgarishlar, kattalar ishi bilan tanishtirish uchun ishlatiladi. Kuzatishlar bolalarning kichik guruhlari bilan ham o'tkazilishi mumkin (gullaydigan o'simlik, paydo bo'lgan kurtaklar, hasharotlar va boshqalarni tekshirish). Yurishda individual ish ham amalga oshiriladi. Yurish paytida ko'p ish gul bog'ida va bog'da amalga oshirilishi mumkin. Bolalar o'simliklarni sug'oradilar, ularni boqadilar, erni bo'shatadilar. Bu ish ertalab va kechqurun rejalashtirilgan. Bog'da va gulzorda ishlash uchun bolalar maqsadga qarab tashkil etiladi. Ular butun guruh bilan ba'zi vazifalarni bajarishi mumkin (ekish, ekish, yig'ish), boshqalari (erni tayyorlash, o'simliklarni sug'orish, yumshatish, quruq barglarni kesish, urug'larni yig'ish va hokazo) eng yaxshi bolalar kichik guruhi bilan amalga oshiriladi. Kattaroq guruhlarda bahor va yozda hududda navbatchilikni tashkil qilish mumkin. Katta va maktabga tayyorgarlik guruhlari bolalari tabiat taqvimidagi sayrlarda kuzatishlarini aks ettiradilar, ular jonsiz tabiatdagi, hayvonlar, o'simliklar hayotidagi yorqin mavsumiy o'zgarishlarni chizadilar va odamlarning mehnatini aks ettiradilar. Ikkinchi yosh guruhdan boshlab, maqsadli yurishlar amalga oshiriladi (bolalar bog'chasi hududidan tashqarida - suv omboriga, o'tloqqa, yaylovga va hokazo). Ushbu sayrlarda bolalar jonli tabiat hodisalari bilan tanishadilar (qo'rg'on uyasi, muzning siljishi). Sayrlarda bolalar mahalliy sharoitni hisobga olgan holda dastur asosida oldindan tuzilgan rejali reja asosida tabiat bilan tanishadilar. Reja yurishlarda, tabiatning ma'lum hodisalari paydo bo'lganda amalga oshiriladi. Sog'lik yurishlari kuniga 2 marta, kamida 4 soat, ertalab va kechqurun o'tkaziladi. Toza havoda bo'lish dam olish imkonini beradi, darsdan keyin stressni engillashtiradi, quvnoq kayfiyatni yaratadi, jismoniy va ruhiy salomatlikni mustahkamlaydi. Yurishda bolalar u yoki bu shaklda tabiat bilan aloqa qilishadi. Yashil o‘rmonlar, o‘tloqlar, yorqin gullar, kapalaklar, qo‘ng‘izlar, qushlar, harakatlanuvchi bulutlar, yog‘ayotgan qor parchalari, soylar, hatto yozgi yomg‘irdan keyingi ko‘lmaklar – bularning barchasi bolalarning e’tiborini tortadi, ularni quvontiradi, ularning kamol topishi uchun mo‘l-ko‘l ozuqa beradi. O'rmonda, o'tloqda o'yinlar, gul va mevalarni terish, qushlarning qo'shig'i, o'tlarning shitirlashi, quruq barglarning shitirlashi, oyoq ostidagi qorlarning shitirlashi - bularning barchasi bolalarga tabiatni his qilish imkonini beradi va ularning estetik tuyg'usini, hissiy tarbiyasini rivojlantirish uchun boy material bo'lib xizmat qiladi. Maktabgacha yoshdagi bolalarni sayrlarda tabiat bilan tanishtirish hissiy tajribaga asoslangan holda ular ongida atrofdagi tabiat haqida real bilimlarni tarbiyalash va unga to'g'ri munosabatda bo'lish vositasidir. Bolalarning voqelikni to'g'ri aks ettiruvchi bilimga ega bo'lmasligi ko'pincha ularda turli xurofot va xurofotlarning shakllanishiga olib keladi. Noto'g'ri tushuncha ko'pincha bolalarning hayvonlar va o'simliklarga nisbatan do'stona munosabatiga sabab bo'ladi. Bu nafaqat tabiatga zarar yetkazadi, balki bolalar ruhiyatiga salbiy ta'sir qiladi, ularni qotib qoldiradi. Yangi to'g'ri tushunchalarni shakllantirishdan ko'ra, mavjud noto'g'ri tushunchalarni tuzatish ancha qiyin. Shuning uchun bolalar maktabgacha yoshda tabiat haqida to'g'ri ma'lumot olishlari juda muhimdir. Bolalar tabiat hodisalarini to'g'ri idrok etishlari uchun ularning tabiatni idrok etish jarayonini yo'naltirish kerak. Bolalarni tabiatga yaqinlashtirmasdan va uni bog'chaning tarbiyaviy ishlarida keng qo'llamasdan turib, maktabgacha yoshdagi bolalarni har tomonlama - aqliy, estetik, axloqiy, mehnat va jismoniy rivojlantirish muammolarini hal qilish mumkin emas. Bolalarni tabiat bilan sayr qilish jarayonida bir-biri bilan chambarchas bog'liq bo'lgan o'quv va tarbiyaviy vazifalar amalga oshiriladi. Aqliy tarbiyaning asosiy vazifasi bolalarga tabiat va o'simliklar haqida ma'lumot berishdir. To'g'ri g'oya va tushunchalar ateistik idrokning asosini tashkil qilishi kerak. Aqliy idrokning ajralmas qismi hissiy madaniyatdir. U analizatorlarni takomillashtirish, bolalarda hissiy tajribani to'plash uchun taqdim etilgan, bu keyingi umumlashtirish uchun asos bo'lib, elementar tabiatshunoslik tushunchalarini shakllantirishdir. Bolalarning bilimlarni o'zlashtirishi ularning kognitiv qobiliyatlari, hissiy apparatlari, mantiqiy fikrlash, e'tibor, nutq, kuzatish va qiziqishni rivojlantirish bilan chambarchas bog'liq bo'lishi kerak. Tafakkurni rivojlantirish va materialistik dunyoqarash asoslarini shakllantirish uchun bolalarni ob'ektlar va tabiat hodisalari bilan tanishtirish, kuzatilayotgan hodisalarga tushuntirishlar izlashga o'rgatish va bolalarni ular o'rtasidagi aloqalar va munosabatlar haqida tushunchaga etkazish kerak. Tabiat hodisalari orasidagi sabab-oqibat munosabatlari va munosabatlarini anglash jarayonida tafakkur rivojlanadi. Bolalarni sayrda kuzatishga, ya'ni tabiat hodisalariga maqsadli ravishda e'tibor berishga o'rgatish orqali biz bolalarning diqqatini rivojlantiramiz, bu umumiy aqliy rivojlanish bilan chambarchas bog'liq va bolalarning o'qishga tayyorligining muhim shartidir.

Tabiatga bo'lgan qiziqishni ham rivojlantirish kerak. Bolalarga hayvonlar va o'simliklarda nimani va qanday kuzatishni ko'rsatib, tashqi ko'rinishga, harakatga, odatlarga e'tibor qaratib, tarbiyachi nafaqat tabiat haqidagi bilimlarni, balki bolalarning unga bo'lgan munosabatini ham shakllantiradi. Siz har doim bolaning yoshini hisobga olishingiz va ushbu mavzu yoki hodisada uning e'tiborini tortadigan narsalarni bilishingiz kerak. Tabiat bilan bevosita aloqada, kuzatish bilan bir qatorda qiziquvchanlik ham rivojlanadi. Ikkinchisi yo'naltiruvchi va kashfiyot refleksiga asoslangan bo'lib, uning rivojlanishi I.P.Pavlov insonning o'ziga xos xususiyati deb hisoblagan. Maktabgacha yoshdagi bolalarda bu refleks kattalarga cheksiz savollarda juda aniq namoyon bo'ladi: bu nima? Qanday? Nega? Bolalarning qiziqishini qondirish uchun, iloji bo'lsa, ularni turli muammolarni hal qilishga jalb qilish kerak. Bolalarning qo'yilgan masalalarni hal qilishda faol ishtirok etishi ularda qiziqishni rivojlantiradi va tabiatga bo'lgan qiziqishini barqaror qiladi. Bolalarni sayrda tabiat bilan tanishtirish jarayonida axloqiy, jismoniy, mehnat va estetik tarbiyani amalga oshirish kerak. Axloqiy kamolotda unda o'z ona tabiatiga muhabbat, tirik mavjudotlarga hurmat tuyg'ularini tarbiyalash alohida o'rin tutadi. Bolalarni mehnatsevarlikka, tabiatga hurmat bilan tarbiyalash uchun ularga o'simliklarni etishtirish va ularga g'amxo'rlik qilishning eng oddiy usullarini o'rgatish kerak. Shu bilan birga, bolalarning mehnat jarayoni va natijasidan zavq olishi, tomorqadagi mehnat mushaklarini rivojlantirib, asab tizimini mustahkamlashi juda muhimdir. Mehnatsevarlik kabi sifatni shakllantirish, bolalarni tabiatdagi kattalarning mehnati bilan tanishtirish, ularning faoliyatiga hurmatni tarbiyalash kerak. Ochiq havoda qolish yurak-qon tomir va nafas olish tizimlarining rivojlanishiga hissa qo'shadi, ishtahani oshiradi va qon aylanishini yaxshilaydi. Bularning barchasi yaxshi jismoniy rivojlanish va salomatlikni mustahkamlashga yordam beradi. Tabiat bolalarni estetik tarbiyalashning asosiy vositalaridan biridir. Tabiatning go'zalligi hatto eng kichik bolalarni ham befarq qoldirmaydi. Yurishda siz o'rmon shovqiniga, qushlarning qo'shig'iga, barglarning rangiga, gullarning hidiga e'tibor berishingiz kerak. Bolalar go'zallikni his qilishni o'rganishlari kerak, shunda ular keyinchalik hayotlarida dunyoni butun go'zalligi va xilma-xilligi bilan idrok eta oladilar. 1. 1 Har xil tashkil etishyurish faoliyati Yurishda turli xil faoliyat turlari qo'llaniladi, yurishning majburiy tarkibiy qismlari quyidagilardir: kuzatishlar va kognitiv va amaliy faoliyat, tabiatda ishlash, didaktik o'yinlar, ochiq o'yinlar, individual ish, mustaqil o'yinlar. Kuzatish - bu maqsadli idrok etish, murakkab bilish jarayoni bo'lib, unda hissiy va ratsionallik birligi namoyon bo'ladi. Analizatorlarning birgalikdagi faoliyati asosida tarbiyachining so`zi tufayli bolalarda aniq bilimlar shakllanadi, tafakkur va nutq rivojlanadi, materialistik munosabat, tabiatga qiziqish va muhabbat, go`zallik tuyg`usi tarbiyalanadi. Tarbiyachi tomonidan tashkil etilgan tabiat ob'ektlari va tabiat hodisalarini kuzatish maktabgacha yoshdagi bolalarni tabiat bilan tanishtirishning asosiy usuli hisoblanadi. Ob'ektga va bolalarning yoshiga qarab kuzatishlar epizodik, bir necha daqiqa davom etadigan va uzoq muddatli, ko'p kunlar, ba'zan esa haftalar davom etishi mumkin. Erta va kichik maktabgacha yoshdagi guruhlarda bolalarni ob-havo, o'simliklar, hasharotlar, qushlarni kuzatishga jalb qilish mumkin. Bu kuzatishlar qisqa muddatli, lekin tez-tez takrorlanadi. O'rta guruhda, masalan, qisqa muddatli kuzatishlar bilan bir qatorda, uzoqroq kuzatuvlar tashkil etiladi. Erga ekilgan yoki ekilgan o'simliklarning o'sishi va rivojlanishi uchun. Kattaroq guruhda uzoq muddatli kuzatishlar ko'proq o'rin egallaydi: bolalar o'simliklarning urug'lardan rivojlanishini, hasharotlarning o'zgarishini, tabiatdagi mavsumiy o'zgarishlarni va hokazolarni kuzatib boradilar. Uzoq muddatli kuzatishlar tabiat hodisalarining boshlanishidagi ketma-ketlikni, ularning ko‘zga ko‘rinadigan bog‘liqligini qo‘lga kiritish imkonini berishi bilan qimmatlidir. O'rta guruh bolalari bu kuzatishlarni o'qituvchi rahbarligida, katta guruhda esa mustaqil ravishda amalga oshiradilar. Kuzatish bolalarning to`g`ri tasavvurlarini shakllantirishga va aqliy rivojlanishiga hissa qo`shishi uchun tarbiyachi ularga rahbarlik qilishi kerak. U kuzatishning maqsadlarini tushuntiradi, ularning e'tiborini ob'ekt yoki hodisaning xarakterli belgilariga qaratadigan savollar beradi. Agar bolalar o'rganilayotgan ob'ekt yoki hodisa bilan allaqachon uchrashgan bo'lsa, tarbiyachi ularning so'zini bildiruvchi kuzatishni tashkil qiluvchi savollardan boshlaydi, bolalar bir necha marta takrorlaydilar. Kuzatishlar jarayonida bolalarning turli analizatorlarini kiritish kerak. Pedagog ob'ektlarni tekshirishlarini ta'minlashi kerak: ular chiqaradigan, urish yoki his qilayotgan tovushlarni tinglashi va idrok etilganini to'g'ri nomlashi kerak. Analizatorlarning ishi kuzatuvlar jarayonida tarbiyachi bolalarning tabiiy ob'ektlar bilan o'yin va amaliy harakatlaridan foydalanganda faollashadi. Kuzatish jarayonida fikrlashni faollashtiradigan qimmatli uslubiy texnika ob'ektlar yoki hodisalarning xarakterli belgilarini farqlash va o'xshashlik bilan taqqoslash, taqqoslashdir. Tabiat ob'ektlarini solishtirganda, bolalar osongina farq belgilarini aniqlaydilar. Farq bo'yicha taqqoslash barcha guruhlarda amalga oshiriladi. O'xshashlik bo'yicha taqqoslash odatda bolalarni qiyinlashtiradi, chunki ular o'xshash narsalarning muhim xususiyatlarini mustaqil ravishda aniqlay olmaydilar. Ushbu uslubni maktabga katta yoshdagi va tayyorgarlik guruhlaridagi kuzatishlarda qo'llash mumkin. Ob'ektlarni taqqoslab, ushbu guruhlarning bolalari o'qituvchi yordamida o'xshash narsalar, hodisalarning muhim xususiyatlarini aniqlaydilar va ularni tasniflash va elementar tushunchalarni shakllantirish uchun material oladilar. Sayrlarda siz ob-havoni, osmonni (bulutlar harakati, kamalak, quyosh botishi va boshqalar, o'simlik va hayvonlar hayotidagi mavsumiy o'zgarishlar, barglar va gullarning ko'rinishi, barglarning tushishi, qushlarning kelishi va ketishini) kuzatishingiz mumkin. ). Bu kuzatishlar odatda qisqa muddatli, lekin bir xil ob'ekt yoki tabiat hodisasi uchun qayta-qayta amalga oshiriladi. Kundalik sayrlarda siz o'simliklar va hayvonlar hayotidagi xarakterli mavsumiy o'zgarishlarga e'tibor berishingiz kerak va savollar yordamida bolalarga jonli va jonsiz tabiatdagi o'zgarishlar o'rtasidagi aloqani o'rnatishga yordam berishingiz kerak, masalan: "Sovuq bo'ldi - gullar so'lib, hasharotlar daraxtlarning po'stlog'i ostiga yashiringan, qushlar uchib ketgan. Kuzatishlarning badiiy so'z bilan uyg'unligi ayniqsa yorqin, doimiy tasvirlarning shakllanishiga yordam beradi va shu bilan birga bolalarning so'z boyligini boyitadi. Shuning uchun kuzatishlar davomida she'rlar, qo'shiqlar, topishmoqlar, so'zlardan foydalanish yaxshidir. Masalan, o'rmonda qutulish mumkin bo'lgan qo'ziqorinlarni ko'rsatib, o'qituvchi E. Trutnevaning she'ridan parchalarni o'qishi mumkin: Ignalilar yonida Daraxtlar ostidagi qizil boshlar Kichik emas, katta emas Va tiyin kabi yolg'on gapiring To'qmoq ustidagi aspenlar ostida - Malinali sharfdagi qo'ziqorin Boletusga qo'ng'iroq qiling Kimni olish kerak. Katta guruh bolalari bilan kuzatishlar paytida 6-7 yoshli bolalar uchun tushunarli bo'lgan tabiat hodisalari o'rtasidagi bog'liqlikni aks ettiruvchi xalq belgilarini eslash foydali bo'ladi, masalan: "Qaldirg'ochlar past uchadi - yomg'ir yog'adi". To'g'ri kuzatish uchun asosiy talablar: 1. Ob'ektlarni aqliy charchoqsiz davom etadigan (3-10 minut) idrok etish. 2. Ob'ekt bilan bevosita aloqani ta'minlash. 3. Kuzatishlar tuzilishini kuzating: a) kirish - boshlash, diqqatni jamlash, qiziqish uyg'otish; b) asosiy qism - maqsadni bajarish, savol berish, 2-3 soniya pauza, topishmoqlar, gaplar. U yaxlit, birlashtirilgan bo'lishi kerak; v) o'yin yakunida kuzatish, amaliy harakatlar, mustaqil kuzatish uchun topshiriqlar. Tajriba yoki tajriba - bu maxsus yaratilgan sharoitda tashkil etilgan kuzatishning alohida turi. Bolalarni sayrlarda oddiy tajribalar o'tkazishga jalb qilish ularning kuzatuvchanligi va qiziqishini rivojlantirish, ob'ektlar va tabiat hodisalariga faol va to'g'ri munosabatda bo'lishni tarbiyalash uchun katta ahamiyatga ega. Elementar tajribalar yordamida bolalarga jonsiz tabiatdagi suvning muzlashi, qor va muzning suvga aylanishi, kamalakning paydo bo'lishi va boshqalarni ko'rsatish mumkin. Tajriba yordamida bolalar suv va o‘g‘itlarning o‘simliklar hayotidagi o‘rni bilan tanishadilar. Ammo shuni esda tutish kerakki, o'simliklar uchun zararli bo'lgan tajribalar bilan shug'ullanmaslik kerak. Shunday qilib, masalan, o'simliklar uchun suvning ahamiyatini tushuntirmoqchi bo'lgan holda, ba'zida bolalarga gulzorlardan birini issiq kunda sug'ormasdan qoldirish taklif etiladi. Ertasi kuni o'simliklar quriydi. Ba'zi o'qituvchilar o'g'itlar bilan tajriba o'tkazishda xuddi shunday xatoga yo'l qo'yishadi. Tabiatga doimiy qiziqish va o'simliklarga hurmatni tarbiyalash faqat ularning ishining ijobiy natijalari misolida mumkin. Bolalarga o'simliklar yaxshi o'sishi uchun ularga qanday g'amxo'rlik qilishni o'rgatish kerak. Bolalar tomonidan olib borilgan kuzatishlarni davom ettirish va rivojlantirish juda muhimdir. Keling, buni bir misol bilan tushuntiramiz. Qiz gul ustidagi kichkina hasharotga e'tibor beradi. O'qituvchi bu shira - hasharot tomonidan yo'q qilinishi mumkin bo'lgan o'simlik zararkunandasi - ladybug ekanligini tushuntiradi. Bu hasharotni topishga yordam beradi va uni shirasi bo'lgan o'simliklar bilan birga qafasga qo'yadi. Ertasi kuni hamma shira ladybug tomonidan yeyilganiga ishonch hosil qiladi. Shundan so'ng, bolalar xato haqida juda ehtiyot bo'lishadi. Tajribadan ma'lumki, kuzatishlar nazorati yaxshi yo'lga qo'yilgan katta va maktabga tayyorgarlik guruhlarida bolalar juda diqqatli bo'lib, ob'ektlar va tabiat hodisalaridagi o'zgarishlarni o'zlari seza boshlaydilar. Bu esa tarbiyachi bilan birgalikda kuzatishdan bolalar mustaqil ravishda, uning rahbarligida va oldindan olingan topshiriqlar bo‘yicha o‘tkazadigan kuzatishlarga o‘tish imkonini beradi. Yurishning muhim tarkibiy qismi tabiatdagi mehnatdir. Bolalar bog'chasida tarbiyaviy ish usuli sifatida mehnat muhim ahamiyatga ega. Tabiatning ob'ektlari va hodisalari bilan bevosita aloqada bo'lish orqali bolalar u haqida aniq bilimlarga ega bo'ladilar, o'simliklarning rivojlanishi va inson parvarishi o'rtasida qandaydir aloqalarni o'rnatadilar. Bularning barchasi ularning tafakkurining rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi, materialistik dunyoqarash uchun zamin yaratadi. Bog'da, bog'da, gulzorda va tabiat go'shasida tizimli ishlar o'simlik va hayvonlarga qiziqishni oshiradi, bolalarda tabiat ob'ektlariga muhabbat va hurmatni tarbiyalashga yordam beradi, mehnatsevarlik va boshqa axloqiy fazilatlarni shakllantirishga yordam beradi. Mumkin bo'lgan jismoniy mehnat bolalarning umumiy rivojlanishiga foydali ta'sir ko'rsatadi, analizator funktsiyalarini va birinchi navbatda motorni rivojlantirishga yordam beradi. Siz bolalarning ishini oxirigacha aylantira olmaysiz. Muayyan mehnat ko'nikmalarini tarbiyalash bilan bir vaqtda tabiat haqidagi bilimlarni kengaytirish yoki mustahkamlash kerak. Shunday qilib, masalan, ekishdan oldin, bolalar urug'larni (shakli, o'lchami, rangi) hisobga olishlari kerak, so'qmoqlarni ekishdan oldin o'simlik qismlarining nomlarini (poyasi, barglari, gullari) takrorlashlari kerak. Bolalarda mehnatga ongli munosabatni tarbiyalash, ulardan bajarilgan ishni tushunishni, uning maqsadini tushunishni talab qilish kerak. Bolalar nafaqat u yoki bu texnikani o'rganishlari, balki nima uchun kerakligini tushunishlari juda muhimdir. Shuning uchun, urug'larni ekish, so'qmoqlarni ekish va boshqa mehnat operatsiyalarini ko'rsatib, ularga tushuntirishlar bilan birga borish mutlaqo kerak. Agar bolalarning barcha faoliyati muayyan operatsiyalarni mexanik bajarishga qisqartirilsa, unda ularning natijasi qanchalik samarali bo'lmasin, mehnat o'zining tarbiyaviy ahamiyatini yo'qotadi. O'qituvchi har qanday yangi mehnat texnikasini o'zi tushuntirishi va ko'rsatishi kerak, keyin uni o'rta guruhning ikki - uchta bolasi va bir yoki ikkita kattasi takrorlaydi. Shundan keyingina qabulni bajarishni butun guruhga taklif qilish mumkin, bir xil usullarni bosqichma-bosqich qo'llash mehnat malakasini shakllantirishga olib keladi. Bolalarni mehnat tarbiyasida qo`llaniladigan asosiy metodlarga kattalar mehnati bilan tanishtirish, tarbiyachining o`zi misolida, bolalarga turli mehnat operatsiyalari topshiriqlari berish va ularning bajarilishini tekshirish, tarbiyachi va butun guruh tomonidan bajarilgan ishlarni baholash kiradi. Bolalar bog'chasi xodimlari o'simliklar etishtirish uchun joy tayyorlaydilar. Ular sabzavot bog'i va gulzor uchun yer qazishadi, to'shak tayyorlaydilar. Bolalar saytni tozalashda va o'simliklarni etishtirishda ishtirok etadilar. Kichik guruhlarning bolalari toshlar, chiplar yig'ib, ularni qoziqqa qo'yishadi. Tarbiyachi yordamida piyoz ekadi, yirik urug‘lar ekadi, ko‘rpa va gulzorlarning sug‘orilishini kuzatadi, tuproqni yumshatadi va o‘simliklarni begona o‘tlar bilan tozalaydi, yetishtirilgan hosilni yig‘ib olishda qatnashadi. Ishda o'rta va katta guruh bolalari faolroq ishtirok etadilar. Ular axlatni tirgaklab, zambilda uyaga olib boradilar. O‘qituvchi yordamida no‘xat, loviya, jo‘xori, no‘xat va boshqa o‘simliklarning yirik urug‘lari ekiladi, gulzor va ko‘chatlar sug‘oriladi, tuproq bo‘shatiladi, begona o‘tlar tozalanadi, pishgan sabzavotlar yig‘ib olinadi. Belgilangan ish uchun mas'uliyat hissini oshirish uchun katta guruh bolalari kichik guruhlarga bo'linadi, ularning har biriga ma'lum bir yerdagi o'simliklarni parvarish qilish topshiriladi.