Mavzu: Mеhnаt hаqini hisоblаsh vа to’lаshni hujjаtlаshtirish

Mehnatga haq to‘lash bo‘yicha xodimlar bilan hisob-kitoblar aks ettirilishi

Muomalalarning mazmuni	Debet	Kredit
Ish haqi hisoblab yozildi	2010-“Asosiy ishlab chiqarish”; 2310-“Yordamchi ishlab chiqarish”; 2510-“Umumishlab chiqarish xarajatlari”; 9410-“Sotish xarajatlari” va boshq.	6710-“Mehnat haqi bo‘yicha xodim bilan hisoblashishlar”
Ish haqidan ushlanmalar(daromad solig‘i, alimentlar va boshqalar) aks ettirildi	6710-“Mehnat haqi bo‘yicha xodim bilan hisoblashishlar”	6410-“Byudjetga to‘lovlar bo‘yicha qarz (turlari bo‘yicha)”; 6990- “Boshqa majburiyatlar” va boshq.
Ish haqini berish	6710-“Mehnat haqi bo‘yicha xodim bilan hisoblashishlar”	5010-—Milliy valyutadagi pul mablag‘lari”
O‘z vaqtida olinmagan ish haqini deponentlashtirish	6710-“Mehnat haqi bo‘yicha xodim bilan hisoblashishlar”	6720-“Deponentlangan ish haqi”

Ish vaqtidan tashqari ishning muddati har bir xodim uchun surunkasiga ikki kun davomida to‘rt soatdan (mehnat sharoiti og‘ir va zararli ishlarda bir kunda ikki soatdan) va yiliga bir yuz yigirma soatdan ortiq bo‘lmasligi lozim (O‘zR Mehnat kodeksining 125-moddasi). Ish smenasining muddati o‘n ikki soatdan iborat bo‘lganda, shuningdek mehnat sharoiti o‘ta og‘ir va o‘ta zararli ishlarda ish vaqtidan tashqari ishlarga yo‘l qo‘yilmaydi.
Soat 22.00 dan to soat 6.00 gacha bo‘lgan vaqt tungi vaqt deb hisoblanadi (O‘zR Mehnat kodeksining 122-moddasi). Agar xodim uchun belgilangan kundalik ish(smena) muddatining kamida yarmi tungi vaqtga to‘g‘ri kelsa, tungi ish vaqti muddati bir soatga, ish haftasi muddati ham shunga muvofiq ravishda qisqartiriladi.
Tungi vaqtdagi ishning har bir soati uchun kamida bir yarim baravar miqdorda haq to‘lanadi, ya’ni tungi vaqtdagi ish uchun qo‘shimcha to‘lov miqdori soat stavkasining 50%dan kam bo‘lishi mumkin emas.
Xodimlarga o‘n besh ish kunidan kam bo‘lmagan muddat bilan yillik asosiy ta’til beriladi. Ta’tillarning muddati olti kunlik ish haftasi yuzasidan kalendar bo‘yicha ish kunlari bilan hisoblab chiqariladi. Ta’til davriga to‘g‘ri kelib qolgan va Mehnat kodeksining 131-moddasiga muvofiq ishlanmaydigan kunlar deb hisoblanadigan bayram kunlari ta’til muddatini belgilashda hisobga olinmaydi. Yillik ta’tilning umumiy muddatini hisoblab chiqarishda qo‘shimcha ta’tillar yillik asosiy ta’tilga (shu jumladan uzaytirilgan ta’tilga ham) qo‘shib jamlanadi.
Mehnat kodeksining 135-moddasiga muvofiq quyidagilarga uzaytirilgan asosiy ta’til berilishi shart:

• 
  o‘n sakkiz yoshga to‘lmagan shaxslarga - 30 kalendar kun;
  
• 
  ishlayotgan 1 va II guruh nogironlariga - 30 kalendar kun.
  

Ta’tillarga haq to‘lash uchun o‘rtacha oylik ish haqi hisob-kitobi belgilangan tarifikatsiya yoki hisob-kitob kunidagi lavozim maoshidan kelib chiqib hisob-kitob davrida tarifikatsiya bo‘yicha belgilangan ish haqi yoki lavozim maoshidan ortiq summaning bir qismini bir yil ishlaganlar uchun 1/12ga (to‘liq olti oy ishlaganlar uchun 1/6ga, to‘liq etti oy ishlaganlar uchun 1/7ga va h. k.) oshirib amalga oshiriladi. Tarif bo‘yicha haqdan ortiq summalarga ishbay ishlab topilgan pul, mukofotlar, qo‘shimcha to‘lovlar, ustamalar va ijtimoiy sug‘urta bo‘yicha badallar hisoblab yoziladigan boshqa to‘lovlar kiradi.
Ta’tillarga haq to‘lash uchun summalarni hisoblayotganda yoki olti kunlik ish haftasi hisobida foydalanilmagan ta’til uchun kompensatsiya to‘lashda o‘rtacha oylik muddat 25,4 kun miqdorida qabul qilinadi.
Misol. Korxona kassiriga 1 martdan 24 ish kuniga (15 kunlik asosiy ta’til va 9 kunlik qo‘shimcha ta’til) navbatdagi yillik ta’til berildi. Mart oyida mehnat ta’tiliga chiqishdan avvalgi 12 kalendar’ oydagi tarif stavkasidan oshadigan summa 1210000 so‘mga teng bo‘lagan. Hisob-kitob kunida tarifikatsiya bo‘yicha ish haqi 1 000 000 so‘mga teng. Xodimning o‘rtacha oylik ish haqi quyidagi summani tashkil etadi:
1 000 000 + 1 210 000 : 12 = 1 100 833 so‘m
Olti kunlik ish haftasi hisobida ta’tillarga haq to‘lash uchun summalarni hisoblayotganda o‘rtacha oylik ish davomiyligi 25,4 kun miqdorida qabul qilinadi. Xodimga hisoblangan ta’til puli summasi 1 040 157 so‘mni tashkil etadi (1100833/25,4x24).
Muomala quyidagi provodka bilan rasmiylashtiriladi:
Debet 9420 “Ma’muriy xarajatlar”
Kredit 6710 “Mehnat haqi bo‘yicha xodim bilan hisoblashishlar”
Ta’til uchun to‘lov summalari ishlanmagan vaqt uchun to‘lovlarga kiradi va unga JShDS, YaIT va majburiy sug‘urta badallari solinadi. Shuningdek ular ShJBPHga badallar to‘lashda hisobga olinadi.
Mehnat kodeksining 285-moddasida xodimlarga vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik nafaqasi:

• 
  mehnat qobiliyatini yo‘qotish bilan bog‘liq kasal bo‘lganda (shikastlanganda);
  
• 
  sanatoriy-kurortda davolanganda;
  
• 
  oilaning betob a’zosini parvarish qilganda;
  
• 
  karantin e’lon qilinganda;
  
• 
  sil kasali yoki kasb kasalligiga chalingani sababli vaqtincha boshqa ishga o‘tkazilganda;
  
• 
  reabilitatsiya muassasalariga joylagan holda mehnat qobiliyati tiklanganda yoki protez qilinganda to‘lanadi.
  

Vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik nafaqasi mehnatda mayib bo‘lgan va kasb kasalligiga chalinganda:

1. 
   ish haqining to‘liq miqdorida;
   
2. 
   ijtimoiy jihatdan ahamiyatli kasalliklar bo‘yicha hisobda turadigan xodimlarga ularning davlat ijtimoiy sug‘urtasi badallarini to‘lagan muddatiga (umumiy ish stajiga) qarab:
   

• 
  8 yillik va undan ortiq umumiy ish stajiga ega bo‘lganlarga — ish haqining 100 %i;
  
• 
  5 yildan 8 yilgacha umumiy ish stajiga ega bo‘lganlarga — 80 %i;
  
• 
  5 yildan kam umumiy ish stajiga ega bo‘lganlarga — 60 %i miqdorida;
  

3. 
   boshqa holatlarda ularning davlat ijtimoiy sug‘urtasi badallarini to‘lagan muddatiga (umumiy ish stajiga) qarab:
   

• 
  umumiy ish staji 8 yil va undan ortiq bo‘lganlarga, shuningdek 21 yoshga etmagan sag‘ir etimlarga - ish haqining 80 %i;
  
• 
  umumiy ish staji 8 yilgacha bo‘lganlarga - 60 %i miqdorida to‘lanadi.
  

Misol. Xodim 1 martdan 5 martgacha vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik bo‘yicha kasallik varaqasini taqdim etdi. Xodimning lavozim maoshi martda 1325000 so‘mni tashkil etgan. O‘tgan 12 oyda lavozim maoshidan ortiq summasi 711 780 so‘mni tashkil etadi. Nafaqa ish haqining 80 %i miqdorida to‘lanadi.
Vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik bo‘yicha kasallik varaqasiga asosan haq to‘lash uchun o‘rtacha oylik ish haqi 1 384 315 so‘m miqdorida (1325000 + 711780 :

12. 
    . O‘rtacha oylik ish haqini maosh olingan davrdagi jadval bo‘yicha ish kunlari soniga bo‘lish yo‘li bilan aniqlanadigan o‘rtacha kunlik ish haqi 65920 so‘mni tashkil etdi (1 384 315 : 21).
    

1 martdan 5 martigacha vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik nafaqasi 263 680 so‘m miqdorida to‘lanadi (65920 x 5 x 80%).
Vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik bo‘yicha hisoblangan nafaqa xodimning jami daromadiga kiritiladi va belgilangan tartibda unga daromad solig‘i solinadi.
Mehnat kodeksining 233-moddasida ayollarga tuqqunga qadar etmish kalendar kun va tuqqanidan keyin ellik olti kalendar kun (tug‘ish qiyin kechgan yoki ikki va undan ortiq bola tug‘ilgan hollarda - etmish kalendar kun) muddati bilan homiladorlik va tug‘ish ta’tillari berilib, davlat ijtimoiy sug‘urtasi bo‘yicha nafaqa to‘lanishi nazarda tutiladi.
Nafaqa ayollarga ish joyi bo‘yicha belgilangan tartibda berilgan vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik varaqasi asosida tayinlanadi va to‘lanadi. Homiladorlik va tug‘ish ta’tili summasi hisoblanib, ayolga tuqquniga qadar haqiqatda foydalanilgan kunlar sonidan qat’i nazar to‘liq beriladi.
Misol. Korxona xodimi 1 fevraldan 126 kunlik muddatga tug‘ishgacha va tug‘ishdan keyingi ta’tilga chiqish haqida kasallik varaqasini taqdim etdi. Yanvardagi ish haqi 1360 000 so‘mni, mukofot 540 000 so‘mni tashkil etdi (hisob-kitob davrida boshqa mukofot to‘lovlari amalga oshirilmagan).
Nafaqa hisob-kitobi quyidagi tartibda amalga oshiriladi:

1. 
   O‘rtacha oylik ish haqi belgilanadi 1360000+540000/12 = 1405000 so‘m.
   
2. 
   To‘liq 4 oy va iyun oyidagi 4 ish quni uchun haq to‘lanadi: fevral, mart, aprel, may uchun nafaqa 5 620 000 so‘m (1405000 x 4), iyun uchun - 1405000/20 x 4 = 281000 so‘mni (20 iyun oyidagi ish kunlari soni) tashkil etadi.
   

Jami nafaqa miqdori 5901000 so‘mni tashkil etadi (5620000 + 281000). Nafaqaning bu turi bo‘yicha soliqlar va ijtimoiy to‘lovlar ushlanmaydi.
O‘zR Soliq Kodeksining 30-bobida “Jismoniy shaxslarning jami daromadi” tarkibi bayon qilingan.
Jismoniy shaxslarning jami daromadiga quyidagilar kiradi:

1. 
   mehnatga haq to‘lash tarzidagi daromadlar;
   
2. 
   mulkiy daromadlar;
   
3. 
   moddiy naf tarzidagi daromadlar;
   
4. 
   boshqa daromadlar.
   

Ish beruvchi bilan mehnatga oid munosabatlarda bo‘lgan va tuzilgan mehnat shartnomasiga (kontraktiga) muvofiq ishlarni bajarayotgan jismoniy shaxslarga hisoblanadigan va to‘lanadigan barcha to‘lovlar mehnatga haq to‘lash tarzidagi daromadlar deb e’tirof etiladi.
Amaldagi qonunchilikka muvofiq mulkchilikning har kanday shaklidagi
korxona xodimlari ish haqidan quyidagi pul ushlanmalari va ajratmalarni amalga oshiriladi:

• 
  daromad solig‘i;
  
• 
  shaxsiy jamag‘arib boriluvchi pensiya schyotiga ajratma;
  
• 
  kasaba uyushmasiga ajratma (ixtiyoriy);
  
• 
  xodim tomonidan korxonagayetkazilgan moddiy zararni qoplash bo‘yicha to‘lovlar;
  
• 
  alimentlar;
  
• 
  kreditga sotilgan tovarlar uchun to‘lovlar va boshqalar.
  

Jismoniy shaxslarning — O‘zbekiston Respublikasidagi manbalardan olingan daromadlariga Soliq Kodeksida nazarda tutilgan xususiyatlar hisobga olingan holda va stavkalar bo‘yicha soliq solinadi.