Mavzu: Mehnat va kasbiy ko'nikmalar vositasida o'quvchilarni ijtimoiylashtirish Mundarija: kirish I bob. Qadim zamonlarda va hozirgi davrda ayollarning ijtimoiy tarbiya jarayonida tutgan o’rni

Mavzu: Mehnat va kasbiy ko'nikmalar vositasida o'quvchilarni ijtimoiylashtirish
Mundarija:
KIRISH…………………………………………………………………………..
I BOB. QADIM ZAMONLARDA VA HOZIRGI DAVRDA AYOLLARNING IJTIMOIY TARBIYA JARAYONIDA TUTGAN O’RNI…………………………………
1.1 Qadimgi davrlarda ayollarning vazifasi …………..…………………………………………………………………………..
1.2 Ayol va uning jamiyat hayotida tutgan roli………………………………………………………………………………
I bob bo’yicha xulosa……………………………………………………………….
II BOB. MAMLAKATIMIZDA AYOL QADRINI YUKSALTIRISH BORASIDA AMALGA OSHIRILGAN KENG QAMROVLI ISLOHOTLAR …………………………………………………………………..
2.1 Xotin-qizlarning mamlakat iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy hayotining barcha jabhalarida faolligini oshirish …….
2.2 Jamiyat rivoji va ijtimoiy tarbiyada xotin-qizlarning oʻrnini koʻrsatib berish
II bob bo’yicha xulosa……………………………………………………………
XULOSA…………………………………………………………………………..
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI…………………………..


KIRISH
Bolalarni ijtimoiy moslashuvi, garchi u avvaldan yurtimizda “ijtimoiy tarbiya”, ijtimoiy muhofaza”, “ijtimoiy yordam” ko’rinishida mavjud bo’lgan bo’lsada pedagogik bilim sohasi va fan sifatida O’zbekiston uchun yangi hodisa va tushunchadir. Uning mustaqil fanga aylanganligi, ammo amaliy tajribalarni tizimlashtirilmaganligining sabablari O’zbekiston tarixiy rivojlanishining murakkabliklari va qarama-qarshiliklari bilan izohlanadi. Ijtimoiy pedagogikaga salbiy ta’sir ko’rsatgan hodisalarga XX asrning 30-yillarida boshlangan ijtimoiy tarbiyaning diskreditatsiyalashuvi, mahalliy olimlar, pedagoglarni xorij tajribasi va chet ellik hamkasblaridan ajratgan “temir parda”ning paydo bo’lishi, umuminsoniy qadriyatlarni sinfiy qadriyatlarga almashtirilishi, ijtimoiy muammolar haqida jim turish siyosati, rahmdillik, mehr-muruvvat an’analarining yo’q qilinishi misol bo’ladi. Bugungi kunda ijtimoiy pedagogikaga qiziqish jamiyat taraqqiyotining ehtiyojlari va davlatning ijtimoiy buyurtmasi asosida paydo bo’ldi.
Hozirda respublikamizning barcha sohalarida bo’lgani kabi ta’lim borasida ham katta islohotlarni amalga oshirilmoqda. Ijtimoiy tuzilmalarni insonparvarlashtirishda yangi tamoyillarga asoslanish, bozor iqtisodiyoti munosabati qonunlari, mafkuraviy va axloqiy tamoyillarning o’zgarishi ishsizlik, moddiy yetishmovchilik, bolalarning nazoratsizligi, oilalarning ajralib ketishi, g’ayri ijtimoiy hodisalar; alkogolizm, narkomaniya, jinoyatchilik, fohishalik kabi ijtimoiy muammolarni ham yechimini topishga qaratilgan chora va tadbirlarni ishlab chiqishga asos bo’lmoqda. Bu holatda birinchi navbatda, bolalar, so’ngra esa kattalar ijtimoiy yordamga muhtojdirlar. Bunday sharoitlarda jamiyatning ijtimoiy muammolari bilan bog’liq bo’lgan pedagogik masalalarni hal qiluvchi, uning ijtimoiylashuvi jarayonida shaxsga yordam beruvchi mutaxassis sifatida ijtimoiy pedagogga talab paydo bo’ldi.
Muhtojlarga ijtimoiy-pedagogik yordamni amalga oshirish, jamiyatda insoniylik, fuqarolarning haq-huquqlarini amalga oshirishga asoslangan yangi demokratik qadriyatlar paydo bo’lgani bilan ham izohlanadi. Bu masalaning 3 ahamiyatliligi davlatimizning boshqaruv tizimlari tomonidan mustaqillikning ilk kunlaridanoq anglanganligini, quyidagilar bilan izohlash mumkin:
1. Kuchli ijtimoiy siyosatni respublika taraqqiyotining ustuvor yo’nalishi sifatida e’lon qilinishi;
2. Aholining kam ta’minlangan qatlamlarini himoya qilish yuzasidan bir qator qonun va farmonlarning qabul qilinishi;
3. Sobiq ijtimoiy himoya muassasalarining moddiy texnik bazasining yaxshilanishi va yangilarining ta’sis etilishi;
4. “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” ning har tomonlama barkamol shaxsni shakllantirishga qaratilgan ijtimoiy pedagogik choralar majmuasi sifatida joriy qilinishi.
O’zbekiston fuqarolari hayotida ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash masalasi davlatimiz rahbarining har bir chiqishlari, nutqlari va asarlarida oz aksini topmoqda.Ularda insoniylik, mehribonlik o’zbek xalqining ajralmas xususiyati ekanligi ta’kidlanadi va ijtimoiy xarakterdagi ko’pgina muammolar- sog’liqni saqlash, maktab va shifoxonalarning moddiy-texnik bazasini yaxshilash va sport majmualarini qurish, ko’pbolali oilalarga yordam berish va boshqa bir qator masalalar muhokama qilinadi.
Bundan tashqari hozirgi vaqtda ta’lim mazmuniga shaxsni ijtimoiylashuvi masalasi asosiy g’oya sifatida kiritilayotgani ijtimoiy pedagogikani fan sifatida o’qitishni taqozo etadi. Buning uchun mazkur fanning mazmun-mohiyatini aks ettiruvchi darslik hamda o’quv qo’llanmalar nihoyatda zarur.

Mehnat tarbiyasi - tarbiyaning muhim turi, shaxsni shakllantirishning zarur shartlaridan biri boʻlgan pedagogik jarayon. Mehnat tarbiyasi kishidan ijtimoiy foydali mehnatga ichki ehtiyoj, institutizom, batartiblik, tashkilotchilik, tashabbuskorlik, ishchanlik, ishning koʻzini bilish singari sifatlarni qaror toptirishga xizmat qiladi. Mehnat inson ehtiyojlarini qondirishning birinchi va asosiy vositasi boʻlganligi uchun ham Mehnat tarbiyasi tarbiyaning boshqa hamma turlaridan oldin paydo boʻlgan.

Mehnat tarbiyasi gʻoyat keng falsafiy-pedagogik kategoriya boʻlib, "mehnat taʼlimi", "kasbga yoʻnaltirish", "politexnik taʼlim", "kasb taʼlimi" singari tu-shunchalarni oʻz ichiga oladi. Mehnat tarbiyasi berish hamma zamonlarda ham jamiyat taraqqiyotining asosi, yoshlarni hayotga tayyorlashning eng muhim vositasi boʻlib kelgan. Shuning uchun ham barcha ilo-hiy kitoblar va hamma mutafakkirlar tomonidan yaratilgan bitiklarda Mehnat tarbiyasi ga katta eʼtibor berilgan. Lekin ularga materialist (moddiyunchi)lardan farqli tarzda Mehnat tarbiyasi deyilganda faqat jismoniy mehnatga doir koʻnikma va malakalarni shakllantirish koʻzda tutilmagan. Mehnat tarbiyasi, avvalo, oilada bola oʻzini anglay boshlashi bilanoq amalga oshirila boradi. Jumladan, chaqaloklar goʻdaklik bosqichiga oʻtishlari bilanoq, ularga dastlabki Mehnat tarbiyasi berila boshlanadi. Shunday qilinmasa, bola faqat isteʼmolchiga aylanib qoladi va natijada u noshud va yalqovgina emas, maʼnaviyati kemtik shaxs ham boʻlib shakllanishi mumkin.Bolalarga Mehnat tarbiyasi berishda bogʻcha, maktab singari ijtimoiy pedagogik muassasalar katta oʻrin tutadi. Chunki bu muassasalarda Mehnat tarbiyasi ilmiy asosda tegishli mutaxassislar tomonidan uyushtiriladi. Mehnat tarbiyasini tashkil etishdagi asosiy jihat shundaki, u bolalarning yosh xususiyatlari, ruhiy, akliy va jismoniy imkoniyatlariga muvofiq boʻlishi lozim. Bolaning imkoniyatlaridan yengil Mehnat tarbiyasi ularni zeriktirgani kabi ularning imkoniyatlaridan ogʻir topshiriqlar bolalarni bezdirishi mumkin. Mehnat tarbiyasini amalga oshirishda tizimlilik va institutizom boʻlishiga qatʼiy amal qilinishi joiz. Aks holda, har qanday qobiliyatli bola ham yetarlicha Mehnat tarbiyasi ololmasligi mumkin. Mehnat tarbiyasi uchun maktab davri eng qulay fursatdir. Birinchi navbatda, oʻqish jarayonining oʻzi ogʻir akdiyjismoniy mehnatdir. Maktabga oʻz vaqtida kelib-ketish, oʻqish-yozishni oʻrganish, berilgan bilimlarni egallash uchun oʻquvchilarga Mehnat tarbiyasi berilgan boʻlishi kerak. Chunki oʻquv topshiriqlarini bajarish, dars oʻzlashtirish, oʻtilganlarni takrorlash, yozma ishlar bajarish, kerakli matnlarni yodlash, koʻchirmalar olish, lu-gʻatlar bilan ishlay olishi uchun oʻquvchi muayyan institutizomga rioya etishi, tashkilotchilik qobiliyati va ishchanlik xususiyatiga ega boʻlishi, ishning koʻzini bilishi kerak. Mehnat tarbiyasida, avval aytilganidek, mehnat taʼlimi va kasbga yoʻnaltirish jarayonlarining ham oʻrni katta. Chunki bu jarayonlarda oʻquvchilar bevosita tegishli mehnat koʻnikmalarini egallash va ularni mustaqil ravishda qoʻllash bosqichini oʻtaydilar. Shuningdek, ular bu asnoda qaysi bir mehnat yoʻnalishi oʻziga muvofiqroq ekanligini bilib oladilar. Shuning uchun ham mehnat taʼlimi imkon qadar xilma-xil boʻlishi hamda oʻquvchilarning aqliy, jismoniy imkoniyatlari va jinsiy xususiyatlariga muvofiq kelishi zarur.
Oʻzbekiston Respublikasining "Taʼlim toʻgʻrisida"gi qonuni va Kadrlar tayyorlash milliy dasturi (1997 yil 29 avg .)ga muvofiq, oʻrta maxsus taʼlim bosqichining majburiy boʻlganligi oʻzbek oʻquvchilariga Mehnat tarbiyasi berishda alo-hida ahamiyat kasb etadi. Chunki, bu bosqich toʻliq kasbga yoʻnaltirilgan boʻlib, kasbhunar kollejlari oʻquvchilari bevosita oʻzlari tanlagan kasblarga doir koʻnikma va malakalar shakllantirsalar, akademik litsey oʻquvchilari kelajakda egallaydigan kasblarning nazariy asoslarini oʻzlashtiradilar. Oliy taʼlimning bakalavriat va magistratura bosqichlarida Mehnat tarbiyasi bevosita kasb taʼlimi bilan qoʻshib amalga oshiriladi. Mehnat tarbiyasi berishda oʻquvchilarning boʻsh vaqtidan toʻgʻri foydalanish ham muhim ahamiyatga ega. Bolalarning oʻquv rejasida koʻzda tutilgan, mehnat amaliyotini oʻtashlarini toʻgʻri tashkil etish, ularni bolalar, oʻsmirlar ijodiyoti saroylari, uylari, klublari va markazlari qoshidagi toʻgaraklarga koʻproq jalb qilish yosh avlodning komil shaxslar sifatida shakllanishida muhim ahamiyat kasb etadi.
2.Mehnat tarbiyasi
O`zbek xalqi asrlar davomida mehnat insonning moddiy va ma’naviyehtiyoji ekanligini tushunib yosh avlodni mustaqil xayotga tayyorlashga alohidae’tibor beradi. U o`z hayotida turmush kechirish uchun ishlab chiqarish vositalarniyaratish zarurligini turmushda o`z talablarini kondirish uchun mehnat qilishxususiyat bo`ladi. Davr o`tishi, ijtimoiy-siyosiy hayotda o`zgarishlar yuz berishiaqliy mehnat tarbiyasi jitmoniy mehnat tarbiyasidan ajraldi. Natijada mehnat va mehnat tarbiyasiga munosabat o`zgardi, bolalarni turli ijtimoiy mehnatga tayyorlash birinchi o`rinda qo`yildi. Inson va jamiyatning yashashi barqarorlashishi uchun mehnat qilish, mehnatni sevish kamolotining me’yori bo`ldi, mehnat ishtirok etish kalomatlik vositasi hisoblanadi. Bu g‘oyalar xalq yaratgan «Mehnat-farog‘at chirog‘i», «Ish-insonning gavhari», «Daraxt yaprog‘i bilan ko`rkam, inson mehnati bilan», «Odamni mehnat bezaydi», «Mehnat hurmatning toji», «Yer Xazina mehnat kaliti», «Yigit husni mehnatda» kabi maqollarda o`z ifodasini topgan.
Mehnat insonni uch balodan: yurak siqilishi, axloqiy buzilish, muxtojlikdan saqlaydi. Mehnat qilmaganlarga, mehnatni sevmaganlarga, boshqalar mehnatini tatimoqchi bo`lganlarga salbiy munosabatlarni «Bekorchidan xudo bezor», «Tekunxo`rga shafqat yo`q», «Baxt yalqovga begona» kabi maqollarda, bir qancha xikmatlarda o`z aksini topgan. (Masalan: «Yalqov ishyoqmaslar ikki farzand yetishtiradilar: zorlik, badbaxtlik», «Mehnatni sevgan har kishi har turli noqobil ishlardan tortinmaydi» va x.k). Turli kasblarga mehr-muhabbat tarbiyalashda kasb-xunar tanlashga yo`llash muhim ahamiyat kasb etadi. O`quvchilarni kasb tanlashga yo`llash bu yosh avlodni xalq xo`jaligi va madaniyatining eng muhim tarmoqlari bilan xalq xo`jaligi va madaniyatining ayrim kasblarga ehtiyojlari bilan tanishtirishga muvofiq iboratdir.O`quvchilarni kasb tanlashga yo`llash tizimi o`z ichiga kasbga oid axborot,maslaxatlar kasblarni tanlash va kasbga ko`nikish kiradi.
1.Kasbga oid axborot berganda ilg‘orlar bilan uchrashuvlar, ishlab chiqarishga eksqursiyalar tashkil qilish, maktablarda kasb tanlash kabinetlari ishlarini uyushtirish, shu kabi egallash uchun lozim bo`lgan xislatlarni shakllantirish.Kasb bo`yicha maslaxatlar-turli predmetlarni o`rganish jarayonida turli kasbga xususiyatlari, ularning xalq xo`jaligi o`z shaxsiy moyllari, qobiliyatlari va imkoniyatlari bo`yicha ish olib boriladi.
Kasb bo`yicha tanlash. Pedagog, psixolog, sotsiolog, ishlab chiqarish xodimlari bilan birgalikda konkret kasbga yo`naltiriladi.
Ajdodlarimiz azal-azaldan xunarmand, ijodkor, mirishkor bo`lishgan (naqqoshlik, zargarlik, ganchkorlik, misgarlik, sopoldo`zlik). Xalq xunarmandchiligi: beshiksozlik, sadiksozlik, jaydari, qo`qon, yassi va baland zinali aravalar yasash, pichoqchilik, o`yma kursi va stollar, chorpoyalar, guldonlar-shamchiroq, obdasta-yu jomlar yasash, kigiz bosish, gilam to`qish, polo to`qish, yigirma tikish savatchilik va buyrachilik, zardo`zlik, kashtachilik, zargarlik, kulolchilik, kandakorlik, tosh va kuchi o`ymakorlik, yog‘och o`ymakorligi, naqqoshlik, ipakchilik, mato to`qish, temirchilik, duradgorlik kabilar o`zbeklar xayotining o`zgarmas qismi hisoblanadi.
Maktabda mexnat darslari, to`garak mashg‘ulotlari jarayonida bolalar xalq amaliy sa’nati sir asrorlarini bilib oladilar. Qadimdan xalqimizda o`g‘il va qiz bolalarga duradgorlik, g‘isht teruvchilik, beshikchilik, sandiqsozlik, etikdo`zlik, telpak, cho`girma, po`stin tikish, ganchkorlik, naqqoshlik, mol, ko`y va parranda boqish, dehqonchilik ishlariga yordamlashish, bozor o`char qilish, bilim olish,ro`zg‘orni pul bilan ta’minlash, kasb-xunar egallash, taom tayyorlash, mahalladagi marakalarni joyiga ko`yish, xasharga borish, O`tin tayyorlash, uyni elektr asboblarini yengil ta’mirlash va x.k ishlar bilan odatda shug‘ullanadilar.
Uy ichida xotin-qizlarning vazifasi: odob-axloq saqlash, poklik, bichiqh-tikish, taom tayyorlash, tabobatda xabardor bo`lish, bemorlarga qarash hisoblanadi.
Bu kabilarga yoshlikdan O`rgatish ota-ona burchi, bu-kizlar baxti, saodati asosidir. Shuningdek bolaning kuchi, yoshi, zehniga qarab yurt, uy tuta bilish, tikish, kiyinuv, chkan-tukan, tartib bilan ishlash, yahshi xulq shakllantirish, osh pishiruv saboqlarini oshirish, bozor xarajati ishlari, xunar egallash, tikuv ishlari, kir yuvish, dazmollash, mexmon kutish, xol so`rash, bola tarbiyasida ishtirok etish, jamoa ishlarida qatnashish, gigiyena qoidalariga rioya qilish kabilar oilada o`rgatiladi. Xozirgi vaqtda milliy maktablarda mexnat tarbiyasi tizimi saqllanmoqda. Bu tizim o`z ichiga tubandagilarni oladi:
a ) O`quv mexnatiga ma’suliyat bilan munosabatda bo`lishni shakllantirish.
b) Maktabda darslar davomida va mexnat tayyorgarligi jarayonida politexnik bilimlar va ko`nikmalarning asosiy egallash;
v) Mexnat ta’limi;
g) Ijtimoiy foydali mexnat;
d) Unumli mexnat;
e) Sinfdan tashqari ish;
j) Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar jarayonida mexnatni sevish,qadrlarga o`rgatish;
O`quvchilar mexnat faoliyatiga qo`yiladigan talablar:

• 
  Mexnat foydali yo`nalishli bo`lishi kerak.
  
• 
  Mexnat jarayonida o`quvchilar tashabbuskorlik, ijodkorlik bilan yondashishlari kerak.
  
• 
  Mexnat jamoa shaklida tashkil qilinishi kerak.
  
• 
  Mexnat rang-barang, turli-tuman bo`lishi kerak.
  
• 
  Mexnat o`quvchilarning kuchiga, imkoniyatlariga yosh va individual xususiyatlariga mos bo`lishi kerak.
  
• 
  Mexnat jarayonida rag‘batlantirish va jazolash metodlaridan oqilona foydalanishlari kerak.
  
• 
  Mexnatga bolani barvaqt jalb qilish uning samaradorligini ta’minlaydi.
  
• 
  Mexnat dam olish bilan almashtirib turilishi maqsadga muvofiqdir.
  
• 
  Unumli mexnat bolaning moddiy manfatdorligini esdan chiqarmasligi lozim.
  

Shunday qilib mexnat tarbiyasi fan asoslarini o`rganish jarayonida o`quvchilarni olgan bilimlarining aniq maqsadga yo`nalganligini ishlab chiqarish jarayonining ilmiy asoslarini bilish va kasbiy qizisishlarni rivojlantirishni ko`zda tutadi.