Mavzu: milliy iqtisodiyotni agrar sektoridagi islohotlarning ustuvor yo‘nalishlari mundarija

II-BOB.O‘ZBEKISTONDA AGRAR SEKTORNI ISLOH QILISH JARAYONINING TAHLILI
2.1. Mamlakatimiszda qishloq xo‘jaligini isloh qilish va yangi agrar munosabatlarni shakllanishi.
Qishloq xo‘jaligi O‘zbekiston iqtisodiyotining yetakchi tarmoqlaridan biri bo‘lib, unda chuqur tarkibiy o‘zgarishlar amalga oshirilmoqda. O‘zbekistonning qulay tabiiy-iqlim sharoiti, fidoyi va mehnatkash xalqi, davlatimizning bu boradagi puxta o‘ylangan strategiyasi qishloq xo‘jaligi tarmog‘ining jadal rivojlanishiga xizmat qilmoqda: go‘zal, mazali, ekologik toza mevalar. yer va quyosh juda mashhur va jahon bozorlarida bo'lgan bizning zaminda etishtiriladi. Iqtisodiy salohiyatning holati, davlatning oziq-ovqat bilan ta'minlanish darajasi va jamiyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy vaziyat ko'p jihatdan agrosanoat majmuasining (AIC) rivojlanish darajasiga bog'liq.
Agrosanoat kompleksining asosiy vazifasi aholi turmush darajasini maksimal darajada oshirish, qishloq aholisining bandligi va daromadlarini oshirishdan iborat. Shuning uchun ham O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A.Karimov va amaldagi Prezident Sh.M.Mirziyoyev “...hayot sifatini tubdan yaxshilashga qaratilgan uzoq muddatli, o‘zaro chuqur bog‘liq bo‘lgan keng ko‘lamli chora-tadbirlarni amalga oshirish vazifasini qo‘ydilar. qishloq qiyofasi, ijtimoiy va ishlab chiqarish infratuzilmasini jadal rivojlantirish, mulkdorlar, tadbirkorlik va kichik biznesning mavqei, o‘rni va ahamiyatini tubdan qayta ko‘rib chiqish, fermerlik rivojini har tomonlama qo‘llab-quvvatlash”.
Agar 90-yillar boshida O‘zbekiston bor-yo‘g‘i beshta davlatga oziq-ovqat mahsulotlarini eksport qilgan bo‘lsa, bugungi kunda bu ko‘rsatkich 80 dan oshdi, bor-yo‘g‘i so‘nggi 10 yilda meva sharbati eksporti hajmi ikki baravar, oziq-ovqat mahsulotlari o‘rtacha 1,5 barobar oshdi. Qishloq xo‘jaligini modernizatsiya va diversifikatsiya qilish bo‘yicha amalga oshirilayotgan dasturiy chora-tadbirlar qishloq xo‘jaligi mahsulotlari yetishtirish hajmini 6,6 foizga, jumladan, meva-sabzavot yetishtirish 11,2 foizga, kartoshka yetishtirish 9,7 foizga, poliz mahsulotlari yetishtirish 10,4 foizga o‘sishini ta’minladi. Bu muvaffaqiyatga fermerlarning yangi toifasi – bilim, tajriba va zamonaviy texnika bilan qurollangan fermerlar hamda yetishtirilgan mahsulotni qayta ishlash bo‘yicha texnologik korxonalar va uning iste’mol xususiyatlarini saqlab qolish uchun muzlatgichli omborlar tashkil etilishi natijasida erishildi.
Mustaqillikning dastlabki yillarida 400 ming gektar sug‘oriladigan yer 2,5 million oilaga tomorqa yerlari uchun berildi. Buning hisobiga aholining don, un, go‘sht, sut, meva-sabzavot mahsulotlariga bo‘lgan talabini to‘liq qondirish va respublikani g‘alla import qiluvchi davlatdan eksport qiluvchi davlatga aylantirish imkoniyati paydo bo‘ldi. Shu bilan birga, mahalliy fermerlar bu bilan cheklanib qolmadi - mamlakatimizda nafaqat ekin yetishtirish, balki ularni qayta ishlash va o‘z tarmog‘i do‘konlari orqali sotish bilan shug‘ullanuvchi ko‘plab fermer xo‘jaliklari allaqachon tashkil etilgan.
Ayni paytda mamlakatimizda yiliga 17 million tonnadan ortiq meva-sabzavot yetishtirilmoqda, bu aholi jon boshiga 300 kilogramm sabzavot, 75 kilogramm kartoshka va 44 kilogramm uzum to‘g‘ri keladi. Bu jahonda umumeʼtirof etilgan optimal isteʼmol meʼyorlaridan qariyb uch barobar koʻp, Oʻzbekiston qishloq xoʻjaligining eksport salohiyati 5 milliard AQSH dollaridan ziyodni tashkil etadi. 180 turdan ortiq yangi va qayta ishlangan meva-sabzavot mahsulotlari eksport qilinadi.
O‘zbek zaminida yetishtirilgan meva-sabzavotlarni bugun nafaqat qo‘shni davlatlar, balki AQSh, Yaponiya, Slovakiya, Braziliya, Norvegiya, Tailand, Indoneziya, Mo‘g‘uliston, Saudiya Arabistoni bozorlarida ham uchratish mumkin. Umuman olganda, dunyoning 120 dan ortiq mamlakatlarida o‘zbek meva va sabzavotlarining ajoyib ta’midan bahramand bo‘lish imkoniyati mavjud. Sug'orish dehqonchiligiga asoslangan mahalliy qishloq xo'jaligining o'ziga xos xususiyati uzluksiz suv ta'minotiga juda bog'liq. Shu bois suvni tejaydigan texnologiyalarni joriy etish, sug‘oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash, meliorativ va irrigatsiya inshootlari tarmog‘ini rivojlantirishga katta e’tibor qaratilmoqda.
Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimovning “2013-2017-yillarda sug‘oriladigan yerlarning meliorativ holatini yanada yaxshilash va suv resurslaridan oqilona foydalanish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qaroriga asosan irrigatsiya va meliorativ xo‘jaliklarni rekonstruksiya qilish, ta’mirlash va tiklash ishlari izchil davom ettirilmoqda. ob'ektlar, suvni tejovchi texnologiyalarni joriy etish, qurilish sug'orish kanallari, gidrotexnik inshootlar qurilmoqda, sug'orish kanallarini ta'mirlash va tiklash.
Sug‘oriladigan yerlarning meliorativ holatini yanada yaxshilash va suv resurslaridan oqilona foydalanish chora-tadbirlarini amalga oshirish uchun bugungi kunga qadar qariyb 1 milliard AQSH dollari miqdorida mablag‘ yo‘naltirildi. 1771 kilometr kollektor-drenaj tarmog‘i qurildi va rekonstruksiya qilindi, 24,7 ming kilometr ta’mirlash-tiklash ishlari amalga oshirildi.
Respublika bo‘yicha 1,7 million gektardan ortiq yerning meliorativ holati yaxshilandi. O‘tgan yilning o‘zidayoq lizing oluvchilarga 53 milliard so‘mlik 257 dona meliorativ texnika yetkazib berildi. E’tiborlisi, ularning umumiy qiymatining 85 foizi imtiyozli manbalar hisobidan moliyalashtirildi. Mahalliy qishloq xo‘jaligi texnikasi ham qo‘llanilib, fermerlarni sifatli va arzon texnikalar bilan ta’minlamoqda. Bunga xalqaro sifat standartlarini mahalliy ishlab chiqarishga integratsiyalash, shuningdek, yetakchi xorijiy kompaniyalarni strategik sheriklar sifatida jalb etish orqali erishildi.
Bugungi kunda bozorda mahalliy kompaniyalar ham, qishloq xo'jaligi mashinasozligi bo'yicha dunyoning etakchi gigantlari - German Claas va LEMKEN GmbH & Co, American Case New Holland kompaniyalari vakillari ham mavjud. Mamlakatimizda qishloq xo‘jaligi texnikasi va jihozlarining keng assortimentida ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish bo‘yicha Rossiya, Germaniya, Avstriya va Italiyaning qator kompaniyalari bilan muzokaralar olib borilmoqda. O‘zbekistonda oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish, meva-sabzavotlarni qayta ishlash ko‘zda tutilgan. 2020-yilga qadar umumiy qiymati 410 million dollarlik 300 dan ortiq yirik loyiha, shuningdek, tuman miqyosida qiymati 500 million dollarlik 5 mingta loyiha amalga oshiriladi.Bu qo‘shimcha 100 ming tonna sanoat mahsulotlari yetishtirish va o‘n minglab yangi ish o‘rinlari, asosan, qishloq joylarda tashkil etish demakdir.
Respublikamiz fermer va dehqon xo‘jaliklarini yanada rivojlantirish uchun yangi shart-sharoitlar, imtiyozlar va rag‘batlantiruvchi omillarni belgilash, iqtisodiy dastaklar va tartibga solish mexanizmlarini ishlab chiqish zarur. Shu munosabat bilan mamlakatimiz innovatsion salohiyatidan samarali foydalanish asosida agrosanoat kompleksi tarmoqlarini rivojlantirishning ilmiy asoslangan dasturini ishlab chiqish zarurligi yaqqol namoyon bo‘lmoqda.
O‘zbekiston o‘zining ilmiy-texnik salohiyati, zamonaviy sharoitda eng muhim strategik resurs hisoblangan qishloq xo‘jaligi fanining tarixiy an’analari bilan iqtisodiyoti o‘zgarib borayotgan ko‘plab mamlakatlardan ajralib turadi. Shunday ekan, jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida agrar sektorda innovatsion sohani rivojlantirish va bozor munosabatlarini chuqurlashtirishga intilish qishloq xo‘jaligi sohasidagi eng zamonaviy ilmiy ishlanmalardan foydalanish huquqi uchun raqobatning paydo bo‘lishiga xolisona yordam berishi kerak. va agrosanoat majmuasining boshqa sohalari.
Bozor munosabatlari shakllanishi sharoitida agrar sohaga ilm-fan yutuqlari va xorijiy tajribani joriy etishning hozirgi holati ilmiy-texnikaviy mahsulotlar bozorini uning barcha tarkibiy qismlari va tegishli xo‘jalik mexanizmi bilan shakllantirish zaruriyatini oldindan belgilab beradi. Agrosanoat kompleksini rivojlantirishga qo‘yilayotgan yangi talablar talabning o‘zgarishini hisobga olgan holda ishlab chiqarishni takomillashtirish va moslashuvchanligini, yangi sharoitlarga moslashishini, uning innovatsion rivojlanish yutuqlariga moyilligini sezilarli darajada oshirishni nazarda tutadi. Bunday sharoitda ilmiy ishlanmalar, ilg‘or texnologiyalar, ishlab chiqaruvchilarning to‘plangan ilg‘or tajribasi talab bo‘lsa, sotiladigan mahsulotga aylanadi. Masalan, joriy yilda mamlakatimizda intensiv bog‘dorchilikni rivojlantirishda mutlaqo yangi sahifa ochilishi mumkin. Akademik M.Mirzayev nomidagi bog‘dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy-tadqiqot institutida amerikalik hamkasblar bilan birgalikda mitti va yarim mitti mevali daraxt ko‘chatlarini in vitro, ya’ni klonal mikroko‘paytirish yo‘li bilan ko‘paytirish bo‘yicha so‘nggi laboratoriya ochildi.
Qishloq xo‘jaligi xom ashyosini sanoatda qayta ishlashni chuqurlashtirish, yetishtirilgan mahsulotni saqlash infratuzilmasini rivojlantirishga katta ahamiyat berilmoqda. 2016-yilda qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini sanoatda qayta ishlash bo‘yicha 230 ta korxona tashkil etildi va modernizatsiya qilindi, 114 ta yangi muzlatgichlar yaratildi va modernizatsiya qilindi.
Meva-sabzavot mahsulotlarini saqlashning umumiy sig‘imi 832 ming tonnaga yetkazildi, bu esa mamlakatimiz aholisini asosiy turdagi qishloq xo‘jaligi mahsulotlari bilan ta’minlash, uni eksport qilish hajmini kengaytirish, yil davomida uzluksiz va keskin narxlar barqarorligini ta’minlash imkonini bermoqda. narxlarning mavsumiy o'zgarishi. Bu yutuqlarning barchasi dehqon va fermerlarimiz, barcha qishloq mehnatkashlarining fidokorona mehnati samarasidir. O‘zbekiston iqtisodiyotining agrar sektori O‘zbekistonga to‘liq oziq-ovqat mustaqilligini ta’minlovchi yaxlit va samarali tizim yaratilganining yorqin namunasi bo‘ldi.