Mavzu: Moddiy nuqta dinamikasi Tuzuvchi: A. Soliyev

Mavzu: Moddiy nuqta dinamikasi

Tuzuvchi: A.Soliyev

2 – ma’ruza
Fizika kafedrasi
2021

Маruza rejasi

• Dinamikaning asosiy vazifasi.
• Nyutonning birinchi qonuni.
• Inertsial sanoq sistemasi. Massa va kuch tushunchasi.
• Nyuton­ning ikkinchi qonuni. Ilgarlanma harakat dinamikasining asosiy tenglamasi.
• Nyutonning uchinchi qonuni.
• Noinertsial sanoq tizimlari. Inertsiya kuchlari.

Dinamikaning asosiy vazifasi

Dinamika - jismlarning harakat qonunlarini harakat sabablarini hisobga olgan holada o`rganadi.

Kuch – jismlarning o’zaro ta’sirlashishlarini harakterlovchi vektor kattalik. Kuchni F harfi bilan belgilanadi, o’lchov birligi Nyuton (N)

Nyutonning birinchi qonuni
Jism o’zining tinch holatini yoki to’g’ri jiziqli tekis harakatini tashqaridan boshqa jismlar ta’sir etmaguncha saqlab qoladi

Dinamika elementlari

Jismlarning o’zini tinch holati yoki to’g’ri chiziqli tekis harakatini saqlab qolish hususiyati jismlarning inertsiya hususiyati deb ataladi.

Маssа – jism inertligining o’lchovidir. Massani m harfi bilan belgilanadi, o’lchov birligi kilogram (kg).

Jismning berilgan M nuqtadagi ρ zichligi deb, kichik elementining dm massasini dV hajmiga nisbatiga aytiladi, ya’ni:

•  

Jism o‘zining tinch holatini yoki to‘g‘ri chiziqli tekis harakatini tashqaridan boshqa jismlar ta’sir etmagunicha saqlab qoladigan sanoq tizimi inersial sanoq tizimi deb ataladi.

Jism o‘zining tinch holatini yoki to‘g‘ri chiziqli tekis harakatini tashqaridan boshqa jismlar ta’sir etmagunicha saqlab qoladigan sanoq tizimi inersial sanoq tizimi deb ataladi.

Tashqi kuch ta’sirida jism o‘zining harakat tezligini o‘zgartiradi, tezlanishga ega bo‘ladi yoki o‘zining shakli va o‘lchamlarini o‘zgartirishi mumkin – deformatsiyalanadi. Kuch vektor kattalikdir. Vaqtning har bir belgilangan momentida, kuch o‘zining qiymati, fazodagi yo‘nalishi va qaysi nuqtaga qo‘yilgani bilan xarakterlanadi.
Impuls – moddiy nuqtaning m massasini uning v tezligiga ko‘paytmasiga teng bo‘lgan, tezlik yo‘nalishiga ega bo‘lgan vektor kattalikdir.
Nyuton ikkinchi qonunining umumiy ifodasi: Moddiy nuqta harakat miqdorining vaqt bo‘yicha hosilasi jismga ta’sir etuvchi kuchga tengdir.
Moddiy nuqtaning olgan tezlanishi, ta’sir etuvchi kuch yo‘nalishiga mos kelib, shu kuchni moddiy nuqta massasining nisbatiga tengdir:

Nyutonning ikkinchi qonuni
Integral ko’rinishdagi Nyutonning ikkinchi qonuni
Nyutonning ikkinchi qonuniga asosan moddiy nuqta impulsining o‘zgarishi moddiy nuqtaga ta’sir etuvchi kuchning impulsiga tengdir.
Istalgan vaqt momentida jismning olgan tezligi:
Ньютоннинг учинчи қонуни
Moddiy nuqta yoki jismlarning bir-biriga ta’siri, o‘zaro ta’sir kuchlar xarakteriga ega, bu kuchlar moduli bo‘yicha teng bo‘lib, bir-biriga qarama-qarshi yo‘nalgandir.

Марказий кучлар

• Ўзаро таъсирлашувчи жисмларнинг марказларини туташтирувчи чизиқ бўйлаб йўналган кучлар марказий кучлар деб аталади.
• Исталган марказий кучлар консерватив ҳисобланади ва марказий кучлар таъсирида бўлган заррачалар потенциал энергияга эга бўладилар.

r
F
F

Оғирлик кучи

Жисмнинг оғирлиги
F

Ишқаланиш кучи

— жисм сиртининг ҳолатига боғлиқ бўлган ишқалиш коэффициенти;
N — жисм сиртига нормал бўйича йўналган босим кучи. Ишқаланиш кучи жисмнинг бошқа жисм сиртида сирпанишига қаршилик кўрсатадиган куч бўлиб, жисмнинг сиртига нормал бўйича берган босим кучига тенгдир.
F

Эластиклик кучи

r — жисмнинг мувозанат ҳолатидан силжишини белгиловчи радиус – вектордир,
k — жисмнинг эластиклик хусусиятига боғлиқ бўлган пропорционаллик коэффициенти.
k — пружинанинг бикирлиги,
x – абсолют эластик деформация


F=mg

Пружинанинг бикирлиги k – унга таъсир этувчи кучга боғлиқ бўлмайди.

Пружинанинг бикирлиги k – унга таъсир этувчи кучга боғлиқ бўлмайди.

Пружинанинг бикирлиги унинг геометрик ўлчамларига ва пружина материалига боғлиқ

бу ерда Е – Юнг модули, S – юза, - узунлик.

Юнг модули деб нисбий деформация бир бирликка тенг бўлиши учун қўйилган механик кучланишга айтилади.

•  

нисбий деформация

нисбий деформация

абсолют деформация

Механик кучланиш деб бир бирлик юзага перпендикуляр йўналишда таъсир этувчи кучга тенг бўлган катталикка айтилади.

Механик кучланиш

•  

MARKAZDAN QOCHMA KUCH

MARKAZDAN QOCHMA KUCH

Jismlarning aylanma harakatida hosil bo’ladigan kuch markazdan qochma kuch deyiladi. Uning yo’nalishi aylana radiusi bo’ylab tashqariga yo’nalgan.

•  

R

E’tiboringiz uchun rahmat