Mavzu: Moddiy zaxiralar klassifikatsiyasi va ularning asosiy nazorat tizimlari Mundarija: Kirish I bob. Moddiy zaxiralar haqida umumiy tushuncha

Jami		11500	10000
10000
4	B	7500	9000	7500
5	B	9500	9000	9000
Jami		17000	18000	17000
6	S	7000	10000	7000
7	S	8000	10000	8000
8	S	11000	10000	10000
Jami		26000	30000	26000
hammasi		53500	58000	51500

Keltirilgan misoldan ko’rinib turibdiki, zahiralarning ko’pchiligida tannarx va sof sotish qiymatlari orasida sezilarli tafovut mavjud bo’lib, bunda ayrim hol-larda zahiralar tannarxi sof sotish qiymatidan yuqori. Bunday hollarni yuz berish sabablarini biz yuq­orida ko’rsatib o’tdik. Jadvalda keltirilgan ma’-lumotlardan foydalanib yuqorida nomlari qayd qilingan usullar yordamida za-xiralarimizni sof sotish qiymatini hisoblab chiqayliq:

Moddalar bo’yicha – bunda keltirilgan 8 ta zahirani ikkala (tannarxi va sof sotish) qiymatini solishtirib, ulardan eng kichik miqdori olinadi (jadvalda oxirgi qatorda berilgan) - uning umumiy summasi 51500 so’mni tashkil qiladi;
Asosiy tovarlar guruhlari bo’yicha – bunda keltirilgan 3 ta (A,V,S) turdagi zahirani (guruhlari bo’yicha) ikkala (tannarxi va sof sotish) qiymatni solishtirib, ulardan eng kichik miqdori olinadi - uning umumiy summasi – 53000 so’mni tashkil qiladi (A turdagi tovarlar guruh ida –10000 so’m; B turdagi tovarlar guruhida- 17000 so’m; S turdagi tovar-lar guruhida – 26000 so’m);
Zahiralarning umumiy hajmi bo’yicha – bunda keltirilgan barcha tovarlarni umumiy summasi jamlanib, ularni ikkala (tannarxi va sof sotish) qiymatini solishtirib, ulardan eng kichik miqdori olinadi – uning umumiy summasi 53500 so’mni tashkil qiladi (ТMZning tannarxi va sof sotish qiymatlari ustunlarining jami qatoridagi summalar taq-qoslanadi).
Ko’rinib turibdiki, ТMZ sof sotish qiymati bo’yicha hisobga olishda turli usullarni ­qo’llash ular hajmini turlicha bo’lishiga olib kelmoqda. Bunday farq-lar odatda korxona ТMZlarini hajmini hisobotlarda aks ettirish maqsadida aniqlash uchun qo’llanadi. Haqiqatda esa, umumiy natijada farq kelib chiqmaydi. Chunki, ushbu usullar yordamida aniqlangan qiymatlarni zahiralar sotilgandan keyingi foyda yoki zarar (aniqlangan qiymatga nisbatan) ular orasidagi farqni tekislaydi.
Тovar-moddiy zahiralarini turlicha bo’lishi ularni turlicha baholash tartibini qo’llash imkonini berganidek, ularni tannarxini aniqlashni har xil usullaridan foydalanish zaruratini ham tug’diradi. ТMZni tannarxi bo’yicha hisobga olishda quyidagi usullardan foydalanish mumkin:
yalpi identifikatsiyalash usuli;
o’rtacha tortilgan qiymat usuli;
birinchi xarid narxlari bo’yicha baholash usuli;
oxirgi xarid narxlari bo’yicha baholash usuli.
ТMZni tannarxini hisoblashni ushbu usullari mohiyatiga qisqacha to’xtalib o’tamiz.