Mavzu: Moliyaning ijtimoiy iqtisodiy mohiyati va vazifalari

TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI ANDIJON FAKULTETI BANK ISHI VA AUDIT YO’NALISHI 71/22 GURUH 2 – KURS TALABASI RO’ZIYEV RUSTAMJONNING “MOLIYA” FANIDAN TAYYORLAGAN REFERATI

Mavzu: Moliyaning ijtimoiy – iqtisodiy mohiyati va vazifalari

Reja:

1. 
   Moliyaning ijtimoiy – iqtisodiy mohiyati
   
2. 
   Moliyaning vazifalari
   
3. 
   Moliya fanining boshqa fanlar bilan o’zaro bog’liqligi
   

Moliyani ijtimoiy va iqtisodiy mohiyati davlat va boshqa davlatlar, jismoniy va yuridik shaxslar o'rtasida pul mablag'lari shakllanadigan markazlashmagan va markazlashgan pul mablag'larini taqsimlash, shakllantirish va ulardan foydalanish munosabatlarida yuzaga keladigan munosabatlarga bog'liq.

Monetar va taqsimlovchi munosabatlarning jamiyati moliyalashtirishning iqtisodiy mohiyatidir, bu holda ishlab chiqarish aktivlarining aylanishi mumkin emas.
Davlat mablag'larining markazlashtirilgan pul massasi harakatiga asoslangan moliyaviy munosabatlar byudjet sohasida va davlat byudjetidan tashqari tashkilotlarda taqsimlanadi.
Moliya nazorat va tarqatish funktsiyalarini amalga oshiradi.
Davlat daromadlarini qayta taqsimlash davlatning taqsimlovchi vazifasidir. Asosiy daromadlar paydo bo'lganda, barcha ishtirokchilar tomonidan ishlab chiqarish sohasidagi ishchilarning ish haqi, byudjet tashkilotlarining daromadlariga davlat, banklar va boshqa kredit tashkilotlari oldidagi majburiyatlarini bajarish uchun beriladigan "milliy daromad" tushunchasi paydo bo'ladi.
Davlat aholi uchun ishlaydigan va ishlab chiqarishni rag'batlantiradigan moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyatini belgilaydi.
Moliyaviy resurslar pul munosabatlarining tashuvchisi hisoblanadi. Davlat va xo'jalik yurituvchi sub'ektlar tomonidan shakllantirilgan daromadlar va jamg'armalar mablag'lar va fondlar shakllarida qo'llaniladi.
Jamiyatning shakllanishi, alohida-alohida mavjudligi, maqsadli ishlatilishi moliyaviy mablag'larning o'ziga xos xususiyati hisoblanadi. Ular davlat ehtiyojlarini qondirish uchun amortizatsiya jamg'armasi va byudjet uchun mo'ljallangan.
Moliya funktsiyalaridan biri fiskal bo'lib, uning yordamida davlat idoralari, mudofaa, ishlab chiqarishni ta'minlash uchun xo'jalik yurituvchi sub'ektlar va aholi daromadlarining bir qismi olinadi. Demak, u moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mazmuni kabi tushunchaga kiritilgan.
Davlat va turli xil moliyaviy tashkilotlar faoliyatida mablag' yig'ilib, keyin kreditlar sifatida qayta taqsimlanishi va kredit manbalari bo'lishi mumkin.
Kredit - bu yuridik va jismoniy shaxslarga qimmatbaho narsalarni sotib olish uchun pul qarz berishga imkon beruvchi moliyaviy bitimdir. Bir qator turdagi kreditlar mavjud: bank, tijorat kreditlari va kredit kartalari, uzishiga.
Kreditning kontseptsiyasi va mohiyati mamlakatning iqtisodiy tizimiga taalluqli muammolarni hal qilishdan iborat. Bu erda, masalan, mol-mulkning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati, masalan, arzon uy-joy sotib olish uchun imtiyozli kreditlarni berishda. Erkin sarmoyani to'plash orqali dinamik ishlab chiqarish jarayoni ta'minlanadi. Bu pul muomalasini tezlashtiradi va turli xil munosabatlarni ta'minlaydi: investitsiya, sug'urta, bozor munosabatlarini rivojlantirish va tartibga solishga yordam beradi.
Pul daromadlari va fondlarining eng asosiy moddiy manbai bо‘lib mamlakatning milliy daromad hisoblanadi. Milliy daromadning hajmi umumdavlat ehtiyojlarini qondirish va ijtimoiy ishlab chiqarishni kengaytirish imkoniyatlarini aniqlab beradi. Aynan milliy daromad va uning alohida qismlarining iste’mol fondi va jamg’arish fondining hajmini hisobga olgan holda iqtisodiyotning rivojlanish proporsiyalari va tarkibiy tuzilmasi aniqlanadi. Xuddi shuning uchun ham barcha mamlakatlarda milliy daromad statistikasiga muhim ahamiyat berilayotir.
Moliyaning ishtirokisiz milliy daromadni taqsimlab bо‘lmaydi. Moliya milliy daromadni yaratish va undan foydalanishning ajratib bо‘lmaydigan bog’lovchi bug’ini hisoblanadi. Moliya ishlab chiqarish, taqsimlash va iste’molga ta’sir etib, obyektiv xarakterga ega. U ishlab chiqarish munosabatlarining ma’lum bir sohasini ifoda etib, bazis kategoriyasiga mansubdir.
Shuningdek, bojxonaviy tartibga solishda va bojxona daromadlarini undirishda davlat tomonidan foydalaniladi. Masalan, ayrim mamlakatlarda bojxona bojlari kо‘plab tovar guruhlari bо‘yicha sotib olish olish bahosi bо‘yicha emas, balki haqiqatdagisidan keskin farq qiluvchi normativ baholar bо‘yicha undiriladi. Shunga mos ravishda byudjetning daromadlari va mamlakat ichki bozoridagi baholar ortadi.
Moliya va kredit mustaqil iqtisodiy kategoriyalar sifatida bir-biri bilan uzviy bog’liqdir. Ular hamkorlikda kengaytirilgan asosda korxonalar pul fondlarining doiraviy aylanishiga xizmat qiladi. Kredit bank tizimi va maxsus Moliya-kredit institutlari tomonidan amalga oshiriladigan ssuda fondining harakatini ifodalaydi. Bank krediti sifatida sof kо‘rinishda tuShuniladigan kredit davlatga bevosita bog’liq emas. Takror ishlab chiqarish jarayonida uning roli yetarli darajada aniqlangan - bu daromadlar va xarajatlar о‘rtasidagi vaqtinchalik uzilishni qoplash usuli, ishlab chiqarishni modernizasiya qilishning ehtiyojlarini qoplash usuli va hokazo. Biroq, bir vaqtning о‘zida, kredit - budjet defisiti va byudjet-kassa uzilishini qoplashning muhim shakli. О‘z navbatida, agar byudjet mablag’lari tijorat banklarining hisob varaqlarida saqlanayotgan bо‘lsa, bu banklar uchun muhim ssuda manbaidir.
Kredit Moliyadan о‘zining qaytariluvchanligi va haqliligi bilan farqlanadi. Bir vaqtning о‘zida, har ikki holatda ham ular pul mablag’larining harakatlanishini ifodalaydi hamda kredit va Moliya pul munosabatlarining chegarasidan chetga chiqmaydi. Hatto, tovar krediti ham pul asosiga va shakliga ega. Banklar korxonalar va aholining bо‘sh pul mablag’larini akkumulyasiya qiladilar va ularni ta’minlanganlik, qaytaruvchanlik, haqlilik va muddatlilik asosida ularga ehtiyoj sezgan korxonalarga beradilar. Yuqorida keltirib о‘tilgan barcha kategoriyalar pul xarakteriga, pul tabiatiga ega bо‘lib, ularga ikki va undan ortiq kategoriyalarning belgilari xosdir. Masalan, ish haqi yetarli darajada asoslangan tarzda pulli tо‘lanma, ya’ni pul deb atalishi mumkin. Biroq, bu oddiy pul bо‘lmasdan sarflangan mehnatga muvofiq olingan pul hisoblanadi.
Ragʻbatlantirish Moliya vositalarini qoʻllash orqali, chu-nonchi mukofotlash, subsidiya, subvensiya ajratish, jarima solish, sanatsiya va soliqlarni qoʻllash vositasida amalga oshiriladi. Bozor sharoitida asosiy ragʻbatlantirish vositasi soliq hisoblanadi. Soliqdan imtiyozlar berish soliq toʻlovchilarni qoʻliga tekkan daromadini oshiradi. Maqsadli imtiyozlar ularni yaxshi ishlashga undaydi. 3. Ijtimoi y himoya vazifasi — nochor aholi qatlamlari davlatdan, korxona va har xil nodavlat tashkilotlaridan va puldor fuqarolardan moliyaviy yordam oladi. Mazkur vazifani davlat byudjetining ijtimoiy himoya uchun ajratilgan mablagʻlari bajaradi. 4. Axborot berish vazifasi — mamlakat va ayrim subʼyektlarning moliyaviy ahvoli haqida axborot. Moliyaviy ahvolni tavsiflovchi axborot (koʻrsatkichlar) iqtisodiyotga tashhis qoʻyishga xizmat qiladi. 5. Nazorat vazifasi — moliyalashtirish yoʻsinida ajratilgan pulni naqadar maqsadli ishlatilishini pul beruvchilar nazorat qiladilar. Shu pulni oʻrinli yoki oʻrinsiz ishlatilishiga qarab moliyalashtirish koʻpaytiriladi, qisqartiriladi yoki umuman toʻxtatiladi.
Milliy iqtisodiyotning boʻgʻinlariga qarab turli darajada Moliya amal qiladi. Uning asosiy boʻgʻini quyi darajadagi yoki mikromoliyadir. Bunga korxona Moliya si (buni korporativ Moliya deb yuritiladi), xonadon Moliyasi, jamoat tashkilotlari Moliyasi, sugʻurtalash Moliyasi kabilar kiradi. Davlat Moliyasi makrodarajadagi Moliyani tashkil etadi va milliy manfaatlarga xizmat qiladi. Niqoyat milliy iqtisodiyotning eng yukrri darajasi bu metimoliya boʻlib, bu tabiatan xalqaro Moliya munosabatlari hisoblanadi, mamlakatlararo yuz beradi, xalqaro Moliya tashkilotlari orqali amalga oshiriladi. Turli darajadagi Moliya oʻzining koʻlami bilan ajralib turadi. Moliya turli darajadagi moliyalashtirish usullari jihatidan ham farqlanadi. Korxona, sugʻurta va xonadon Moliyasi oʻzini oʻzi moliyalashtirish qoidasiga tayanadi. Davlat moliyasi byudjetdan moliyalashtirish tamoyillarini qoʻllaydi. Turli nodavlat tashkilotlari va jamoat tashkilotlari qisman oʻzini oʻzi moliyalashtiradi. Milliy iqtisodiyotning mohiyati va funksiyalari moliya tizimi faoliyatida oʻz ifodasini topadi Moliya — pul mablagʻlaridan foydalanish va uning harakatini tartibga solish bilan bogʻliq boʻlgan munosabatlar tizimi boʻlib, uning vositasida turli darajada pul mablagʻlari fondlari vujudga keltiriladi va ular takror ishlab chiqarish ehtiyojlari va boshqa ijtimoiy ehtiyojlarni qondirish maqsadida taqsimlanadi.
Moliya iqtisodiyot doirasida oʻzaro bogʻliq boʻlgan bir qator vazifalarni bajaradi.

1. 
   Moliya iqtisodiy jarayon va tadbirlarni moliyaviy taʼminlash, ularga xizmat koʻrsatish vazifasini bajaradi.
   
2. 
   Moliyaning taqsimlovchi vazifasi moddiy ishlab chiqarish sohalarida yaratilgan YaIMni, ayniqsa, uning milliy daromadni tashkil qiluvchi qismini davlat va mulkchilikning turli shakllariga asoslangan korxonalar, iqtisodiyot tarmoqlari, moddiy ishlab chiqarish sohalari, mamlakat hududlari oʻrtasida taqsimlash va qayta taqsimlashda namoyon boʻladi.
   
3. 
   Moliyaning ragʻbatlantiruvchilik vazifasi, birinchidan, yaratilgan mahsulot qiymatini taqsimlash jarayoni orqali, ikkinchidan, pul fondlarini tashkil qilish va sarflash mexanizmi orqali amalga oshiriladi.
   
4. 
   Moliyadan ishlab chiqarish, taqsimlash va isteʼmol ustidan nazorat qilish vositasi sifatida foydalaniladi. Moliyaviy nazorat korxonalarning moliya intizomiga rioya qilish uchun moddiy javobgar boʻlish tizimi, turli soliqlar undirib olish va mablagʻ bilan taʼminlash tizimi orqali amalga oshiriladi.