Mavzu: moliyaviy bozor stavkalari reja: Foiz stavkalari va ularning turlari

Foizli stavkalarni tenglashtirish-boyicha foiz stavkalari bir xil bo‘lishiga olib
keladi. Faraz qilaylik, misol uchun
bir
yillik
AQSh
G‘aznachilik
veksellari
bo‘yicha
bugungi
kunda 4%
to‘lamoqdalar. Boshqa ilg‘or moliya tashkilotlarining, misol uchun Jahon banki
(World bank)ning dollarli qarz majburiyatlari bo‘yicha yillik foiz stavkalari (ushbu
holatda ham to‘lolmaslik riski mutlaqo yo‘qligini hisobga olgan holda) qanaqa
bo‘lishi mumkin?. Buning javobi quyidagicha bo‘lishi kerak: taxminan yillik 4%.
Endi bunday javob qanday olinganini ko‘rib chiqamiz. Faraz qilaylik, Jahon banki
jalb qilinayotgan mablag‘lar bo‘yicha 4%dan pastroq stavkani taklif qilmoqda.
Ma’lumotlardan boxabar investorlar bunday stavka evaziga uning
qimmatli qog‘ozlarini olmaydi, balki AQSh G‘aznachiligining bir yillik
veksellarini sotib oladi. Agar Jahon banki o‘z obliga-tsiyalarini astoydil sotish
niyatida bo‘lsa, kamida AQSh G‘aznachiligining stavkasini taklif qilishi kerak
bo‘ladi .Jahon Banki 4%dan ancha yuqori bo‘lgan stavkani taklif etarmikan? Agar
moliya-kredit muassasasi qarzlar bo‘yicha xarajatlarni imkon qadar kamaytirishni
istasa (aslida moliya-kredit muassasalari barchasining maqsadi shu), u haqiqatda
investorlarni jalb qilish uchun zarur bo‘lgan narsani taklif etadi.
Demak,
to‘lamaslik riskidan holi bo‘lgan, muddati bir yillik har qanday dollarli ssudalar va
qarzlar ana o‘sha 4%ga, ya’ni bir yillik g‘aznachilik veksellari daromadliligi
stavkasiga yaqinlashish tendensiyasiga ega. Agar tashkilotlar teng sharoitda har xil
foizli stavkalarda pul olish yoki qarz
berishga qodir bo‘lsalar, unda ular foizli arbitraj
61
(interest-rate arbitrage) bilan
shug‘ullanishlari ma’lum bo‘ladi. Boshqacha aytganda, ular pulni pastroq foizli
stavkada olib, yuqoriroq foizli stavkada qarzga beradilar. Tabiiyki, bunday
harakatlar masshtabining kengayishi yana foizli stavkalarning tenglashishiga olib
keladi. Jahon Banki 4%dan ancha yuqori bo‘lgan stavkani taklif etarmikan? Agar
moliya-kredit muassasasi qarzlar bo‘yicha xarajatlarni imkon qadar kamaytirishni
istasa (aslida moliya-kredit muassasalari barchasining maqsadi shu), u haqiqatda
investorlarni jalb qilish uchun zarur bo‘lgan narsani taklif etadi.
Demak,
to‘lamaslik riskidan holi bo‘lgan, muddati bir yillik har qanday dollarli ssudalar va
qarzlar ana o‘sha 4%ga, ya’ni bir yillik g‘aznachilik veksellari daromadliligi
stavkasiga yaqinlashish tendensiyasiga ega.

---

Agar tashkilotlar teng sharoitda har xil foizli stavkalarda pul olish yoki qarz
berishga qodir bo‘lsalar, unda ular foizli arbitraj
61
(interest-rate arbitrage) bilan
shug‘ullanishlari ma’lum bo‘ladi. Boshqacha aytganda, ular pulni pastroq foizli
stavkada olib, yuqoriroq foizli stavkada qarzga beradilar. Tabiiyki, bunday
harakatlar masshtabining kengayishi yana foizli stavkalarning tenglashishiga olib
keladi.