Mavzu: moliyaviy bozor stavkalari reja: Foiz stavkalari va ularning turlari

Ishlab chiqarish vositalaridan kutilayotgan samaradorlik.
Investor tomonidan kutilayotgan daromadlilik stavkasi miqdoriga ta’sir qiluvchi
birinchi omil ishlab chiqarish vositalari samaradorligi hisoblanadi. Ma’lumki,
boshqa narsalarni ishlab chiqarishda foydalaniladigan narsalar ishlab chiqarish
vositalari hisoblanadi. SHaxtalar, yo‘llar, kanallar, to‘g‘onlar, elektrostansiyalar,
zavodlar, mashinalar va tovar-moddiy zaxi-ralarni ishlab chiqarish vositalariga
misol sifatida keltirishimiz mumkin. Kapitalning ushbu fizik (moddiy) aspekti
(jihati)dan tashqari, “kapital” tushunchasiga unumdorlikni oshirishga yordam
beruvchi patentlar, shartnomalar, formulalar, firma nomlari, shuningdek ishlab
chiqarish va ta’minot strukturasi kiradi. Bunday ushlab bo‘lmas narsalar
(nomoddiy kapitallar) ko‘pincha ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruk-torlik
ishlanmalari va reklamaga ketgan xarajatlar natijasi hisoblanadi.
Ishlab chiqarish vositalaridan foydalanish samaradorligiga nis-batan noaniqlik
darajasi.

---

Qo‘yilgan kapital bo‘yicha daromadlilik stavkasining noaniqlik darajasi
yuqoriligini ko‘rsatuvchi juda ko‘p sabablar mavjud. Masalan, hosilga oldindan
bilib bo‘lmaydigan ob-havo sharoiti ta’siri; shaxta va quduqlarning taxmin
qilinganidek resurslarga boy bo‘lmasligi; mashinalarning vaqt-vaqti bilan eskirishi
va buzilishi; mahsulotga talabning iste’molchilar ta’bi yoki alternativ tovarlarning
paydo bo‘lishi tufayli kutilmaganda o‘zgarishi; yana ustiga-ustak, yangi
bilimlarning rivojlanishi oqibati sifatidagi texnik taraqqiyotni o‘z tabiatiga ko‘ra
mutlaqo oldindan bilib bo‘lmaydi.
Odamlarning vaqtinchalik nimanidir afzal ko‘rishi (nimagadir ustuvorlik
berishi).
Daromadlilik
stavkalari
darajasiga
ta’sir
qiluvchi
keyingi
omil
inson
psixologiyasidir. Odamlar, odatda hayotning hamma ne’matlaridan ertaga emas,
aynan bugun foydalanishni afzal ko‘radilar. Iqtisodchilar ko‘pincha mablag‘larni
kiritish mumkin bo‘lgan ishlab chiqarish vositalari bo‘lmagan taqdirda ham foiz
stavkasi ijobiy bo‘ladi, shuningdek, odamlarning pul berish va qarz olishlari uchun
yagona sabab ularning umri davomida xohish-istaklarining doimo o‘zgarib
turishidir, degan taxmindan kelib chiqib ish ko‘radilar. Umuman olganda, odamlar
tovar va xizmatlarni ertaga qoldirmasdan bugun iste’mol qilishni qanchalik ko‘p
afzal ko‘rsa, iqtisodiyotda foiz stavkasi shuncha yuqori bo‘ladi.Riskni