Mavzu. Moliyaviy hisobotlar va moliyaviy rejalashtirish

4. Situatsion taxlil va prognozlashtirish usullari.
Situatsion taxlil va prognozlashtirish usuli asosida kattik yoki funksional determinatsiyalashgan bogliklikni urganishga mulljallangan model yotadi. Bu modeldan foydalanish va unega turli omillar prognoz kursatkichlarini kuyish bilan masalan, realizatsiyadan tushum, aktivlarning aylanuvchanligi, , moliyaviy
bogliklik darajasi kabi kursatkichlar oprkali samaradorlikning asosiy kursatkichlaridan biri- xususiy kapital retabelligi kursatkichining prognoz kursatchiklarini aniklash mumkin.
Rejalashtirilayotgan loyixa buyicha mumkin bulgan natijalarning prognozi kuyidagi formula orkali amalga oshiriladi:
n
 P_k=1; (1)
k=1

1. 
   formula orkali asosiy mezonlar aniklanadi(masalan, kutilayotgan foydani maksimallashtrish)
   

n
E(R)=R_k*P_k--max; (2) k=1
Mazkur formula orkali korxona uchun ma’lum mezonlar asosida samarali mukobil variantlar tanlab olinishi mumkin.
Mazkur formulalar asosida «Azat» xususiy ishlab chikarish firmasi tomonidan amalga oshiriladigan investitsiya loyixasining ma’lum mezonlarini kurib chikamiz. Korxona kushimcha ishlab chikarish vositalarini jalb kilish uchun 2 alternativ variantga ega. Buning uchun M1 stanokni yoki M2 stanokni sotib olish buyicha moliyaviy karor kabul kilish masalasi oldinga tashlandi.
M2 stanok maxsulot birligiga kam chikim va daromad kuprok keltiradi.
1-jadval.

Kursatkichlar	Xarajatlar	Maxsulot birligiga operatsion daromad
M1 stanok	15 000	20
M2 stanok	21 000	24

Karorlar daraxti yordamida kuyidagi xisob kitoblar amalga oshiriladi.
Moliyaviy menedjer stanoklar vositasida ishlab chikariladigan yillik tovarlarga bulgan talabni urganadi va yillik maxsulot ishlab chikarish extimolligi kuyidagichaligi aniklanadi:
X1 = 1200 birlik mikdorda 0,4 extimollik bilan; X2 = 2000 birlik mikdorda 0,6 extimollik bilan;

	0,4 1200	20x1200-15000 = 9000 ming s.
A1 M1	0,6 2000	20x2000-15000 = 25000 ming s.
A2 M2	0,4 1200	24x1200-21000 = 7800 ming s.
	0,6 2000	24x2000-21000 = 27000 ming s.

Yukorida keltirilgan chizma ma’lumotlari asosida xar bir loyixa buyicha kutiladigan matematik daromadni xisoblashimiz mumkin:
Ye(R1) =9000* 0,4 + 25000*0,6 = 18600 ming sum;
Ye(R2) = 7800*0,4 + 27000*0,6 =19320 ming sum.
Demak M2 stanokni sotib olish buyicha kuzlangan variant iktisodiy jixatidan samaralirok xisoblanadi.
Mazkur usul menejerlarning turli soxalarida foydali xisoblanadi. Masalan, boshkarish xisobida kapital kuyilmalar budjetini tuzishda va xususan, kimmatli kogozlar bozorini taxlil kilishda samara beradi.
Tijorat korxonalarida faolyatning asosiy maksadlaridan biri foyda xisoblanishi bilan rejalashtirish jarayonida xam rejali foydani aniklash muxim xisoblanadi. Xozirgi sharoitda Uzbekiston respublikasi maxsulot ishlab chikarishni rejalashtirishda assortiment xisob kitob usulidan keng foyalaniladi. Realizatsiyadan tushum va foydani rejalashtirish assortiment xisob kitob usulida aniklanishining kukyidagi ma’lumot asosida kurib chikamiz.
Assortiment xisob kitob usulida tovar realizatsiyasidan tushgan tushum va foydani aniklanishi.
jadval.

Maxsulotn ing nomi	Realizat siya xajmi. donalard a	1 donasini ng ulgurji narxi. sum	Ulgurji narxlardag i realizatsiy a xajmi ming sum	Bitta maxsulot ning rejali tannarxi, sum	Realizats iya kilingan maxsulot tannarxi, ming sum	Rejalasht irilgan realizatsi yadan foyda, ming sum.
1-maxsulot turi	150000	130	19500	95	18050	1450
2-maxsulot turi	40000	300	12000	220	8800	3200
3-maxsulot turi	200000	215	43000	160	32000	11000
Jami	-	-	74500	-	58850	15650

S maxsulot ishlab chikarish va uni bozorrlarda sotish mikdori va narxlari realizatsiyadan tushum, maxsulot ishlab chikarish xarajatlari va foydani rejalashtirish uchun asos xisoblanadi.

Yukoridagi realizatsiyadan tushum, xarajatlar va foydani rejalashtirish usuli aksariyat xollarda tugridan tugri xisoblash deb xam ataladi. Taxlil kilinayotgan korxonada rejalashtirilayotgan 3 turdagi maxsulot buyicha tushum bozor prognozlari asosida 74500 ming sumni tashkil kiladi. Maxsulot tannarxiga kiritiladigan xarajatlar esa 58850 ming sum mikdorda rejalashtirilgan. Umuman kuzatishlar natijasida 3 turdagi maxsulotlar asosida tashkil kilinadigan ishlab chikarish prognoz kursatkichlari 2 va 3 turdagi maxsulot kuprok foyda olish imkoniyatlari mavjudligini kursatmokda. 2 turdagi maxsulot ishlab chikarish biriligining kamligiga asosiy sabab bozordagi talabning kondirish imkoniyatlari xisobga olingan. Albatta mazkur faoliyat turi korxona uchun sezilarli moliyaviy resurslarni jalb kilishni talab kiladi. Loyixalar buyicha investitsiya resurslarini jalb
kilish va ularni ishlab chikarish jarayoni uchun avanslangan kapitalga aylantirishda mablaglar manbalari moliyaviy resurslarni shakllantirishga boglik buladi. Ayni vaktda bunday moliyaviy resurslarni jalb kilishning kator moliyaviy instrumentlari mavjudki ular yordamida karz mablaglarni korxonalar manfaatlari uchun boshkarish imkoniyatlari shakllantirilmokda.