Mavzu: Moliyaviy nazoratni amalga oshirish jarayonida foydalaniladigan metodlar. Reja

2. Moliyaviy nazoratni amalga oshirish prinsiplari.
Mamlakatlarning demokratik prinsiplarda rivojlanishi ijro etuvchi xokimiyat organlarining muhammal nazorat utkazishga va shunga muvofik ravishda professonal nazorat xizmatini sifatini ustirishga ehtiyoj sezdiradi. Boshqa tomondan, bozor rakobatini kuchayishi korxonalar uchun maxsus investitsion banklar, konsultatsion firmalar yollash hisobiga ichki moliyaviy nazorat usullarini kuchaytirishga majbur kiladi.
Jaxon hamjamiyati kup yillik tajribalari asosida davlat moliyaviy nazoratini amalga oshirishning asosiy prinsiplarini ishlab chikdi.
Mazkur prinsiplar INTOSAIning LIMA deklaratsiyasidauz aksini topdi. Bunga mustakillik, obyektivlik, asoslilik va oshkoralik kabi universal prinsiplar kiritiladi.
Nazoratning mustakillik prinsipi nazorat kiluvchi organlarning moliyaviy, xukukiy mustakilligini ta’minlanishini ko‘zda to‘tiladi
Obyektivlik va asoslilik prinsiplarida amaldagi qonunchilikka nazoratchilarning suzsiz rioya qilishi, nazoratchilarningtaftish ishlarini amalga oshirish andozalari bo‘yicha ish faoliyatining yuqori proifessional darajalarda amalga oshirishi ko‘zda to‘tiladi.
Oshkoralik prinsipida davlat nazoratchilarini ijtimoiy va ommaviy axborot vositalari bilan doimiy alokalarini ko‘zda to‘tiladi.
Mazkur asos prinsiplardan kuprok amaliy xarakter kasb etuvchi quyidagi prinsiplar ajralib chikadi:

• 
  natijaviylik;
  
• 
  nazorat subyektlarini sotilmaslik prinsipi;
  
• 
  axborotlarning asoslanganligi va isbotliligi;
  
• 
  moliyaviy jinoyati bo‘yicha gumon qilinayotgan shaxsning sudgacha aybsiz deb faraz qilinishi;
  
• 
  turli nazorat organlarining uzaro kelishuvchanligi.
  

Moliyaviy nazorat tizimlariga daxldor qonunlar kabul qilishdla davlatlar yuqoridagi prinsiplar hisobga olinishi lozim.Xar bir mamlakatda bulgani kabi Uzbekiston respublikasida ham nazorat faoliyati bo‘yicha qonunlar mavjuddir.
Davlat moliyaviy nazoratining asosiy usullari- kompleks taftish va mavzuli tekshirish hisoblanadi. Taftish va tekshirish utkazish uslublari nazoratchilar oldidagi aniq vazifalarga bo\liqdir. Agar taftish moliyaviy operatsiyalarni qonuniyligi, tu\riligi va tegishli moliyaviy axborotlar ishonchliligini nazorat qilishni ko‘zda tutsa, tekshirishning maqsadi moliyaviy resurslarni rejalashtirish va foydalanish jarayonlarining barcha bosqichlarida ularni boshqarish sifatini nazorat qilish, amalga oshirilgan moliyaviy operatsiyalarni samaradorligi va maqsadga muvofikligini baholash hisoblanadi.
1. Nazoratning natijaviyligi nafakat davlat nazoratchilarining professionallik darajasiga va mustakil auditorlarga bo\liq balki, amalga oshiriladigan taftish va tekshirish ishlarining tartibiga bevosita bo\liqdir. Kompleks taftish utkazishni umumiy kabul qilingan tartibi nazorat organlarining quyidagi bosqichma bosqich faoliyatini uz ichiga oladi:
tovar material qiymatliklarning mavjudligi va saklanganligini, tugallanmagan ishlab chiqarish, yarimfabrikatlar, ofis va boshqa jixozlar, pul mabla\lari va hisob kitoblarni inventarizatsiya qilish;
xujjatlarni tu\ri rasmiylashtirilganligini ogzaki tekshirish(xujjat rekvizitlarini tu\ri va tulik tuldirilganligi, xujjatlarni tekshirishda urnatilgan meyorlar muvofikligi, sifatsiz shakllantirilgan xujjatlarni aniqlash).
moliya-xujalik operatsiyalarini xujjatlarda tulik va tu\ri aks ettirilishini tekshirish. Birlamchi yozuv bo‘yicha taksirovka(yigma miqdor ko‘rsatkichlarni tekshirish) va kontirovka(buxgalteriya hisobi korrespondensiyalarini tu\riligini tekshirish) amalga oshiriladi. Hisob registrlarida, qayta ishlov jadvallarda, jurnal orderlarda, bosh daftarda va boshqalarda buxgalteriya yozuvlarinitu\ri va tulik aks ettirilganligi tekshiriladi;
hisob kitob ko‘rsatkichlarini tu\ri xisolanishini tekshiriladi(ish haqi, soliqlar, amortizatsiya summalari,zaxiralar, kreditlar uchun foizlar va boshqalar);
mamlakat qonunchiligida ko‘rsatib o‘tilgan buxgalteriya,moliyaviy, soliq, statistik, su\urta, kredit va boshqa hisobolarni shakllantirishning tu\riligi tekshiriladi.
Nazoratning boshqa shakllari masalan, xujjatli mavzuli tekshirish muvofik keluvchi maxhama, firma ma’muriyati tomonidan aniqlanadigan taribda amalga oshiriladi(ichki nazorat amalga oshirilganda).
2. Moliyaviy nazoratning natijaviyligi moliyaviy koidabuzarlik uchun joriy qilingan jarimalarga bevosita bo\liqdir.
Jaxon amaliyotida moliyaviy nazoratni 2 asosiy modeli mavjuddir. Anglo-sakson modeli asosidagi moliyaviy nazorat utkazuvchi mamlakatlarda nazorat organlarining faoliyati utkazilgan tekshiruv(taftish) natijalari haqidagi hisobotlarni tayyolash bilan chegaralanadi. Moliyaviy koidabuzarliklar bo‘yicha jarimalar haqidagi masalalar ma’muriy va sud organlarida kurib o‘tiladi.
Fransuz modeli asosida ish yurituvchi mamlakatlarda esa moliyaviy nazoratni utkazishda nazorat organlari bir kancha sud funksiyalarini ham ijro etadilar ya’ni moliyaviy koidabuzarliklar bo‘yicha shaxsning aybdorlik darajasini aniqlash xukukiga, moliyaviy zararlarni koplashni talab qilish xukuklariga ega buladilar.