Мавзу: Морфемика сўзнинг морфем структураси ҳақидаги таълимот

5-savol bo’yicha savol va topshiriqlar
5.1.
1-topshiriq. Matndagi morfem tarkibli so’zlarni kategorial va nokategorial morfemalarga ajrating.
Davlat tili
Jahondagi juda ko’p milliy davlatlar o’z davlat tiliga egalar. "Davlat tili" deganda shu davlat hududida asosiy aloqa - aralashuv vositasi bo’lgan til tushuniladi. Barcha davlat hujjatlari davlat tilida yoziladi; yig’inlar, anjumanlar, qurultoylar shu tilda olib boriladi.
5.2.
1-topshiriq. Kategorial forma yasovchi affiksal morfemalar deb:
a) predmetlik tushuncha (ma’no)sini ifodalaydigan affiksal morfemalarga aytamiz;
v) belgi ifodalaydigan so’zlar yasovchi affiksal morfemalarga aytiladi;
s) belgi ifodalaydigan so’z yasovchi, forma yasovchi affiksal morfemalarga aytiladi.
d) predmetlik ma’nosini ifodalaydigan forma yasovchi affiksal morfemalarga aytiladi;
e) kategorial forma yasovchi affiksal morfema deb bir so’z turkumining grammatik kategoriyasiga xos shakliga aytiladi.
2-topshiriq. Toycha, qopchiq, toychoq, maqtanchoq, qo’zichoq, qizilcha (lavlagi), qorachiq, chug’urchiq so’zlarini ikki guruhga: kategorial forma va nokategorial (funktsional) forma yasovchi affiksal morfemali so’zlarga ajrating.
5.3.
1-topshiriq. Nokategorial forma yasovchi affiksal morfemalar (FYaAM) deb:
a)so’zning lug’aviy ma’nosini o’zgartiradigan (FYaAM)ga aytiladi;
v)so’zlararo sintaktik aloqa - munosabatni ko’rsatadigan FYaAMga aytiladi;
s)grammatik kategoriyaga qarashli bo’lmagan ma’no, ya’ni so’zlarning ma’lum bir modal ma’nosini ifodalab, ularni biror sintaktik vazifa bajarishiga xoslangan shakllarini yasovchi morfemalarga aytiladi;
d)so’zlarni o’zgartiruvchi - turlovchi va tuslovchi FYaAM ga aytiladi.
2-topshiriq. Ot va fe’llarga qo’shilib ularning nokategorial shakllarini yasaydigan forma yasovchi affiksal morfemalarning turlarini sanab keltiring.


6-savol bo’yicha savol va topshiriqlar
6.1.
1-topshiriq.Keltirilgan misollardan so’z yasovchi affiksal morfemalar polisemiyasini(ma’no guruhlarini)tavsiflang.
Suvchi, traktorchi, ashulachi, o’yinchi, yolg’onchi, g’iybatchi, kamonchi, futbolchi, hasharchi, jangchi, vagonchi, dalachi, sayohatchi va boshqalar.
2-topshiriq.O’zingiz -chilik, -ma affiksal morfemalarining polisemantik holatiga misollar keltiring.
6.2.
1-topshiriq. Affiksal omonim morfemalarga berilgan to’g’ri ta’rifni toping (aniqlang).
a)shaklan bir xil, ma’nosi turli turkumlarga oid so’zlar yasovchi qo’shimchalar affiksal omonim morfemalar deyiladi.
v)turli so’z turkumlariga xos grammatik kategoriyalar shakllarini hosil qiluvchi qo’shimchalar affiksal omonim morfemalar deyiladi.
s)turli so’zlar orasidagi aloqa-munosabat uchun ishlatiladigan qo’shimchalar affiksal omonim morfemalar deyiladi.
d)shaklan bir xil,ma’nosi jihatidan turli so’z turkumiga xos so’z yasovchi va shakl yasovchi affiksal morfemalar omonim affiksal morfemalardir.
2-topshiriq.Matndagi affiksal omonimlarni topib, ularning omonimik munosabatini tavsiflang.
Adabiyot nihoyatda murakkab bir ijodiy jarayondir.U tinimsiz mehnat, tajriba, izlanish, soatlarcha xayol surish, odamlar ichiga borish, o’ylash, qidirish demakdir. Adabiyotimizning katta avlodi go’yo qora ish deb atalgan mehnatdan hech qachon qochgan emas. Oqsoqollarga hurmat, yoshlarga mehribonlik o’zbek yozuvchilariga xos fazilatlardan biridir. (Mirtemir)
6.3.
1-topshiriq. Berilgan so’zlar tarkibidagi affiksal morfemalarning vazifasiga ko’ra turini aniqlab, ularni sinonimik darajasiga muvofiq guruhlarga ajrating. Yoqimli-yoqimtoy, betoqat-toqatsiz, unumli-unumdor, o’rinli-noo’rin, chopqir-chopog’on, olmalik-olmazor, tuguncha-tugunchak, toychoq-toycha.
6.4.
1-topshiriq.Affiksal morfemalarning antonimik holatiga misollar topishni davom ettiring.
kuchli-kuchsiz, o’rinli-noo’rin, foydali-befoyda, nuqsonli-benuqson, insofli-insofsiz.