Mavzu: Motiv va motivatsiya Kirish Asosiy qism

3. O’smir yoshdagi bolalarda motivatsiyaning asosiy yondashuvlarini psixodiagnostik aniqlash
Inson rivojlanishi psixologiyasini o’rganish uning motivatsiyasini o’rganmasdan mumkin emas, ya’ni. inson xulq-atvorining harakatlantiruvchi kuchlari, ular jami shaxsning o’zagini ifodalaydi va uning rivojlanish xususiyatini belgilaydi.
O’smirlik davri an’anaviy ravishda shaxsning aqliy rivojlanishidagi eng muhim davrlardan biri hisoblanadi va bu birinchi navbatda o’smirlarning motivatsion-ehtiyojlari bilan bog’liq bo’lgan sohadagi chuqur o’zgarishlar bilan belgilanadi. O’smir.lik - bolalik va balog’at yoshi (11-12 yoshdan 16-17 yoshgacha) o’rtasidagi ontogenetik rivojlanish bosqichi bo’lib, u balog’atga etish va balog’atga etish bilan bog’liq sifat o’zgarishlari bilan tavsiflanadi.
Biroq, sifat va miqdoriy xususiyatlarga ega bo’lgan bu o’zgarishlar bolaning hayotining birinchi kunlaridan boshlab butun rivojlanish jarayoni bilan belgilanadi va tayyorlanadi.
Aynan o’smirlik davrida, L.S.Vigotskiyning fikricha, xulq-atvorning harakatlantiruvchi kuchlarida kuchli va chuqur o’zgarishlar nisbatan qisqa vaqt ichida sodir bo’ladi. Motivatsion soha o’z tuzilishi nuqtai nazaridan motivlarning parallelligi bilan emas, balki ularning ierarxik tuzilishi, turli motivatsion tendentsiyalarni bo’ysunishning ma’lum bir tizimining mavjudligi bilan tavsiflana boshlaydi. O’z-o’zini anglash jarayonlarining rivojlanishi bilan motivlarda sifatli o’zgarishlar kuzatiladi, ularning bir qismi katta barqarorlik bilan ajralib turadi, ko’plab qiziqishlar doimiy sevimli mashg’ulot xarakterini oladi. Harakat mexanizmiga ko`ra motivlar bevosita harakat qiluvchi emas, balki ongli ravishda qo`yilgan maqsad va ongli ravishda qabul qilingan niyat asosida vujudga keladi. Vositachi ehtiyojlarning paydo bo’lishi o’smirga o’z ehtiyojlari va intilishlarini ongli ravishda boshqarish, ichki dunyosini o’zlashtirish, uzoq muddatli hayot rejalari va istiqbollarini shakllantirish imkonini beradi.
O’smirning motivatsion sohasini o’zgartirishning boshlang’ich nuqtasi "bola rivojlanishining ijtimoiy holati" - bola va atrof-muhit o’rtasidagi munosabatlarning o’ziga xos tizimi, faqat ma’lum bir yoshga xosdir. Bu munosabatlar, bir tomondan, shakllansa, ikkinchidan, ular ma’lum bir yosh bosqichida paydo bo’ladigan sifat jihatidan yangi psixologik shakllanishlar bilan belgilanadi. Ushbu yangi shakllanishlar psixik hodisalarning keng doirasini ifodalaydi - psixik jarayonlardan individual shaxsiy xususiyatlargacha.
Shunday qilib, o’smirning motivatsiyasini tahlil qilishda quyidagilarni hisobga olish kerak:

• 
  biologik o’zgarishlar (balog’at yoshi);
  
• 
  psixologik o’zgarishlar (mavhum-mantiqiy fikrlash shakllarining murakkablashishi, o’z-o’zini anglashni rivojlantirish, irodaviy faoliyat doirasini kengaytirish);
  
• 
  o’smir hayotining ijtimoiy konteksti.
  

Ma’lumki, o’smirlik davrining davomiyligi va intensivligi ko’p jihatdan madaniy va tarixiy sharoitlarga bog’liq: bolalikdan kattalikka o’tish qisqa va qattiq bo’lishi mumkin yoki zamonaviy sanoatda bo’lgani kabi deyarli o’n yilga cho’zilishi mumkin. jamiyat.
O’tish davri zarurati aniq. Aslida, asosiy vazifa, aytish mumkinki, inson o’smirlik davrida hal qilishi kerak bo’lgan mega-vazifa - bu ham fiziologik, ham ijtimoiy jihatdan katta bo’lishdir. Shu o’rinda L.S.Vigotskiyning ushbu davrning eng muhim xususiyati shundaki, balog’at yoshi bir vaqtning o’zida shaxsning ijtimoiy kamolot davri hisoblanadi, degan so’zlarini esga olish o’rinlidir.
Zamonaviy psixologiyada inson rivojlanishiga bag’ishlangan juda ko’p turli xil tushunchalar allaqachon to’plangan. Ba’zilarida asosiy e’tibor jismoniy va balog’at yoshiga qaratiladi: masalan, Freydning psixoseksual rivojlanish kontseptsiyasida o’tish davrining asosiy vazifasi bolaning jinsiy hayotini kattalar uchun odatiy bo’lgan yakuniy shaklga etkazishdir.
Inson o’zini faqat boshqalar bilan muloqotda bilishi mumkin va shuning uchun o’smir birinchi navbatda tengdoshlariga murojaat qiladi - u o’z shaxsini izlashda asosan ularga tayanadi. Boshqalar uning uchun ko’zguning mohiyatidir, unda u o’z aksini ko’radi, boshqalar uning xatti-harakatiga qanday munosabatda bo’lishini, u nima uchun qabul qilinishini, nima uchun rad etilishini ko’radi. Bunday ma’lumotlarni yig’ish orqali o’smir asta-sekin o’zi haqida tasavvur hosil qiladi va kelajakda bu g’oyalar ko’p marta va yana boshqa odamlar bilan munosabatlar orqali qayta tekshiriladi va takomillashtiriladi. Biroq, guruh bilan to’liq qo’shilish o’zini bilishga to’sqinlik qilishi mumkin. Darhaqiqat, guruh oila rolini o’ynashni boshlaydi, bu erda o’smir bir xil xavfsizlikni qidiradi va kompaniya bilan identifikatsiya qilish unga har tomonlama mustaqil shaxs bo’lishga imkon bermaydi.
O’tish davrida hal qilinishi kerak bo’lgan eng muhim vazifalardan biri bu o’smirning ma’lum bir avtonomiyaga, ota-onadan mustaqillikka erishish vazifasidir. Voyaga etgan bo’lish - mustaqil fikrlash, o’zingiz uchun qaror qabul qilish, o’z-o’zini tartibga solish va o’zini o’zi boshqarishni o’rganishdir. Inson kimgadir to’liq qaram bo’lsa, ota-ona, o’qituvchi yoki boshqa kattalarning hushyor nazorati va homiyligida bo’lsa, bu vazifalarni hal qilib bo’lmaydi. Shu sababli, o’smir uchun kattalar dunyosi unga ushbu mustaqillik va mustaqillikka erishishga yordam berishi juda muhim, aks holda u ularni o’zi engishi kerak bo’ladi va bu holda nizolar muqarrar. Biroq, mustaqillik tushunchasi o’smirni ota-onasidan yoki u uchun muhim bo’lgan boshqa kattalardan butunlay begonalashtirishni anglatmaydi. Ko’pgina psixologlar isyon va o’smirlarning o’z oilalaridan og’riqli ajralishi haqida gapirish o’rniga, endi bu davrni ota-onalar va o’smirlar bir-birlari bilan yangi munosabatlarga rozi bo’lgan vaqt sifatida tasvirlashni afzal ko’rishadi. O’smir o’z hayotida ko’proq mustaqillikka ega bo’lishi kerak; ota-onalar farzandiga o’z fikrini bildirish huquqiga ega bo’lgan teng huquqli shaxs sifatida qarashni o’rganishlari kerak. Shu bilan birga, bir tomondan, ota-onalar o’z farzandlariga xavfsizlik va qo’llab-quvvatlash tuyg’usini berishlari kerak, ikkinchi tomondan, ular o’z farzandlarining mustaqil qobiliyatli kattalar bo’lishiga yordam berishlari kerak. Faqat o’zini himoyalangan his qilish orqali inson mustaqil bo’lishi mumkin. Shunday qilib, ota-onalar izolyatsiya va o’zini o’zi tasdiqlashda xavfli narsa yo’qligini bilishlari kerak; u yoshga mos keladi va rivojlanishda muhim rol o’ynaydi.
O’smirlik davrida avtonomiyaga ega bo’lish, boshqalar qatori, o’smirning ota-onasidan asta-sekin hissiy ozod bo’lishini nazarda tutadi, ya’ni. uni erta bolaligida shakllangan hissiy munosabatlardan ozod qilish. O’smirlik davrining boshlanishi bilan ota-onalar va bola o’rtasidagi hissiy masofa tobora ortib boradi va bu uning mustaqilligini yanada rivojlantirishga va uning shaxsiyatini shakllantirishga yordam beradi. O’zining o’ziga xosligini anglash va rivojlantirish istagi, o’zligini anglashning uyg’onishi o’smirni biz unga xavfsizlik tuyg’usini bergan oiladan ajratishni va o’z O’zini izlay boshlashni talab qiladi. ota-onalar, va ularning ba’zilari, aslida, bolangizni individuallashtirish jarayonini blokirovka qiladi. Bunday ota-onalar farzandlarida qaramlik tuyg’usini rag’batlantirish va hatto tarbiyalash orqali ularning to’laqonli voyaga etishiga to’sqinlik qiladilar. Natijada, ichki avtonomiyaning shakllanishi qiyinlashadi, vasiylikka barqaror ehtiyoj paydo bo’ladi, xarakterli xususiyat sifatida qaramlik paydo bo’ladi va bu balog’atga o’tishni uzoq vaqtga kechiktiradi.
Biroq, emotsional emansipatsiyaning qarama-qarshi versiyasi ham o’z oqibatlarida salbiydir - emotsional rad etish, bunda bolalar umuman ota-onalardan hech qanday hissiy yordam olmaydilar va ulardan o’z yoshidagiga qaraganda ko’proq mustaqillikni talab qiladilar. Keyin o’smirda yolg’izlik, tashvish, tashlab ketish, hech kim unga, jumladan, ota-onasiga e’tibor bermasligi hissi paydo bo’ladi. Shunga ko’ra, bularning barchasi turli xil xulq-atvor buzilishlarining shakllanishiga yordam berishi mumkin.