Mavzu: «musiqa darslari, musiqa savodxonligi jarayonida bastakorlar va xalq xofizlari ijodiyotini o’rganish metodlari»

KIRISH 
Tadqiqot mavzusining dolzarbligi. Muxtaram yurtboshimiz o‘zining ―Ona 
yurtimiz baxtu iqboli va buyuk kelajagi yo‘lida xizmat qilish – eng oily saodatdir‖ 
nomli asarida … “Maqsadimiz bolalarimiz jahon san‘t olamiga chuqurroq kelib 
borsin, uning sir-asrorini, buyuk musiqa ijodkorlarining o‘lmas merosini – bu 
Betxoven bo‘ladimi, Shopen bo‘ladimi, Motsar bo‘ladimi, har tomonlama anglab 
yetsin, yuksak madaniyatli insonlar bo‘lib kamol topsin‖ deya bejiz 
ta‘kidlamaganlar.
Prezidentimizning bu so‘zlari yosh avlodni mukammal tarbiyalashda, uning 
ongini va bilimini mustahkamlashda, dunyoqarashini kengaytirishda, kundalik 
rivoj topishida alohida o‘rinni egallaydi. O‘quvchilarga saboq berish bilan bir 
qatorda uning madaniy yuksalishiga, san‘at va adabiyotning chambarchast 
bog‘liqligi vositalari bilan tarbiyalashda, shu bilan bir qatorda san‘atning turli 
yo‘nalishlari, badiiy adabiyot, musiqa, tasviriy san‘at, televediniya, radio, teatr, kin 
ova boshqa xalqdagi madaniy yo‘llardagi tarbiya sohalaridan foydalanish lozimdir.
Respublikamizda ―Ta‘lim haqida‖ qabul qilingan qonun va ―Kadrlar 
tayyorlash milliy dasturi‖ to‘g‘risidagi chiqarilgan qarorlari zamon talab 
qilayotgan tub o‘rganishlar bo‘lib jamiyatimiz kelajagi va maqsadlariga javob 
beradigan davlat hujjatlari hisoblanadi. Shuning uchun, yosh avlodni tarbiyalashda 
belgilanayotgan islohatlarni hayotga tadbiq qilishda bosqichma-bosqich o‘tkazish 
nazarda tutilgan.
Milliy dasturni amalgam oshirishni ma‘nosi, yangi talablarga javob bera 
oladigan tarbiyachilarni tayyorlash, o‘quv standartlarini yaratish va yangi o‘quv 
dasturlarida ishlash, umum ta‘lim maktablarini tuzilish jihatidan qayta qurish, uch 
yillik ta‘lim (o‘rta maxsus kasb-hunar bilim yurtlari, karb kolleji va akademik 
litsey) tizimiga o‘tish, uzluksiz ta‘lim-tarbiya tizimiga asos soladigan tadbirlarni 
amalgam oshirish, ishtimoiy himoyani kafolatlash kabi masalalarni hal etish 
muammolari ko‘zda tutilgan.

---

4 
Yuqoridagi muammolarni ko‘zda tutgan holda bitiruv malakaviy ishning 
mavzusi bo‘lmish ―O‘zbek kompozitorlarining xor asarlarida vatanparvarlik 
mavzulari‖ hozirgi davrda dolzarb muammolar turkumiga kirib, yosh avlodni har 
tomonlama yuksalgan shaxs bo‘lib yetishiga ma‘lum darajada foydali deb 
hisoblanadi.
O‘zbek musiqa san‘ati asrlar osha o‘zbek xalqi tomonidan ulug‘ ma‘naviy 
qadriyat sifatida ardoqlab kelingan. U yillar osha og‘zaki uslubda shakllanib, 
rivojlanib kelgan; xalq orasidan ajoyib bastakorlar, ijrochilar yetishib chiqqan. 
O‘zbek musiqa ijodkorligi asosan bastakorlik uslubida shakllanib kelgan. Hozirgi
davrga kelib esa o‘zbek musiqa san‘atida Yevropa musiqa nazariyasiga 
asoslangan kompozitorlik uslubi ham keng rivojlandi va bu uslubda o‘zbek 
kompozitor - bastakorlari ham ko‘plab musiqa durdonalarini yaratmokdalar. 
Kompozitorlarning asosiy ijod manbai bu xalq musiqasidir. O‘zbek bastakor va 
kompozitorlari ana shu cheksiz manbadan foydalanib musiqa san‘atining turli 
janrlarida ijod qilmoqdalar.
Umumta‘lim maktablarda musiqa darslari - bu o‘quvchilarning 
dunyoqarashi, yoki haqiqiy insonning shaxsiy mukammallashidir. Ko‘zga 
ko‘ringan pedagog V.A.Suxomilinskiy o‘zining ―Insonni qanday tarbiyalash 
kerak‖ nomli kitobida shunday degan edi. Men shunday tushunamankim, maktab 
shu vaqtda maktab bo‘ladi kim, unda asosiy maqsadodamiygarchilik bo‘lsa va har 
bir kichik odam uylanishi kerak, men kim man? Bu dunyoda men nima uchun 
yashamoqchiman?‖
Baxtli insonlar dunyoda sodir bo‘layotgan har bir voqealarga real ko‘z bilan 
nazar tashlab-go‘zallik, vatanparvarlik, qahramonlik, haqiqatga to‘g‘ri qarash, o‘z 
so‘zi ustidan chiqish kabi insoniy xususiyatlarga amal qilishlari lozim.
Musiqa bu inson qalbi, shuning uchun ham inson musiqasiz, san‘atsiz 
tarbiya ololmaydi. Mustaqil Respublikamizning vazirlar mahkamasi chiqargan 
―Kadrlar tayyorlash milliy dasturi‖ da musiqa ta‘lim vositalari bilan yosh avlodni 
tarbiyalash, o‘tgan davr va hozirgi zamon kompozitorlari asarlari vositalari bilan 
tariximizni o‘rganish va uni bilib olish imkoniyatidan foydalanish kabi maqsadlar 

---

5 
qo‘yilgan. Sermazmunlik-bu musiqa san‘atida xos xususiyatdir. Lekin ―Musiqa va 
hayot‖ mavzusi umumta‘lim maktablardagi musiqa darslarining asosiy negizi 
hisoblanadi.
Bu mavzu maktab musiqa soatlarining birinchi sinfigacha asosiy mavzu 
bo‘lib o‘tishi zarurdir.
Musiqa – bu hayotdir! Bolalar unga quloq tutib, musiqiy ohanglarning 
rivojlanishiga e‘tibor berib, oylanib turib, qo‘shiqlarni ijro etib, katta-katta 
simfonik asarlargacha musiqiy mavzularni tinglab ular nafaqat musiqa ma‘nolarini 
anglaydilar, balki musiqa sirlarini va qoida-qonunlarini ham o‘rgangan holda 
hayotiy voqealarni ham tushunadigan bo‘lib tarbiyalanadilar.
Vatan-arabcha so‘z bo‘lib-ona yurt degani. Kishilarning yashab turgan, ularning 
avlod-ajdodlari tug‘ilib o‘sgan joyi, hududi, ijtimoiy muhiti, mamlakati, Vatan 
tushunchasi tarix davomida, ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot munosabati bilan 
o‘rganib, kengayib va rivojlanib kelgan. Ibtidoiy jamoa tizimi sharoitida muayyan 
qabila yoshargan Vatan hisoblangan. Qabila tuzimining yemirilishi, elatlar, sinflar 
va davlatlarni paydo bo‘lishi bilan Vatan tushunchasi elat (xalq), davlat 
tushunchasini o‘z ichida oladi va sinfiy xarakterga ega bo‘ladi. Millatlarning kelib 
chiqishi bilan milliy chegara, milliy til va madaniyat, milliy an‘analar ham vatan 
tushunchasiga tarkibiy qism bo‘lib berdi.
Vatanparvarlik – kishilarning o‘z ona yurtiga, Vatanga sadoqat va 
muhabbatini ifoda etuvchi tushuncha. Vatanparvarlik – xalq ommasiga xos xislat. 
Mehnatkash xalq ommasining taqdiri vatan taqdiri bilan, uning mustaqilligi va 
taraqqiyoti bilan bog‘liq. Vatanparvarlik xalq ommasini chet el bosqinchilariga va 
ichki dushmanlariga qarshi, o‘z vatannini gullab yashnashi uchun kurashga 
safarbar qiluvchi buyuk ma‘naviy kuch hisoblanadi.
O‘zbekiston kompozitorlarining juda ko‘p asarlarida mehnatni, o‘z xalqini, 
o‘z Vatanini ardoqlash mavzulari tobora kengroq ko‘zga tashlanmoqda. Bu 
asarlardagi tuyg‘ular maktab o‘quvchilarini har tomonlama yuksaltirib yuqorida 
aytilgan mavzular vositalari bilan yosh avlodni o‘z mehnatini, xalqiga bo‘lgan 
hurmatini va vataniga nisbatan sadoqatini e‘zozlashga sababchi bo‘la oladi.

---

6