Nafas olishga qatnashuvchi muskullarning idora qilinishi. - Nafas olish markazidan boshlangan maxsus efferent nerv tolalari orqa miya orqali o’tib diafragma pardasi yonida va qovurg’aaro motoneyronlargacha davom etadi. Afferent tolalari bilan nafas olish markazlarigacha ko’tarilgan impulslar u yerdagi neyronlarni qo’zg’atadi va hosil bo’lgan impulslar nafas oluvchi muskullarni qisqarishiga olib keladi. Mana shunday yo’l bilan nafas olish harakatlarni ma‘lum tartibda boshqarib turadi.
- Bundan tashqari nafas olishning tez yoki sekin bo’lishi qon tarkibida O2 va SO2 ning qanchalik oz yoki ko’pligiga ham bog’liq. Bu yo’l bilan nafas olishning boshqarilishi-gumoral yo’l bilan boshqarilish deyiladi. Qon tarkibidagi har xil mediatorlar, jumladan, adrenalin, noadrenalin va atsetilxolin o’z navbatida nafas olish markaziga ta‘sir etib, nafas olish harakatlarini kuchaytirib yuboradi.
- Nafas olish harakatlari bosh miya yarim sharlari po’stlog’i tomonidan umumiy kontrollikka olinib shartli reflektor yo’l bilan boshqarilib boriladi. Shartli reflektor yo’l bilan nafas olishning o’zgarishiga misol qilib har xil emotsional holatlar paytida nafas olish harakatlarining tezlashishini olishimiz mumkin.
Nafas olishning yoshga qarab o’zgarishi. - Yosh bolalarning nafas olish organlari katta odamlarnikiga qaraganda ham, morfologik, ham funktsional jihatdan zaifroq bo’ladi. Burundan boshlangan nafas yo’llari 4-5 yoshda shakllanib, 13-14 yoshda katta o’zgarishlarga uchraydi. Ya‘ni jinsiy taraqqiyotning boshlanishi bilan qiz va o’g’il bola hiqildog’i hajmi jihatidan bir-biridan farq qiladi. Bronxlar ham tug’ilgan bolalarda kam taraqqiy etan bo’lib, birinchi yosh va jinsiy yetilish davriga kelib tez taraqqiy qiladi.
- Yoshning oshib borishi bilan o’pka ham taraqqiy etib boradi, nafas olish muskullari ham rivojlana boshalydi
Bunday o’zgarish ayniqsa jinsiy yetilish davrida eng kuchli bo’ladi. Endi tug’ilgan bolalarda asosiy nafas olish muskuli diafragmamuskuli hisoblanadi. Shuning uchun ham ularda qorin bilan nafas olish rivojlangan bo’ladi. - Bunday o’zgarish ayniqsa jinsiy yetilish davrida eng kuchli bo’ladi. Endi tug’ilgan bolalarda asosiy nafas olish muskuli diafragmamuskuli hisoblanadi. Shuning uchun ham ularda qorin bilan nafas olish rivojlangan bo’ladi.
- Nafas olish organlari faoliyatida biz ko’rgan anotomik o’zgarishlar oqibatida nafas olish tezligi,o’pkaning tiriklik sig’imi, nafas olish chuqurligi birmuncha o’zgaradi.
- SHu narsa diqqatga sazavorki, yosh bola organizmi katta kishilarga qaraganda gipoksiyaga chidamli bo’ladi. Buning asosiy sababi shundaki, yosh bola nafas olish markazi kislorodning kamligiga ancha chidamlidir.
O`g`izdan - og`izga usulida sun`iy nafas oldirish.
Do'stlaringiz bilan baham: |
