Mavzu: nefт va uni qayтa ishlash maхsuloтlari

3.Aromatik uglevodorodlar, kimyoviy formulasi: C_nH_2n-6; C_nH_2n-12 Aromatik uglevodorodlar neft tarkibida parafin va naften uglevodorodlarga nisbatan ozroq mikdorda (5-20%) uchraydi.
Ularning asosiy vakili benzol C₆H₆ bo’lib, uning benzin tarkibida bo’lishi oktan sonini oshiradi. Lekin bu uglevodorodlarning miqdori chegaralanadi, chunki ular yuqori temperaturada detallarga yopishib, qurum qotishmalarini hosil qiladi.
Aromatikuglevodorodlarningmiqdoriharxilneftlardakattafarqqilib, 15%÷50%gachao’zgaradi:kamparafinlineftlardao’rtachamiqdori37,4 %;o’rtachaparafinlineftlarda 30,6 %;yuqoriparafinlineftlarda 20,8 % nitashkilqiladi.
Nefttarkibidaaromatikuglevodorodlarningvakillaridanbiribenzolbo’lib,uninggomologlaribirnechahalqadaniboratbo’lganhosilalariuchraydi.
Aromatik uglevodorodlarning dizel yonilg’isida kam bo’lgani yaxshi, chunki ular dizel yonilg’isida qiyin oksidlanib, alangalanish vaqtini uzaytirib yuboradi, natijada dvigatel qattiq ishlaydi.
Moylarda esa, bu uglevodorodlar ko’p qurum hosil bo’lishiga olib keladi, shuningdek, harorat pasayganda moylarning qovushqoqligini oshirib yuboradi. Shuning uchun bu uglevodorodlar moylash materiallarida kam bo’lgani maqsadga muvofiq.
Shuningdek, neftni qayta ishlash jarayonida neft maxsulotlari tarkibida ko’pgina to’yinmagan uglevodorodlar ham hosil bo’ladi. Тo’yinmagan uglevodorodlarning kimyoviy formulasi:
C_nH_2n, C_nH_2n-2.
Тo’yinmagan uglevodorodlar juda bo’sh bo’ladi, shu sababli ular uchun qushbog’li bog’lanish joyida uzilib, biriktirib olish reaksiyasi tez ketadi. Natijada, ular osongina oskidlanib smolalar, organik kislotalar va boshqa birikmalar hosil qiladi. Тo’yinmagan uglevodorolar tarkibidagi qo’shbog’ soniga qarab qo’yidagicha bo’ladi:
bitta qo’shbog’li-olefinlar: C_nH_2n, masalan: C₄H₁₈ buten
ikkita qo’shbog’li-diolefinlar: C_nH_2n-2,masalan: C₄H₁₆ butadiyen
Тo’yinmagan uglevodorodlar har qanday neft maxsulotlarining xossalarini yomonlashtiradi, shuning uchun ularning yonilg’ida ham moyda ham bo’lishi maqsadga muvofiq emas.
Bundan tashqari, neft maxsulotlari tarkibida 1-3% atrofida:
-kislorodli birikmalar;
- azotli birikmalar va
- oltingugurtli birikmalar bo’ladi.
Bu birikmalar avtomobil yonilg’ilari va moylari sifatini yomonlashtiradi.