Mavzu: Nerv sistemasining klinik anatomiyasi va fiziologiyasi

Chuqur sezgi o`tkazuvchi yo`llari:(2-rasm) 

     Tr.gangliobulbaris, tr. bulbathalamicus,tr.thalamacorticalis. 

     * Chuqur sezgini tekshirish va uning patologiyasi. 

     1. Mushak bo`g’im sezgisi. Bemor ko`zini yumgan holatda yotadi. 

     Bemorning  bo`g’imlarida    (barmoq    bo`g’imlaridan    boshlab)  uncha  keskin 

bo`lmagan  bukuvchi  va  yozuvchi  harakatlar    qilinadi.  Bunda  bemordan  "qaysi 

barmoq"  va  "harakat  yo`nalishi  qanday"  deb  so`raladi.  Agar  distal  bo`g’imlarida 

mushak  bo`g’im  sezgisi  buzilishi  aniqlansa,  bu  holda  praksimal  bo`g’imlarda  ham 

aniqlanadi. Normada bemor shifokorning barcha harakatlarini bilishi kerak. 

---

13 

 

     Zararlanish  simptomlar:  jarohatlanish  sathiga  qarab  shifokor  mushak  bo`g’im 

sezgisini qaysi bo`g’imlarida buzilganligini aniqlash lozim. Masalan, katta miya tepa 

bo`lagi  zararlansa,  jarohatga  qarama  qarshi  tomonda  bo`g’imlarida  mushak  bo`g’im 

sezgisi buziladi. Orqa miyaning orqa tizimchalari zararlansa mushak-bo`g’im sezgisi 

2  tomonda  buziladi.  Romberg  holatida  ko`zini  yumgan  holatda  bemor  keskin 

chayqaladi (orqa ustun sensitiv ataksiya). 

     2.  Bosim  sezgisi:tekshirish  usuli:  Bemor  ko`zni  yumgan  holda  bo`ladi  va  uning 

tanasining turli sohalariga turli kuch bilan bosiladi qilinadi. Normada bemor bosimini 

tegishdan farqlashi va bosimini turli kuch bilan berilishini bilishi kerak. 

     Zararlanish  simptomlari:  Bemor  bosim  farqini  bilmaydi.  Og’irroq  holatlarda  esa 

bosim va tegizish farqini bilmaydi. 

     3.  Og’irlik  sezgisi:    Bemorga  ko`zini  yumgan  holatda  kaftiga  turli  vazndagi 

predmet  qo`yiladi.  Normada  bemor  vazndagi  1-20  qism  farqni  bilishi  kerak. 

Zararlanish simptomlari : bemor predmetlar vaznidagi farqni ajratib bilmaydi. 

     4.  Vibratsiya  sezgisi:    Tekshirish  uchun  tebranish  soni    128-256  gerts  bo`lgan  

kamertonlar    ishlatiladi.  Vibratsiyalangan  komerton  oyoqchalari  qo`l  yoki  oyoqqa 

qo`yiladi.  Dastlab  kamerton  zararlangan  tarafga,  keyin  sog’lom  tarafga  qo`yiladi. 

Keyin  vibratsiya  sezgi  davomiyligi  orasida  farq  taqqoslanadi.  Zararlanish 

simptomlari:  zararlangan  tomonda  bemor  vibratsiyani  sezmaydi  (vibratsiya 

anesteziyasi)  yoki  sog’lom  tarafga  qaraganda  kuchsizroq  sezadi  (vibratsiya 

gipesteziyasi). 

     * Murakkab  sezgini tekshirish: 

     1.  Lokalizatsiya  sezgisi:  bemorga  ko`zini  yumgan  holda  bo`ladi  va  tanasining 

simmetrik uchastkalariga sekin (igna bilan, barmoq tekkizish, issiq probirka tegizish) 

ta’sir qilinib lokalizatsiyasini ko`rsatish so`raladi. Sog’lom odam ta’sirot o`rnini aniq 

ko`rsatadi.  Zararlanish  simptomlar:  bemor  ta’sirot  o`rnini  aniq  ko`rsatib  bilmaydi 

yoki haqiqiy o`rnini noto`g’ri ko`rsatadi. Kamdan kam hollarda bemor ta’sirot o`rnini 

qarama  qarshi simmetrik tomonda ko`rsatadi (allaxitriya). 

     2.  Diskriminatsiya  sezgisi:  Veber  tsirkuli  yordamida  tekshiriladi.  Veber  tsirkuli 

shkalalarga  bo`lingan  bo`ladi.  Uzun  plastinka,  harakatlanadigan  va  harakatsiz 

---

14 

 

oyoqchalaridan  iborat.  Terining  ma’lum  bir  sohasiga  dastlab  Veber  tsirkuli 

oyoqchalari orasi kengroq masofali (8-10sm) qilib qo`yiladi. Keyinchalik oyoqlar bir 

biriga  yaqinlashtiriladi.  Bemor  ikkita  nuqtani  bitta  qilib  sezishgacha  tsirkul  oyoqlari 

yaqinlashtiriladi. TSirkul oyoqlari orasidagi minimal  masofa sog’lom odamda 2 mm 

dan 60 mm gacha.  Zararlanish simptomlari: bemor bir vaqtdagi ikkita ta’sirotini bitta 

qilib sezadi, ya’ni faqatgina uzoq masofada ajrata oladi. 

     3. Kinestatik  sezgi:  bemor  ko`zini yumgan holatda yotadi. Bemor terisi burmaga 

olinib,u  yoki  bu  yo`nalishda  harakatlantiriladi.  Bemor  burma  yo`nalishini  aniqlashi 

kerak.Normada  bemor  burma  yo`nalishini  aniq  aytishi    kerak.  Zararlanish 

simptomlari: kinestatik sezgi buzilishida bemor burma yo`nalishini bilmaydi. Bo`nga 

kinestatik  anesteziya  deyiladi.Agar  bemor  burma  yo`nalishini    qiyinchilik    bilan 

aniqlasa,  bo`nga kinestatik gipesteziya deyiladi. 

     4. Tanaga yozilgan shaqllarni sezish:  bemor terisiga barmoq yoki o`tmas predmet 

bilan son, harf, yoki oddiy shaqllar chiziladi. Sog’lom kishi ko`zini yumgan holda bu 

shaqllarni aniq aytib beradi. 

Zararlanish simptomlar: bemor teriga yozilgan son, harf va shaqllarni bilmaydi. 

     5.  Stereognoz:    bemor  ko`zini    yumgan    holda    qo`liga    turli  predmetlar  beriladi 

(kalit,    tanga,  qalam  va  boshqalar).  Bemordan  paypaslab  shu  narsa  nomini  aytish 

so`raladi.  Tekshirishni  dastlab  kasal  tarafda  keyin  sog’lom  tarafda  o`tkaziladi. 

Predmetlarni paypaslab bilish buzilishiga astereognoz deyiladi. 

     * Og’riqli  nuqtalar va tortilish simptomlarini tekshirish usullari.  

        Radikulyar  sindrom  -  sezuvchi  va  harakatlantiruvchi  ildizlarning  zararlanish 

yoki ta’sirlanish belgilaridan iborat (og’riq, antalgik holat, paresteziya, giperesteziya) 

va  yo`qolish  (reflekslarning  pasayishi  yoki  yo`qolishi,  segmentar  anesteziya  yoki 

gipesteziya). Og’riqli mushak reflektor fenomeni bo`lishi  mumkin. 

      Neri simptomi - bemorning boshi bukilganda belida og’riq bo`lishi. 

      Lassega  simptomi  -  yozilgan  oyoqni  tovondan  ko`targanda  belda  og’riq  bo`lishi 

(1-chi fazasi)- tizza bo`g’imidan oyoqni bukqanda og’riq yo`qolishi (2-chi fazasi). 

      Bonni simptomi- kasal oyoqni yaqinlashtirganda belda og’riq bo`lishi. 

---

15 

 

      Sikar simptomi- uzatilgan oyoqda tizza osti chuqurchasida tovonni yozganda yoki 

bukqanda og’riq bo`lishi. 

      Lassega 

yon 

simptomi-oyoqni 

tashqariga 

tortganda 

yaqinlashtiruvchi 

mushaklarda og’riq bo`lishi. 

      Lassega  kesishgan    simptomi  (Bexterev)-  sog’lom  oyoqda  Lassega  simptomini 

chaqirishda kasal oyoqda og’riq bo`lishi. 

     Bexterev  tizza    simptomi-  chalqancha  yotgan  bemorni  tizza  bo`g’imidan 

bosilganda og’riqni pastga yoki yuqoriga tarqalishi. 

     Turin  simptomi-  1-chi  barmoq  birdaniga  yozilganda  boldir  mushaklarida  og’riq 

bo`lishi. 

     Vilenkin  simptomi-  dumba  perkussiya  qilinganda  N.ishiadiccus  bo`ylab  og’riq 

bo`lishi. 

     Vasserman  simptom-  qorin  bilan  yotgan  bemorni  oyog’gi  maksimal  yozilgan 

holda ko`tarilganda sonning oldi yuzasida og’riq bo`lishi. 

     Shtryumpel  -  Matskevich  simptomi-  qoringa    yotgan    bemorning  tizza  bo`g’imi 

bukilganda sonning oldingi yuzasida og’riq bo`lishi. 

     Seletskiy  simptomi-  Lassea  simptomini  chaqirilganda  qorin  mushaklarini 

ko`tarilishi(ekspert amaliyotda qo`llanadi). 

     Vengerov  simptomi-  Lassega  simptomini    chaqirganda    qorin  mushaklarining 

tonik zo`riqishi(eksper amaliyotda qo`llanadi). 

     Birinchi Minor simptomi- bemor  o`rnidan  turganda  sog’lom oyog’i bilan turadi. 

     Ikkinchi Minor simptomi- bemor oyoq uchi bilan o`rnidan turganda zararlangan 

oyoq bukiladi va shu oyoq tovoni shikastlanmagan oyoq tovoniga qaraganda yuqori 

holda  turadi. 

     Periferik nervlar  shikastlanish simptomlari innervatsiya sohasida harakat,  sezgi 

va vegeto tomir buzilishlarining qo`shilib kelishi bilan xarakterlanadi. 

     Polinevropatiya sindromi – oyoq va qo`llar distal bo`limlarida nervlarning ko`p 

sonli zararlanishi. 

     Poliradikulonevropatiya sindromi - nervlar  va  ildizlarining ko`p sonli 

zararlanishi.  

---

16