Mavzu: Noenfeksion ko’z kasalliklarni oldini olish

Mavzu:Donema haqida ma’lumot.

Fonema (yun. phonema — tovush) — til tovush qurilishining maʼnoli birliklar — morfemalarth tanib olish va farklash uchun xizmat qiladigan birligi; oʻz navbatida, morfemalarning eng kichik tarkibiy kismi sifatida soʻzlarni ham oʻzaro ajratadi va farklaydi. U faqat soʻz va morfemalar tarkibidagina muayyan maʼnoga, maʼno farqlash xususiyatiga ega boʻladi. Mas, oʻzbek tilida k F.si yaqin til orqa, portlovchi jarangsiz undosh tovush boʻlib, chuqur til orqa, sirgʻaluvchi, jarangli gʻ, lablab, portlovchi jarangli b F.laridan farklanadi. F. qandaydir eng sodda element emas, chunki bir paytning oʻzida mavjud boʻladigan belgilardan iboratdir.

F.ning belgilari farqlovchi (differensial) va farqlamaydigan (integral) turlarga boʻlinadi. Farqlovchi belgilariga koʻra, F.lar oppozitsiyalar (zidlanishlar) hosil qiladi. F.lar farqlanadigan pozitsiya, yaʼni uni oʻz artikulyatsiyasi bilan aniq talqin etish uchun qulay sharoit kuchli pozitsiya, F. farqlanmaydigan, boshqa bir F. bilan mos tushib qoladigan pozitsiya, sharoit kuchsiz pozitsiya deb ataladi. Kuchli pozitsiyada F. morfema va soʻzlarni farqlash vazifasiga (semasiologik vazifaga) ega boʻladi, kuchsiz pozitsiyada esa F. bunday vazifaga ega boʻlmaydi. Oʻzbek tilida unlilar oldidan kelgan undoshlar koʻpincha kuchli pozitsiyada (maye., bola, mola, qozon, dor, gul), soʻz oxiridagi jarangli va jarangsiz F.lar kucheiz pozitsiyada (tob, sud, maqsad, bugʻ, barg) boʻladi. Kucheiz pozitsiyada F.ning variantlari yuzaga chikadi, kuchli pozitsiyada esa uning asosiy koʻrinishi oʻzining barcha farklovchi belgilari bilan namoyon boʻladi. Tafovuti, farqi birgina F.ga tayangan morfema va soʻzlar juftida F. ayniqsa aniq bilinadi (qoʻl—soʻl, chol— chal—choʻl). F.ning mavjudligi yoki yoʻqligi ham morfema va soʻzlarni farqlashi mumkin (darmon—armon, uni—unni).

F.ning farqlovchi belgilari juda xilma-xil, lekin har bir tilda ularning toʻplami cheklangan boʻladi. Mac, rus tilida undoshlarning qattiklik— yumshoklik belgisi farklovchi belgi hisoblansa, oʻzbek va fransuz tillarida bu belgi deyarli ahamiyatsiz, yaʼni farklovchi belgi emas. Muayyan bir F.ni roʻyobga chiqaruvchi barcha tovushlar uning allofonlari (yun. allos — boshqa va ...fon) deyiladi. Ular F.ning variantlari oʻlaroq uning asosiy koʻrinishiga oʻxshamasligi mumkin. Hozirgi termin maʼnosidagi "F." tushunchasi, shuningdek, fonologiya nazariyasi birinchi marta 19-asrning 70—80 yillarida ruspolyak til shunosi Boduen de Kurtene tomonidan ishlab chiqilgan. F.fonologiya va morfonologiyaning oʻrganish obʼyektidir. Fonema tovushlarni farqlashga xizmat qiladigan jihatlar

Fonemalarning aniq nima ekanligi va berilgan tilni qanday tahlil qilish kerakligi to'g'risida turli xil fikrlar mavjud fonematik (yoki fonematik) atamalar. Biroq, fonema odatda an deb qaraladi mavhumlik to'plamning (yoki ekvivalentlik sinfi ) ning nutq tovushlar (telefonlar ) ma'lum bir tilda bir-biriga ekvivalent sifatida qabul qilingan. Masalan, inglizlar k so'zlardagi tovushlar o'ldirmoq va mahorat bir xil emas (ta'riflanganidek) quyida ), ammo ular bitta fonemaning tarqalish variantlari / k /. Bir-biridan farq qiladigan, lekin so'zda mazmunli o'zgarish yaratmaydigan nutq tovushlari quyidagicha tanilgan allofonlar bir xil fonemadan. Allofonik variatsiya shartli bo'lishi mumkin, bu holda ma'lum fonema ma'lum fonologik muhitda ma'lum allofon sifatida amalga oshiriladi yoki u boshqacha holda erkin bo'lishi mumkin va ma'ruzachiga qarab yoki farq qilishi mumkin. lahjasi. Shuning uchun fonemalar ko'pincha mavhumni tashkil qiladi asosiy vakillik so'z segmentlari uchun, nutq tovushlari esa mos keladi fonetik amalga oshirish yoki sirt shakli.

Kimyo Xalqaro universiteti 21-UUD2 talabasi Ergashaliyeva Fotima