Mavzu: Oilada estetik va axloqiy tarbiya Tayyorladi: 631 20 guruh talabasi Abduqahhorov Sardorjon

Mavzu:Oilada estetik va axloqiy tarbiya Tayyorladi: 631_20 guruh talabasi Abduqahhorov Sardorjon

Reja: 1. Insonning shakllanishida naslning axamiyati. 2. IRSIYAT 3. Ichki biologik omillar

Ma’lumki, shaxs, inson tirik organizmdir, shu sababli uning hayoti biologiyaning umumiy qonunlariga, yoshlar anatomiyasi va fiziologiyasining maxsus qonunlariga bo’ysunadi. Shaxsning, ayniqsa bolaning jismoniy rivojlanishi, sog’ligi biologik omilga bog’liqdir. Biologiyaning asosiy tushunchasi bo’lgan irsiyatning, ya’ni bolaning nasl-nasabining roliga olimlarimiz alohida e’tibor bermoqda.
Harbir bola insonlarga xos tug’ma xususiyatlar bilan dunyoga keladi. Bola õziningavlod-ajdodlaridan ko’pgina biologik belgilarni meros sifatida qabul qilib oladi, xatto ayrim kasalliklar hamnasldan naslga o’tadi. Biologik omillar shaxsning jismoniy rivojlanishiga hamta’sir ko’rsatadi. Shunday ekan, sog’lom ota-onadan sog’lom farzand dunyoga kelishini unutmasligimiz lozim.
Ichki (biologik) omillar
Biologik omillardan asosiy ta'sir shaxsning tug'ilish paytida olgan genetik xususiyatlariga ta'sir qiladi. Irsiy xususiyatlar shaxsning shakllanishi uchun asosdir. Shaxsning qobiliyatlari yoki jismoniy fazilatlari kabi irsiy fazilatlari uning fe'l-atvorida, uning atrofidagi dunyoni idrok etishida va boshqa odamlarni baholashida iz qoldiradi. Biologik irsiyat asosan individning individualligini, uning boshqa individlardan farqini tushuntiradi, chunki biologik irsiyat jihatidan ikkita bir xil individlar mavjud emas.
Biologik omillar deganda, uning genetik dasturiga xos bo'lgan ma'lum fazilatlar va xususiyatlarning ota-onalardan bolalarga o'tishi tushuniladi. Genetika ma'lumotlari organizmning xususiyatlari organizmning xususiyatlari to'g'risidagi ma'lumotlarni saqlaydigan va uzatuvchi bir turdagi genetik kodda shifrlanganligini tasdiqlashga imkon beradi.
Inson rivojlanishining irsiy dasturi, birinchi navbatda, insoniyatning davom etishini, shuningdek, inson tanasining o'zgaruvchan yashash sharoitlariga moslashishiga yordam beradigan tizimlarning rivojlanishini ta'minlaydi.
Irsiyat- organizmlarning ota-onadan bolalarga ma'lum fazilatlar va xususiyatlarni o'tkazish xususiyati.
Ota-onalardan bolalarga quyidagilar meros bo'lib o'tadi:
1) anatomik va fiziologik tuzilishi
Inson zoti vakili sifatida shaxsning o'ziga xos xususiyatlarini (nutq, tik turish, fikrlash, mehnat faoliyati) aks ettiradi.
2) jismoniy ma'lumotlar
Tashqi irqiy xususiyatlar, fizika, konstitutsiya, yuz xususiyatlari, soch, ko'z, teri rangi
3) fiziologik xususiyatlar
Metabolizm, qon bosimi va qon guruhi, Rh omil, tananing kamolotga etish bosqichlari.
4) nerv sistemasining xususiyatlari
Miya yarim korteksining tuzilishi va uning periferik apparati (ko'rish, eshitish, hid bilish va boshqalar), asab jarayonlarining o'ziga xosligi, tabiati va yuqori asabiy faoliyatning muayyan turini belgilaydi.
5) tananing rivojlanishidagi anomaliyalar
Rang ko'rligi (qisman rang ko'rligi), "labda yoriq", "yoriq tanglay".
6) irsiy tabiatning ayrim kasalliklariga moyillik
Gemofiliya (qon kasalliklari), diabetes mellitus, shizofreniya, endokrin kasalliklar (mitti va boshqalar).
7) shaxsning tug'ma xususiyatlari
Noqulay turmush sharoiti (kasallikdan keyingi asoratlar, jismoniy shikastlanish yoki bolaning rivojlanishidagi e'tiborsizlik, ovqatlanish, ish, tananing qattiqlashishi va boshqalar) natijasida olingan genotipning o'zgarishi bilan bog'liq.
Shaxsiyatni shakllantiruvchi omillar: genetika
Yaratishlar- bular organizmning anatomik va fiziologik xususiyatlari
Insoniyat tarixi davomida odamlar duch kelgan barcha muammolardan, ehtimol, eng murakkabi inson tabiatining o'zidir. Qaysi yo'nalishlarda izlanishlar o'tkazilmadi, qancha turli xil tushunchalar ilgari surildi, ammo aniq va aniq javob hali ham bizdan qochadi.
Asosiy qiyinchilik shundaki, bizning oramizda juda ko'p farqlar mavjud.
Odamlarning xilma-xilligi, ularning individual fazilatlari qanchalik ko'p qirrali va ba'zan ahamiyatli ekanligi ma'lum. Sayyoramizdagi besh milliarddan ortiq odamlar orasida ikkita mutlaqo bir xil odam, ikkita bir xil shaxs yo'q. Bu ulkan tafovutlar inson zoti vakillarini birlashtiruvchi umumiy mavzuni topishni qiyinlashtiradi, balki imkonsiz qiladi.
Insonning shaxsiy rivojlanishi hayot davomida sodir bo'ladi. Shaxsiyat - bu ikki xil muallif tomonidan kamdan-kam hollarda bir xil tarzda talqin qilinadigan hodisalardan biridir. Shaxsning barcha ta'riflari qandaydir tarzda uning rivojlanishiga qarama-qarshi bo'lgan ikkita qarash bilan shartlangan. Ba'zilar nuqtai nazaridan, har bir shaxs o'zining tug'ma fazilatlari va qobiliyatlariga mos ravishda shakllanadi va rivojlanadi, ijtimoiy muhit esa juda ahamiyatsiz rol o'ynaydi.
Boshqa nuqtai nazar vakillari shaxsning tugma ichki xususiyat va qobiliyatlarini butunlay inkor etib, shaxsni ijtimoiy tajriba jarayonida toliq shakllangan mahsul deb hisoblaydilar. Ko'rinib turibdiki, bu ekstremal nuqtalar shaxsni shakllantirish jarayonining ko'rinishi. Ko'p kontseptual va boshqa farqlarga qaramay, ular o'rtasida mavjud bo'lgan shaxsiyatning deyarli barcha psixologik nazariyalari bir narsada birlashtirilgan:
ularda aytilishicha, inson tug'ilmaydi, balki o'z hayoti jarayonida bo'ladi. Bu, aslida, insonning shaxsiy fazilatlari va xususiyatlari irsiy yo'l bilan emas, balki o'rganish natijasida ega bo'lishini, ya'ni ular shakllanishi va rivojlanishini tan olishni anglatadi.
Shaxsning rivojlanishi odatda Birinchi bosqich shaxsning shaxsiy xususiyatlarini shakllantirish. Shaxsiy o'sish ko'plab tashqi va ichki omillarga bog'liq. Tashqi ko'rinishlarga quyidagilar kiradi: shaxsning ma'lum bir madaniyatga mansubligi, ijtimoiy-iqtisodiy sinf va har bir kishi uchun o'ziga xos oilaviy muhit. Boshqa tomondan, ichki determinantlarga genetik, biologik va jismoniy omillar kiradi.
Asosiy qiyinchilik shundaki, bizning oramizda juda ko'p farqlar mavjud.
Odamlarning xilma-xilligi, ularning individual fazilatlari qanchalik ko'p qirrali va ba'zan ahamiyatli ekanligi ma'lum. Sayyoramizdagi besh milliarddan ortiq odamlar orasida ikkita mutlaqo bir xil odam, ikkita bir xil shaxs yo'q. Bu ulkan tafovutlar inson zoti vakillarini birlashtiruvchi umumiy mavzuni topishni qiyinlashtiradi, balki imkonsiz qiladi.
Muhit bu shaxsga tasir etuvchi tashqi voqea va hodisalar kompleksidir. Bular: tabiiy muhit (geografik, ekologik) ijtimoiy muhit (shaxs yashayotgan jamiyat) oila muhiti va boshqalar kiradi. Bular orasida ijtimoiy muhitning, yani shaxs yashayotgan jamiyatning inson kamoloti uchun yaratilgan imkoniyatlari muhim rol oynaydi. Mustaqil O’zbekistonimizda talim tizimini isloh qilish, kadrlar tayyorlash milliy dasturini qabul qilinishi barkamol avlodni yaratishdagi dastlabki qadamlardir.
Shaxs rivojlanishiga erishish har bir jamiyatda amalga oshirilayotgan tarbiya tizimi orqali amalga oshiriladi. Faqattarbiya orqali insondagi rivojlanish imkoniyatlarini royobga chiqarish mumkin. Tarbiya jarayonida aniq maqsad va reja asosida shaxsga tasir etiladi. Buning natijasida muhitdagi voqealarning togri ijobiy tasirini amalga oshirish imkoni tugiladi. Muhit beraolmagan narsalar tarbiya orqali hosil qilinadi, xatto tarbiya tufayli shaxsda tugma kamchiliklarni hamozgartirib shaxsni kamolga etkazish mumkin.
Bundan tashqari muhitning salbiy tasiri tufayli tarbiyasi izdan chiqqanlarni hamqayta tarbiyalaydi. Rivojlanish shaxs faoliyatidan tashqarida bolmaydi. Shu sababli odam faoliyati uning rivojlanishi uchun asos boladi. Pedagogik jihatdan togri uyushtirilgan har qanday faoliyat xoh oyin, mehnat, oqish, sport va boshqalar shaxsning rivojlanishiga tasir korsatadi. Shaxs ulgaya borgan sari uning faoliyati hammazmunan, hamshaklan ozgarib boradi, turli yosh davrlarida esa faoliyat turlari hamozgarib boradi. Shu sababli bola hayotida oyin, oquvchi hayotida oqish, kattalar hayotida mehnat faoliyatlari katta ahamiyatga egadir.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT