Мавзу: Организмларнинг индивидуал ривожланиши. Онтогенез. Маърузанинг максади


Download 313.5 Kb.
bet1/31
Sana13.04.2023
Hajmi313.5 Kb.
#1355048
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   31
Bog'liq
маъ китоб 3


Маъруза №10-11
Мавзу: Организмларнинг индивидуал ривожланиши.
Онтогенез.


Маърузанинг максади.
Организмларнинг индивидуал ривожланиши –онтогенезининг типлари ва даврлари, ривожланиши хакидаги турли назариялар (преформизм ва эпигенез) хакида, проэмбрионал, эмбрионал ва постэмбрионал тараккиёт даврлари, уларнинг боскичлари (гаметалар ва гаметогенез, оталаниш, майдаланиш, гаструляция, гисто- ва органогенез жараёнлари), эмбрионал тараккиётда хужайраларнинг дифференциацияси каби жараёнлар хакида тулик маълумотлар беришдир.


Маърузанинг режаси.

  1. Онтогенезнинг тип ва даврлари.

  2. Проэмбрионал ривожланиш.

  3. Жинсий хужайралар – гаметалар.

  4. Эмбриогенез (Эмбрионал ривожланиш).

А). Уругланиш ва оталаниш.
Б). Майдаланиш, бластуляция.
В). Гаструляция.
Г). Гистогенез ва органогенез.

  1. Онтогенез механизмлари.

  2. Постэмбрионал ривожланиш.

  3. Киска хулосалар.

  4. Мустахкамлаш учун саволлар.

  5. Кургазмали куроллар.

  6. Фойдаланилган адабиётлар.



Маърузанинг матни.

  1. Онтогенезнинг типлари ва даврлари.

Онтогенезнинг 2 хили фарк килинади:
1). Бевосита ва 2). Билвосита.
Бевосита онтогенезда тухумдан чиккан ёки янги тугилган организм она организмга ухшаш булади ва факат айрим кисмларининг яхши тараккий этмаганлиги, етишмаслиги хамда кичкиналиги билан фарк килади. Улар аста-секин усиб бориб она организми киёфасига киради. Масалан, кушлар, сут эмизувчилар ва хашоротларнинг айримлари (масалан, сувараклар…).
Билвосита ривожланишда метафорфоз, яъни шаклнинг узгариши руй беради. Бунда тухумдан чиккан янги организм она организмига мутлако ухшамайди. У мураккаб узгаришларга учраб ривожлангандан сунггина она организмига ухшаб колади. Масалан, хашоротлардан капалакни олсак, унинг тухумидан кичкина куртча чикади. У 5-6 ёшни утаб гумбакка айланади ва ундан капалак чикади.
Онтогенез 2 боскичга булинади: Пренатал (тугилишдан аввалги) ва постнатал (тугилганан кейинги). Пренатал боскич уз навбатида икки даврдан иборат:
А). Преэмбрионал давр – жинсий хужайраларнинг хосил булиш даври;
Б). Эмбрионал давр – жинсий хужайраларнинг оталанишдан бошлаб то янги авлоднинг тугилгунча булган давр.
Онтогенез хакидаги таълимотнинг тарихи, асосан, иккита бир-бирига зид карашларнинг курашидан иборат булган, булар преформизм ва эпигенез назарияларидир.
Преформизм тарафдорларининг фикрича хеч кандай ривожланиш булмайди, балки азалдан жинсий хужайралар ичида жойлашган ута кичкина индивидлар усиб янги организмга айланади. Преформистлар икки гурухдан иборат булганлар. Улардан бири анималькулистлар дейилиб, уларнинг фикрича сперматазоиднинг ичида ута кичкина хайвонча жойлашган, у усиб эмбрионга айланади дейди. Иккинчи гурух-овистлар ута кичкина индивид тухум хужайраси ичида булади. Тухум хужайраси оталанганда сперматазоид таъсирида шу майда индивид усади, ундаги мавжуд булган тукима ва аъзоларнинг такомиллашиши натижасида янги организм пайдо булади, деб тушунтирилган.
Иккинчи назария-эпигенезга кура (XVII-XVIII аср) эмбрионал тараккиёт давомида оталанган тухум хужайрасининг бир хилдаги массасидан аста-секин булажак организмнинг кисмлари пайдо булади (Асосчилари У.Гарвей, Жорж Бюффон ва ,айникса, К.Ф.Вольф). Бу назария прогрессив назариядир. Вольф – онтогенез хакидаги назариянинг асосчисидир. Унинг товук эмбрионининг ривожланиши устида утказган тажрибалари эпигенез назариясига экспериментал асос булиб хизмат килди. У ичак ва нерв системасининг бошлангичлари дастлаб бир катлам сифатида булиб, кейинрок у найчага айланишини аниклади, яъни нейруляция жараёнини курсатиб берди. Шу билан бирга шакл хосил булиш (морфогенез) жараёнини тушунтириб берди. Эпигенез назариясининг ривожланишига рус олими К. М. Бэр катта хисса кушган эди. У сут эмизувчиларнинг тухум хужайрасини кашф килди. Турли хайвонларда эмбрионал тараккиётнинг дастлабки боскичларида эмбрионларнинг ухшаш булишини курсатиб берди.

Download 313.5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   31




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling