Mavzu: Osiyo xalqlari etnografiyasi tarixi. Reja : Reja

Kavkaz xalqlarining etnogenez muammolari

Kavkaz xalqlari etnogenezida Ozarbayjon (ozariy)larning kelib chiqishi sabablari ancha murakkab. 0 ‘tgan asrning 80-yillarida (asosan, o‘z respublikasida, qo‘shni Gruziya, Armaniston va Do- gMstonda) 6,3 mln.ga yaqin ozarbayjon yashagan boMsa, Shimoliy Eronda 5,6 mln. ozarbayjon borligi qayd etilgan. Miloddan avval- gi ikkinchi ming yilliklarda hozirgi Ozarbayjonning janubiy hudud- lari qadimgi eroniy tillarda gapiradigan aholiga ega Midiya davlatiga kirgan. Shimoliy qismi esa qadimgi kavkaz tillarida gapiruvchi turli qabilalardan iborat Albaniya davlati qaramogMda boMgan. 0 ‘sha davrlarda mazkur hududlarga bosib kirgan eroniy va turkiy tillarda gaplashuvchi kimmeriylar, skiflar, gunnlar, bul- g‘orlar, xazarlar, o‘g‘uzlar, pachanaklar mahalliy qabilalar bilan aralashib ketganlar.

Midiya inqirozga uchragandan keyin uning xarobalarida Atropaten davlati paydo boMadi. Ehtimol ozarbay­ jon etnonimi ham mazkur davlat nomidan kelib chiqqandir. III-IV asrlarda Atropaten va Albaniya sosoniylar Eroniga qo‘shiladi. Keyingi asrlarda bu yerga turkiy qabilalar kela boshlaydi. XI-XIII asrlarda yangi turkiy to’lqin, ayniqsa, saljuqiy turklar Ozarbayjonni bosib oladi. O‘sha davrdan boshlab turkiylashtirish jarayoni ancha kuchayadi va oqibatda mo‘g‘ullar istilosidan keyin turk tili hukmronlik qilib, Ozarbayjon xalqining shakllanishi asosan, tu- gaydi. Ba’zi olimlarning Ozarbayjon xalqi mo‘g‘ul istilosi arafasi­ da shakllangan degan fikrlari bor.

Midiya inqirozga uchragandan keyin uning xarobalarida Atropaten davlati paydo boMadi. Ehtimol ozarbay­ jon etnonimi ham mazkur davlat nomidan kelib chiqqandir. III-IV asrlarda Atropaten va Albaniya sosoniylar Eroniga qo‘shiladi. Keyingi asrlarda bu yerga turkiy qabilalar kela boshlaydi. XI-XIII asrlarda yangi turkiy to’lqin, ayniqsa, saljuqiy turklar Ozarbayjonni bosib oladi. O‘sha davrdan boshlab turkiylashtirish jarayoni ancha kuchayadi va oqibatda mo‘g‘ullar istilosidan keyin turk tili hukmronlik qilib, Ozarbayjon xalqining shakllanishi asosan, tu- gaydi. Ba’zi olimlarning Ozarbayjon xalqi mo‘g‘ul istilosi arafasi­ da shakllangan degan fikrlari bor.