Mavzu: O'tkir appenditsit yosh va kattalarda Appenditsit — ta’rifi, tasnifi, belgilari va alomatlari, tashxislash va davolash

Appenditsit sabablari

Kattalardagi appenditsit sabablari hali to’liq aniqlangan emas. Biroq, olimlar, barcha bemorlarga umumiy bo’lgan appenditsitning yagona sababi yo’qligini ta’kidlashadi. Har bir bemorning o’z sabablari bo’lishi mumkin. Aksariyat hollarda appenditsitga appendiks kirish qismining yopilib qolishi sabab bo’ladi. Yopilib qolishi sabablari turli xil bo’lishi mumkin — masalan, naycha toshlari yoki yot jismlarning kirishi. Xolesistit yoki enterit tufayli appendiksning yuqori qismining bosilishi natijasida kelib chiqadigan yopishishlar ham yopilib qolish sababchilaridan biri hisoblanadi.
Shuningdek appenditsit yuzaga kelishida bakteriyalar ham katta rol o’ynaydi — enterokokklar, streptokokklar, stafilokokklar va ichak tayoqchasi. Ko’pincha, bu ikkala omillarning birlashuvi mavjud. O’simta ichidagi tarkibning uzoq saqlanib qolishi uning ichki immuniteti pasayishiga va patogen bakteriyalar kirib borishi uchun sharoit yaratilishiga olib keladi. Bundan tashqari, appenditsitning asosiy sabablari sifatida o’simtani qon bilan ta’minlovchi qon tomirining spazmi ham mavjud. Yana bir sabab — bu qorin bo’shlig’ining shikastlanishidir, bu esa appendiksdagi shikastlanish yoki siljishiga olib keladi.
Kasallik rivojlanishiga hissa qo’shuvchi omillarga tez-tez ich qotishlari, ichak peristaltikasining buzilishi, ovqatda o’simlik tolalarining yetishmasligi, me’yoridan ortiq ovqatlanish, me’da-ichak tizimining bir qator yuqumli kasalliklari, parazitlar mavjudligi kiradi. Kasallikning kelib chiqishiga irsiy omillar, shuningdek, yomon odatlar, stresslar, vitaminlar va mikroelementlarning yetishmasligi tufayli immunitetning zaifligi ta’sir ko’rsatadi.
Homilador ayollarda appenditsitning ko’p uchrashi kuzatiladi — bachadonning kattalashishi sababli appendiksda siljish yuz beradi. Bachadonning muayyan kasalliklari bo’lganida yallig’lanish markazdan appendiksga o’tishi mumkin.

Appenditsitning alomatlari va belgilari

Appenditsitni erta tashxislash uchun simptomlar juda muhimdir. Ularning qanaqaligi appendikulyar yallig’lanish bilan bog’liq bo’lmagan oshqozon-ichak traktining boshqa kasalliklari mavjudligi ehtimolini chiqarib tashlashga imkon beradi.
Kattalardagi appenditsitning asosiy belgilariga quyidagilar kiradi:

• 
  O’tkir qorin og’rig’i, shu jumladan bosim yuzaga kelishi;
  
• 
  Haroratning ko’tarilishi;
  
• 
  Ko’ngil aynishi;
  
• 
  Qayt qilish.
  

O’tkir appenditsitning birinchi belgilari va alomatlari har doim bu kasallikni aniq aniqlashga imkon bermaydi. Dastlab, kasallik boshqa kasalliklarga o’xshab ketishi mumkin, shunda bemorlar bu og’riq xavfli emas va oddiy qorin o’g’rig’i, gastrit xuruji yoki buyraklardagi tosh sabab yuzaga kelgan deb xato fikrlashlari mumkin
Appenditsitning asosiy belgilari qorin bo’shlig’idagi doimiy og’riqlardir. Qoida tariqasida, o’tkir og’riq kutilmaganda, ko’pincha kechasi yoki ertalab paydo bo’ladi. Kataral bosqichda og’riq birinchi marta butun qorin bo’shlig’iga tarqaladi yoki uning yuqori qismida (epigastral mintaqada) paydo bo’ladi. Ammo keyin og’riq qorinning pastki qismiga, kindikdan pastga va beldan biroz yuqoriga siljiydi.
Og’riq markazini sijish jarayoni «Koxer» alomati deb ataladi va kasallikning asosiy belgilaridan biri hisoblanadi. Ushbu alomat aksariyat hollarda oshqozon-ichak trakti boshqa kasalliklari haqida emas, balki appenditsitning belgisi hisoblanadi. Bu jarayon kasallikning boshlanishidan bir necha soat o’tgach sodir bo’ladi. Vaqt o’tishi bilan og’riq tabiati ham o’zgaradi, u kuchayadi, lo’qqillaydi va qisadi. Og’riq kulish va yo’talish, chuqur nafas olishda kuchayadi va o’ng tomonga egilganda yoki oyoqlarni yig’ib, qoringa yaqinlashtirganda ozgina pasayadi. Og’riq shuningdek o’ng oyoqqa uzatilishi va yurish paytida sezilishi mumkin. Yallig’lanish sohasini bosib ko’rganda og’riqlar odatda deyarli sezilmaydi, ammo agar qorinni birdan qo’yib yuborsa, unda kuchli og’riq paydo bo’ladi. Qorin devorining tarangligi qayd etiladi.
Kasallik rivojlanishi bilan og’riqlar biroz vaqtga pasayishi mumkin. Ammo bu shifo yuz berayotganini bildirmaydi, faqatgina appendiks devori to’qimasining nekrozi (nobud bo’lishi)dan dalolat beradi, shu jumladan asab oxirlarining ham. Shu bilan birga, kindikning pastki sohasini bosish hali ham juda og’riqlidir. Ushbu bosqichdan so’ng appendiks devordagi teshilish yuzaga keladi, yiring qorin bo’shlig’iga tarqaladi va og’riq bir necha marotaba kuchliroq bo’lib qayta yuzaga keladi.
Kattalardagi appenditsit belgilari ham oshqozon-ichak trakti kasalliklari alomatlarini o’z ichiga oladi. Birinchidan, bu ko’ngil aynishidir. Ba’zida yengillik bermaydigan qayt qilish va diareya kuzatilishi mumkin. Biroq, appenditsitdagi ich ketish odatda bolalar uchun xosdir, kattalarda bu holat kamroq tarqalgan. Axlatning kechikishi, og’zidagi quruqlik hissi kuzatiladi. Naychaning nostandart joylashgan hollarida siydik chiqarishda kechikish yuz berishi mumkin (dizuriya). Ko’pincha taxikardiya aniqlanadi — bir daqiqada 90-100 yurak urishi.
Kasallikning dastlabki bosqichida harorat +37-+38 °C gacha ko’tariladi. Keyinchalik, harorat odatdagidan ham tushib ketishi mumkin, ammo oxirgi bosqichda, yiringni tashqariga chiqarib tashlashdan oldin yana yuqori darajaga ko’tariladi — +39-+40ºC. Bunday holda, og’riq sezilarli darajada kuchayadi.
Keksalarda appenditsit paydo bo’lganida uning belgilari xira bo’lishi mumkin va bu kasallik destruktiv bosqichga o’tmagunigacha sezilmasligi mumkin. Og’riq o’tmas bo’lishi, biroz ko’ngil aynishi mumkin, isitma umuman kuzatilmasligi mumkin. Biroq, bu appenditsitning keksa odamlarda yengilroq kechishini anglatmaydi. Aksincha, keksalarda appenditsitning asoratlari juda og’ir bo’ladi.
Bolalarda (5 yoshgacha) appenditsitni tashxislash qiyin. Buning sababi kattalardagi appenditsitning belgilari odatda bolalarga qaraganda aniqroq ifodalanadi. Ba’zida bolada appenditsit oddiy oshqozon-ichak kasalligi kabi ko’rinadi. Og’riq ko’pincha ichakda lokalizatsiya qilinmaydi, ba’zan bola uning qayeri og’riyotganini aniqlay olmaydi. Bu holatda, kattalar isitma (+38 °C), tilda oq tarash paydo bo’lishi, ich ketish kabi belgilarga e’tibor qaratishi kerak. Biroq, bu belgilar boshqa kasalliklarda ham ko’rinishi mumkin, shuning uchun bolani mutaxassisga ko’rsatish kerak.