- Ozarbayjon tilining fonema tarkibida 15 unli va 25 undosh tovush bor. Bu 40 ta tovush ozarbayjon alifbosida 32 ta harf bilan ifodalangan.
Unli tovushlar quyidagi omillarga qarab tasniflanadi: - Unli tovushlar quyidagi omillarga qarab tasniflanadi:
- Tilning orqa va old tomonida aytilganlarga ko'ra:
- qalin unlilar [a], [ı], [o], [u];
- ingichka unlilar [ə], [e], [i], [ö], [ü].
- Dudoqlar holatiga ko'ra:
- labli unlilar [o], [ö], [u], [ü];
- labsiz unlilar [a], [e], [a], [i], [i].
- Tilning yuqori tanglay tomon ko'tarilish va tushish holatiga ko'ra:
- yopiq (yoki tor) unlilar [i], [i], [u], [ü];
- ochiq (yoki keng) unlilar [a], [ə], [o], [ö], [e].
Ozarbayjon tili unli tovushlarga nisbatan quyidagi qiziqarli xususiyatlar bilan ajralib turadi: - Ozarbayjon tili unli tovushlarga nisbatan quyidagi qiziqarli xususiyatlar bilan ajralib turadi:
- barcha bo'g'inlarda [a] tovushini qayta ishlash chastotasi;
- [ı], [ü] dan boshqa barcha unlilar choʻziq talaffuz qilinadi (uzun talaffuz unlilari boʻlgan soʻzlar, asosan, arab kelib chiqishi soʻzlardir);
- urg‘u, qoida tariqasida, oxirgi bo‘g‘inga tushadi va so‘z ma’nosiga qarab o‘rnini o‘zgartirmaydi: olma /ɑlˈmɑ/ (meva) - olma /ˈɑlmɑ/ (olma);
- oldingi qator ( i, ü, e, ə, ö ) va orqa qator ( ı, u, a, o ) unlilari bir so‘z ichida qo‘llanilmaydi ( [i] unlisi bilan boshlanadigan bir necha so‘zdan tashqari , masalan. yorug'lik , chaqmoq );
Undosh tovushlar quyidagi omillarga qarab tasniflanadi: - Undosh tovushlar quyidagi omillarga qarab tasniflanadi:
- Tomoqdagi ovozning torlardan kelib chiqishi yoki chiqmasligiga qarab:
- jarangli undoshlar: ular tovush va shovqindan iborat;
- jarangsiz undoshlar: faqat shovqindan iborat.
- Talaffuzning og'irligiga ko'ra:
- qalin undoshlar : qalin unlilardan keyingi undoshlar (masalan, [b], [c], [d], [l], [v], [g], [k] va boshqalar);
- yumshoq undoshlar : yumshoq unlilardan keyingi undoshlar (masalan , [b'], [c'], [d'], [l'], [v'], [q], [k'] va boshqalar).
Do'stlaringiz bilan baham: |
