Mavzu: O’zbek xalq shevalarining leksikasi

Turkiy tillar. O’zbek xalq shevalarining tasnifi masalasi

• Reja:
• 1.Turkiy tillar tasnifi: akademik V.V.Radlov, A.N Samoylovich, F.E.Korsh, Bogorodskiy va boshqalar tomonidan qilingan tasniflar.
• 2.I.I.Zarubin, Ser Ali Lapin, E.D.Polivanov, G’ozi Olim, A.K.Barovkov, K.K.Yudaxin, V.V.Reshetov tasniflari.
• 3.O’zbek dialektologiyasining XX asrning 60-yillardan so’nggi yutuqlari haqida. Milliy istiqlol va o’zbek xalq shevalari ravnaqi masalalari

Tayanch tushunchalar

• Etnik-lingvistik tasniflar,etno-genetik tasniflar, territorial-lingvistik tasniflar; o-lashish masalalari; o-lovchi va a-lovchi shevalar, y-lovchi va j- lovchi shevalar, eronlashgan va eronlashmagan shevalar,lokalizatsiya labial, lab garmoniyasi, laqaylar, metisatsiya va gibridizatsiya, umlautli shevalar, o’zbek-qipchoq lahjasi, qorluq lahjasi, o’g’uz lahjasi, qirq shevasi, qozoq naymanlar, cho’ziq unlilar, undoshlar assimilyatsiyasi, turkiy komponent, progressiv va regrissiv assimilyatsiya.

Turkiy tillar tasnifi: akademik V.V.Radlov, A.N Samoylovich, F.E.Korsh, Bogorodskiy va boshqalar tomonidan qilingan tasniflar.

• IDENTIV O’QUV MAQSADI
• 1.1.O’tmishda Turkiy tillarning tasnif qilinganligi akademik V.V.Radlov, Zarubin kabi olimlar asarlarini o’rganish orqali bilib oladi.
• 1.2.Turkiy tillarni uch yo’nalish: etnik, tarixiy-genetik, lingvoterritorial asosidagi tasniflar isbotlaydi.
• 1.3.Tasnifning asoslarini va eng muhim tasniflarining saviyasini o’rganadi.

Turkiy tillarning genetikasi, til xususiyati jihatidan o’zaro munosabati masalasiga olimlar juda qadimdan qiziqib kelganlar. Turkiy tillarni (aniqrog’i turkiy qabilalarni) birinchi bo’lib tasnif qilgan olim Mahmud Qoshg’ariydir. Turkiy tillar tasnifi bilan qiziqish XIX asr oxiri XX asrlarda qaytadan boshlandi va ko’pdan ko’p tasniflar vujudga keldi. Bu tasnif metodlari, oldiga qo’ygan vazifalari, maqsadlari ham turlichadir. Ulardan ba’zilari murakkab puxta o`rganilgan va ishlangan tasniflar bo`lsa, ayrimlari u yoki bu jihatdan kamchiliklardan holi emas.

• Turkiy tillarning genetikasi, til xususiyati jihatidan o’zaro munosabati masalasiga olimlar juda qadimdan qiziqib kelganlar. Turkiy tillarni (aniqrog’i turkiy qabilalarni) birinchi bo’lib tasnif qilgan olim Mahmud Qoshg’ariydir. Turkiy tillar tasnifi bilan qiziqish XIX asr oxiri XX asrlarda qaytadan boshlandi va ko’pdan ko’p tasniflar vujudga keldi. Bu tasnif metodlari, oldiga qo’ygan vazifalari, maqsadlari ham turlichadir. Ulardan ba’zilari murakkab puxta o`rganilgan va ishlangan tasniflar bo`lsa, ayrimlari u yoki bu jihatdan kamchiliklardan holi emas.
• Akademik V.V.Radlov o`zining “Shimoliy Turkiston tillarining fonetikasi”(1882-1883) degan asarida, asosan, turkiy tillarni tasnif qiladi.
• U turkiy tillarni shunday guruhlashtiradi: