Mavzu: O’zbek xalq shevalarining leksikasi

1.Sharqiy guruh (oltoy, barabarin, Ob, Yenisyey turklarining tillari). Bu guruhga kirgan tillarning xarakterli xususiyatlari quyidagicha:

• 1.Sharqiy guruh (oltoy, barabarin, Ob, Yenisyey turklarining tillari). Bu guruhga kirgan tillarning xarakterli xususiyatlari quyidagicha:
• 1)(o) unlisi o`zidan so`nggi tor unliga juda kuchli ta’sir etadi:
• 2) So`z o`zaklarining boshida jarangsiz undoshlarning mavjud bo`lishi: bash-pash> kabi;
• 3.Jarangsiz sh, t undoshlaridan keyin unli tovush bilan boshlanadigan qo`shimchalar qo`shilib kelganda, bu undoshlar jaranglashadi: Masalan, oyrot tilida tishqo’-tiji, tutqar tudar;
• 4)So`z oxirida kelgan jarangsiz portlovchi p, q, k undoshlari unlilardan oldin jaranglashadi.
• 5) (l ) tovushi qattiq va yumshoqlikda farqlanadi: (l val)va boshqalar
• 2.G’arbiy guruh (G’arbiy Sibir tatarlarining tili,Qirg’iz, qozoq, boshqird, povolje tatarlarining tillari

3.O`rta Osiyo guruhi (Yorkent, Chig’atoy tili, shimoliy o`zbek shevasi,Qo`qon shevasi , Zarafshon vodiysidagi o`zbek shevalari, Buxoro va Xiva shevasi)

• 3.O`rta Osiyo guruhi (Yorkent, Chig’atoy tili, shimoliy o`zbek shevasi,Qo`qon shevasi , Zarafshon vodiysidagi o`zbek shevalari, Buxoro va Xiva shevasi)
• 4.Janubiy guruh turkman, ozorbayjon, turk(usmonli) va qirim tatarlari tili, deb, to’rt guruhga bo’ladi. Shunday qilib, V.V.Radlov birinchi bo’lib o’zbek shevalarini tasnif qilgan olim hisoblanadi. Uning tasnifiga ko’ra o’zbek shevalari olti guruhga bo’linadi. Chig’atoy, Shimoliy o’zbek, Qo’qon, Zarafshon vodiysi, Buxoro, Xiva guruhlari.
• V.V.Radlov o’zining tasnifida o’zbek shevalarini guruhlarga bo’lib ko’rsatgan bo’lsa ham, ularning o’z xarakterli xususiyatlari bir-biridan farqi haqida ma’lumot bermaydi.

V.A Bogorodiskiy tasnifi

• V.A Bogorodiskiy tasnifi 1921 yilda hozirgi turkiy tillarni geografik joylashuvi va fonetik xususiyatlarni hisobga olib 7 guruhga bo’lgan. Keyinchalik 1934 yilda u o’zining ushbu tasnifiga aniqliklar kiritib, uni to’ldirib quyidagicha taqdim etdi.
• 1.Shimoli-sharqiy guruh: yoqut, karagas, Tuva tillari.
• 2.Xakas va Abakan guruhi: xakas tili, Abakan lahjasi, sagay, koybal, qizil shevalari, minusin tatarlari tili.
• 3.Oltoy guruhi. Bunga oltoy (shor) tili o’z shevalari bilan kiritilgan.
• 4.G’arbiy Sibir guruhi: chulim, Ishim, Tyumen tatarlari tili.
• 5.Volga bo’yi va Ural guruhi: tatar va boshqird tillari.
• 6.O’rta Osiyo guruhi: uyg’ur, qozoq, qirg’iz, o’zbek, qoraqalpoq tillari.
• 7.Janubi-g’arbiy guruh: turkman, ozarbayjon, qumuq, gagauz, turk tillari va chuvash tili, qorachoy va bolqar tillari.